यसरी पनि शिक्षाक्षेत्रको विकासमा योगदान पुर्‍याउन सकिन्छ

मोइन उद्दिन

A+ A A-

धेरैलाई लाग्न सक्छ, शिक्षाक्षेत्रमा काम गर्नका लागि प्रत्यक्ष रूपमा स्कुल अथवा कलेजमा काम गर्ने हुनुपर्छ । हामी शिक्षाक्षेत्रसँग कसरी जोडिन सक्छौँ, जबकि हाम्राे केही अनुभव नै छैन भन्नेहरू पनि छन् । कतिलाई शिक्षाक्षेत्रमा काम गर्न मन हुन्छ तर शिक्षा विषय नै पढेको हुनुपर्छ भन्ने भ्रमले पनि अथवा कसरी यो क्षेत्रमा आफ्नो योगदान पुर्‍याउन सकिन्छ भन्ने जानकारी नहुँदा हाम्रो शिक्षाक्षेत्रले उहाँहरूबाट पाउन सक्ने ज्ञान, सीप, विचार, भिजनहरूबाट टाढा भइराख्नुपरेको छ ।

शिक्षाक्षेत्रमा जोकोहीले पनि काम गर्न सक्छन् । किनकि जुनसुकै काम गर्न पनि हामीलाई त्यो कामसँग सम्बन्धित शिक्षा चाहिन्छ । होटल सञ्चालन गर्न, पुलिस, आर्मी, स्कुल, घरायसी काम गर्न, अफिस, विकासका काम, राजनीतिज्ञ बन्न पनि विभिन्न शिक्षा चाहिन्छ । भनेपछि यी सबै क्षेत्रमा लागेका मानिसहरूले प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष रूपमा शिक्षासँग जोडिन सक्नुहुन्छ– आफ्ना कुराहरू, अनुभव र सीपहरूको ज्ञानलाई बाँडेर ।

मेरो पाँच वर्षको शिक्षण अनुभवले के सिकाएको छ भने एउटा दरिलो स्कुल, विद्यार्थी, समाजको स्थापना गर्न हरेक खालका ज्ञानको आवश्यकता पर्छ । त्यही भएर शिक्षाक्षेत्रमा जोकोहीले प्रभावकारी काम गर्न यी तलका कुराहरूमा ध्यान दिएर लाग्न सके अवश्य पनि राम्रो प्रभाव पार्नुका साथै सुनौला दिनहरूको अनुभव गर्न पाउनेछौँ ।

१. शिक्षाक्षेत्रमा नयाँ खोज, अनुसन्धान गर्ने जोकोहीले पनि आफू वरपरको शिक्षाक्षेत्रमा याेगदान पुर्‍याउन सक्छन् । विभिन्न शैक्षिक संस्थाको भ्रमण गरेर, त्यहाँ के–कस्तो राम्रो नराम्रा कुराहरू भइरहेका छन् । त्यसका बारेमा अनुसन्धान गरेर प्रतिवेदन पेस गर्न सक्छन्, जसले गर्दा अरु शैक्षिक संस्थाका शिक्षकहरूले पनि ती प्रतिवेदनमार्फत लाभ उठाउन सक्ने थिए ।

२. हरेक शिक्षण संस्थामा केही न केही राम्राे काम भइरहेको हुन्छ । कुनै न कुनै शिक्षकले अतिरिक्त पढाउने तरिकाहरूको प्रयोग गरेर आफ्ना विद्यार्थीहरूलाई सिकाइरहेका हुन्छन् । कुनै शिक्षकले विद्यार्थीलाई इन्गेज गराउने कुरामा जोड दिइरहेका हुन्छन् । कसैले विद्यार्थीका अन्य पक्षको विकासका लागि केही कार्यक्रम आयोजना गरिरहेका हुन्छन् भने कसैले उनीहरूलाई उपयोग हुने खालका सीपहरू सिकाइरहेका हुन्छन् । तर, ती कार्यहरूको डकुमेन्टेसन नभइरहँदा गरेको काम पनि नदेखिन सक्छ ।

कति शिक्षकले आफूले चाहेअनुसारको नहुँदा, राम्रो तलब नपाउँदा, विद्यार्थीहरूबाट सोचेअनुरूप रिजल्ट नआउँदा दिक्क लाग्न सक्छ आफ्नो कामप्रति । तर भनिन्छ नि, समस्यामै अवसर लुकेको हुन्छ । हो, त्यस्तो अवसर पत्ता लगाउने खुबीको विकास गर्नुपर्छ ।

मैले पढाउन थालेको पाँच वर्षदेखिका दैनिक भिडियोहरू मेरो युट्युब च्यानल 'Moin Uddin Show' मा राखिरहेको हुन्छु । त्यो राख्नुको उद्देश्य अरूले पनि मैले गरेका कामका बारेमा जानकारी लिऊन् भन्ने नै हो । साथै, केही राम्रो काम मैले गरेको छु, जुन जोकसैलाई मनपरेमा आफ्ना शिक्षण संस्थामा पनि प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । अर्को भनेको मैले के–के काम गरेँ भनेर पनि डकुमेन्टेसन गरिरहेको हुन्छु ।

कसैले, एउटा शिक्षकले कसरी पढाउँछ, कसरी जीवन बिताउँछ भनेर जान्न उत्सुक हुनेहरूले हेर्न पाउने भए र यी भिडियोहरूले अवसरहरू पनि प्रदान गर्न मद्दत गर्छन् । मैले मेरो भिडियोमार्फत धेरै विद्यार्थीहरूलाई स्कलरसिप जुटाउनुका साथै अन्य अवसर पनि दिलाउन सकिरहेको छु । यसरी हरेक शिक्षकले गरेका राम्रा कुराहरूको फोटो, भिडियोको डकुमेन्टेसन गरेर पनि शिक्षाक्षेत्रमा याेगदान पुर्‍याउन सकिन्छ ।

३. कतिपय कुराहरू सोचेअनुरूप हुँदैन र कति कुराहरू हाम्राे वशमा पनि हुँदैनन् । विभिन्न परिस्थितिहरू सिर्जना भइदिन्छन् तर केही भने आफ्नो अधीनमा हुन्छन् र त्यो हो, हाम्रो सोच र अरुप्रति गरिने व्यवहार । यसलाई पनि हामीले सकारात्मक तरिकाले प्रयोगमा ल्याउन सके शिक्षाक्षेत्रलाई राम्रो हुने थियो । प्राय: शिक्षक आफ्नो पेसासँग खुसी भइरहेका हुँदैनन् । कति शिक्षकलाई आफूले चाहेअनुसारको नहुँदा, राम्रो तलब नपाउँदा, विद्यार्थीहरूबाट सोचेअनुरूप रिजल्ट नआउँदा दिक्क लाग्न सक्छ आफ्नो कामप्रति । तर भनिन्छ नि, समस्यामै अवसर लुकेको हुन्छ । हो, त्यस्तो अवसर पत्ता लगाउने खुबीको विकास गर्नुपर्छ ।

४. अर्को कुरा, विद्यार्थी र अभिभावकको मन जित्न सके शिक्षाक्षेत्रलाई उकास्न अझै सजिलो हुन्थ्यो । स्कुलले एकतर्फी विद्यार्थीको आकलन गर्नुभन्दा अभिभावकलाई पनि समावेश गराएर कसरी सँगै अगाडि बढ्न सकिन्छ, कसरी सिक्ने/सिकाउने कार्यमा अगाडि बढ्न सकिन्छ, कसरी विद्यार्थी, अभिभावक र शिक्षक मिलेर राम्रो शैक्षिक वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ भन्ने कुरामा ध्यान पुर्‍याउन सके सबै पक्षलाई अपनत्व ग्रहण गर्न सजिलो हुन्छ र एकापसमा समझदारी पनि कायम गर्न सकिन्छ ।

५. प्राय: के हुन्छ भने, घमण्ड र इगोले गर्दा माथिल्लो तहका कर्मचारीले तल्लो तहकाको कुरा सुनेर पनि नसुनेझैँ गरिदिएपछि समस्या उत्पन्न हुन्छ । र, अर्को भनेको सहकर्मीहरूले पनि एकअर्काको कुरामा ध्यान नदिँदा पनि अप्ठ्यारो अवस्थाको सामना गर्नुपर्छ । आफूलाई गाह्रो पर्दा सहकर्मीहरूले सहयोग नगर्न पनि सक्छन्, आफैँले उनीहरूप्रति नराम्रो व्यवहार गरेका कारण । यसले गर्दा समस्या उत्पन्न हुन्छ । कहिलकाहीँ के पनि हुन्छ भने सहकर्मीसँग राम्रो सम्बन्ध भईकन पनि उनीहरूले भनेका कतिपय कुरालाई हल्का रूपमा लिँदा वास्ता नगरेको जस्तो पनि लाग्न थाल्छ र समस्या आउँछ । त्यही भएर आपसी समझदारीमा अगाडि बढ्न सके शिक्षाक्षेत्रमा टेवा पुर्‍याउन सकिन्छ ।

६. कहिलेकाहीँ चाहे अभिभावक होस् या विद्यार्थी अथवा शिक्षक, या समाजकै कुनै मान्छे नै किन नहोस्, राम्रो नियत भईकन पनि यो यो काम गर्न चाहन्छु भनेर भन्न सकिरहेका हुँदैनन् र कतिले त आफूलाई लागेका गुनासा पनि पोख्न सकिरहेका हुँदैनन् । त्यसले गर्दा पनि समस्या आउने गर्छ । बरु निर्धक्क कुरा भन्न सके समस्याको समाधान गर्न सकिन्छ । कसैलाई बोल्न अप्ठ्यारो लाग्छ भने इमेल पठाएर अथवा चिट्ठी पठाएर पनि आफ्नो गुनासो वा राम्रो आइडिया बारेका कुरा राख्न सकिन्छ । त्यसरी आफ्ना कुराहरू निर्धक्कसँग राख्न सके शिक्षाक्षेत्रमा राम्रो सेवा गर्न सकिन्छ ।

७. आफ्नो काम इमानदारीपूर्वक गर्नुका साथै अपेक्षा गरेभन्दा पनि अझ राम्रो काम गरेर देखाउन सक्नुपर्छजस्तो लाग्छ । यदि त्यस्तो गर्न सके सम्मान पाउनुका साथै सबैको आडभरोसा पनि जित्न सकिन्छ र अन्य कामका लागि पनि बाटो खुल्दै जानेछ ।

मैले पनि सिन्धुपाल्चोकको सरकारी स्कुलमा पढाउँदा बोल्नुभन्दा काम गरेर देखाएँ, आफूले जे–जे जिम्मेवारी पाएको थिएँ, त्यसलाई अझै राम्राे गर्दै गएकाले प्रधानाध्यापक र विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्षको भरोसा जित्न सकेर अरु कामहरू गर्ने बाटो खुला भयो, जसले गर्दा विद्यार्थीलाई प्रत्यक्ष फाइदा पुग्नुका साथै स्कुल र समाजलाई पनि फाइदा पुग्न गयो ।

विद्यार्थीहरूका लागि भूगोल र अवसरका आधारमा परिमार्जित पाठ्यक्रम तयार गरेर पढाउनुपर्‍यो । उनीहरूलाई सजिलै रोजगारी दिलाउन केके सीप र ज्ञान चाहिन्छ, कसरी विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्न सक्ने लिडर बनाउन सकिन्छ, त्यसतर्फ अग्रसर हुनुपर्‍यो ।

८. केही काम गर्नु छ भने सुरुवात आफैँबाट गर्नुपर्छ । कतिपय अवस्थामा कसैले साथ नदिँदा निराश भइन्छ । फेरि नयाँ कामको थालनी गर्न खोज्नुभएको हो तर त्यो कामका बारेमा जसलाई भन्नुभयो, ती व्यक्तिलाई पनि त्यो आइडियाको पूर्ण ज्ञान नहुँदा साथ नदिएको हुन सक्छ । त्यही भएर आफ्नो आइडियाका बारेमा आफैँलाई थाहा हुन्छ । के गर्न खोजेको भन्ने आफैँलाई मात्र थाहा हुँदा, आफैँले नेतृत्व लिएर अगाडि बढ्न सके, त्यो काम सम्पन्न भएर जोजोसँग सम्बन्धित छ, त्यसलाई फाइदा पुग्ने थियो ।

९. अहिलेको समयमा सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति भनेकै सम्बन्ध हो । जति धेरै राम्रो नेटवर्क छ, त्यति आफ्नो काम गर्न सजिलो हुन्छ । मैले पाँच विभिन्न सरकारी स्कुलका विद्यार्थीहरूलाई करिअर एक्सपोजर ट्रिप गराउन सफल भएको थिएँ । त्यसमा मैले आर्जन गरेको नेटवर्कका कारणले नै सफलता प्राप्त गरेको हुँ । विद्यार्थीहरूको हितमा काम गरेपछि, राम्रो र विश्वसनीय काम गरेपछि नेटवर्क आफैँ बन्दै जान्छ । त्यही भएर नेटवर्क चाहिन्छ । अझै धेरै राम्रो काम गर्न र ती नेटवर्कको राम्राे प्रयोगले शिक्षा क्षेत्रले फड्को मार्नेमा कुनै शंका छैन ।

१०. हाम्रो नेपालमा शिक्षण पद्धति अझैसम्म पनि ट्रेडिसनल छ, त्यो भनेको शिक्षकले बोल्ने र विद्यार्थीले सुन्ने । केही फरक गर्नु छ भने भिजनरी हुनुपर्‍यो । संसारभरि के–कस्तो अभ्यास अवलम्बन भइरहेका छन्, त्यसका बारेमा थाहा पाएर राम्राे कुरा प्रयोगमा ल्याउनुपर्‍यो । आफ्नो परिवेशअनुसार कहाँकहाँ समस्या र त्योसँग जोडिएका अवसरहरूको खोजीमा तल्लीन हुनुपर्‍यो । विद्यार्थीहरूका लागि भूगोल र अवसरका आधारमा परिमार्जित पाठ्यक्रम तयार गरेर पढाउनुपर्‍यो । उनीहरूलाई सजिलै रोजगारी दिलाउन केके सीप र ज्ञान चाहिन्छ, कसरी विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्न सक्ने लिडर बनाउन सकिन्छ, त्यसतर्फ अग्रसर हुनुपर्‍यो । आफ्नो भिजन सुनाएर स्कुल, विद्यार्थी, अभिभावक र समाजको मन जित्ने खालको कार्यक्रम गर्न सक्नुपर्‍यो र ती भिजनलाई कार्यान्वयनमा ल्याउन कर्मठ, भिजनरी लिडर भएमा शिक्षाक्षेत्रले लाभ पाउँथ्यो ।

यी माथि लेखिएका कुराहरू गर्न सकेमा शिक्षाक्षेत्रमा हामीले राम्रो प्रभाव पार्न सक्नेछौँ । जो, जसले, जहाँ, जसरी आफ्नो क्षमताअनुरूप शिक्षाक्षेत्रमा योगदान पुर्‍याउन सकिन्छ, त्यसका लागि अहिले नै अग्रसर हुने कि !

लेखक 'टिच फर नेपाल'को एलुम्नाई तथा हाल अपर डोल्पाको क्रिस्टल माउन्टेन स्कुलमा शिक्षक छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ १, २०७८ ०९:०८