'स्कुलको शिक्षाले प्रमाणपत्र दियो, बाहिरी किताबले बाँच्न सिकायो'

नुवाकोटका राजेश गजुरेल २० वर्षदेखि काठमाडौंको न्युरोडस्थित भूगोलपार्कको पेटीमा किताब बेच्छन् । शैक्षिक याेग्यतामा माध्यमिक तहसमेत पूरा नगरेका उनले १३ वर्षको उमेरदेखि अहिलेसम्मै उही व्यवसाय गर्दै आएका छन् । ‘स्कुल/कलेज गएर मात्र मान्छे विद्वान् हुँदैन,’ गजुरेल भन्छन्, ‘मैले एसएलसी पनि पास गरेको छुइनँ तर धेरै पुस्तक पढेकै कारण मास्टर्स सकेको महसुस हुन्छ ।’

स्कुलमा पढाइने औपचारिक शिक्षाभन्दा बाहिरी ज्ञान नै आफूमा धेरै रहेको उनी दाबी गर्छन् । ‘स्कुलको शिक्षाले प्रमाणपत्र दियो, बाहिरी किताबहरूले समाजमा कसरी बाँच्ने भन्ने कुराहरू सिकायो । मेरो गुरु भनेको नै मलाई शिक्षा र ज्ञान दिने किताबहरू हुन्,’ उनले सुनाए ।

कुनै पाठक त यस्ता पनि छन् जो 'अहिले राम्रो किताब कुन आएको छ' भनेर राजेशसँग सोेधेर पनि किन्ने गरेका छन् । 'म उहाँहरूलाई यो किताब पढ्नुस् भन्दै अफर गर्छु,’ राजेश भन्छन्, ‘म उहाँहरूको जीवनलाई फाइदा हुने खालका किताबहरू सजेस्ट गर्छु ।’

काठमाडौंको संघर्ष

नुवाकोट, विदुर नगरपालिका पीपलटारको गजुरेल परिवार २०४६ सालमा काठमाडौं बसाइँ आयो । भूगोलपार्कमा 'सान्दाइ' नामले चिनिएका व्यापारी थिए । २०४८ सालदेखि राजेशका बुबाले सान्दाइकै पसलमा काम गरे ।

पछि सान्दाइले त्यो पसल छोडेपछि राजेशका बुबाले नै त्यो पसल सम्हाल्न थाले । पछि राजेशकी आमा पनि सघाउन सोही पसलमा आउन थालिन् । तर, घरको कामका कारण समय दिन नसकेपछि राजेशले नै बुबालाई सघाउन थाले । राजेश भन्छन्, 'पत्रपत्रिका र किताब बेच्ने मेरो व्यवसाय त्यहीँबाट सुरु भएको हो ।’ आमालाई पसलको काम सघाउँदै स्कुल जान्थे उनी ।

उनले श्रीकुमारी बोर्डिङ स्कुलमा कक्षा ४ सम्म अध्ययन गरे । त्यसपछि ५ कक्षाबाट बालसेवा सेकेन्डरी स्कुलमा पढे । घरको कमजोर आर्थिक स्थितिका कारण उनले पढाइलाई त्योभन्दा अगाडि बढाउन सकेनन् । धेरै पढेर ख्यातिप्राप्त पत्रकार बन्ने सोख थियो उनको ।

‘मेरो बुबा पनि पहिले पत्रकार नै हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले मलाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा चिनिएको पत्रकार बनाउने उहाँको इच्छा थियो । त्यो चाहना पूरा हुन नसके पनि मानिसहरूलाई ज्ञान बाँड्ने पेसामा म छु । यसैमा म सन्तुष्ट छु,’ उनले भने ।

म्यागेजिन बेच्दाका ती दिन

कोभिड १९ महामारीले निम्त्याएको संकटका कारण हाल ठूला सञ्चार गृहका म्यागेजिनको प्रकाशन प्रायः बन्द छन् । चलेका म्यागेजिन नेपाल र हिमाल पनि २०७७ साल चैतपछि बन्द भए पनि हाल हिमाल म्यागेजिन पुनः प्रकाशन हुँदै आएको छ ।

‘त्यसबेला पत्रपत्रिकासँगै हिमाल, नेपाल खुब बिक्री हुन्थ्यो,’ राजेश सम्झिन्छन् । युवा, पाका र वृद्ध सबै उमेर समूहका पाठकको रोजाइमा म्यागेजिन नै पर्थे त्यो बेला । अहिलेजस्तो उपन्यास र ‘प्रेरणादायी’ किताब बजारमा लोकप्रिय नभएको उनी सम्झिन्छन् । ‘उपन्यास र मोटिभेसनल बुक चल्न थालेको ७/८ वर्ष मात्र भयो,’ उनी भन्छन् ।

पत्रिका बेच्दै गरेका उनी आफ्नो व्यापार–व्यवसाय बढाउन म्यागेजिनले ठूलो भूमिका खेलेको बताउँछन् ।

‘म आफू पनि व्यापार बढाउन चाहिरहेको थिएँ । त्यसैबेला आरबी न्यूज नाम गरेको प्रकाशन गृहका सञ्चालकले मलाई म्यागेजिन बेच्न सुझाव दिनुभएको थियो । उहाँले मलाई १ लाख रुपैयाँका म्यागेजिनहरू उधारोमा दिएर सघाउनुभयो,’ राजेश पुराना दिन सम्झिन्छन् ।

‘बिस्तारै पाठकहरू उपन्यास र प्रेरणादायी किताबहरूप्रति आकर्षित हुँदै जानुभयाे । त्यसपछि नै मैले किताबहरू पनि बेच्न थालेँ,’ उनी भन्छन् ।

एकातिर म्यागेजिनको बिक्री बढिरहेको र अर्कोतिर उपन्यास र प्रेरणादायी किताबको पनि माग बढेपछि राजेशलाई बिहानदेखि साँझसम्म भ्याइ नभ्याइ हुन थाल्यो । पहिले आख्यानका किताबहरू धेरै बिक्री हुन्थे, तर पछिल्लो समय गैरआख्यान र आफ्नो पेसा, व्यवसायमा सघाउ पुग्ने खालका किताबहरूको माग पनि बढ्न थालेको उनको अनुभव छ ।

उनले बुझेको सफलताको सूत्र

किताब बेच्ने र पढ्ने क्रममा उनले बुझेका छन्– आफ्नो क्षेत्रमा सफल भएका मानिसहरू पनि त्यत्तिकै सफल भएका होइनन्, उनीहरूले पनि तल्लो तहदेखि नै संघर्ष गर्दै–गर्दै सफलता पाएका हुन् ।

किताबको बिक्रीले आफू पनि बाँचेको र पाठकलाई ज्ञान दिएर उनीहरूको दैनिकीलाई सजिलो बनाउन सकेकोमा नै उनी सन्तुष्ट छन् । विभिन्न विधाका किताब पढ्ने रुचि भएका पाठकलाई राजेशले चिनेका छन् । र, पाठकहरूले पनि उनलाई चिनेका छन् । ‘यो सबै श्रेय मेरो बुबा/ममीलाई जान्छ,’ उनी भन्छन् ।

मानिसमा घाम, पानी, धूलो, धूँवासँग जुध्न सक्ने क्षमता हुनुपर्ने उनी बताउँछन् । ‘मेरो लेभल यति मात्र होइन, म अझै माथि जानुपर्छ भन्ने सोच राख्ने मान्छे हुँ । त्यसैले पनि मैले घाम, पानी, धुलो, धुवाँसँग जुध्न सक्नुपर्छ ।’

आफ्ना ग्राहकलाई नै भगवान् मान्छन् उनी । २० वर्षअघिदेखिका ग्राहकलाई अझैसम्म आफ्नै पसलमा आउने बनाउन सक्नुको मुख्य कारण आफ्नो बोलीवचन भएको बताउँछन् । र, यसैलाई सफलताको रूपमा लिन्छन् पनि ।

भन्छन्, ‘सबैसँग मीठो बोलीवचन गर्‍यो भने सबैबाट माया पाइन्छ । मलाई माया गरेर नै त हो नि मेरा ग्राहकहरू मलाई खोज्दै आउनुभएको । मैले सडकपेटीमा किताब बेचे पनि कसैले मलाई छिःछिः दुरदुर गर्नुभएको छैन । ओहो ! मेरो भाइले कति राम्रो काम गरेछ, मेरो दाइले कति राम्रो काम गर्नुभएछ नै भन्नुभएको छ ।’ किताब बेच्ने पेसा इज्जतिलो पेसा भएको उनको बुझाइ छ ।

यही ठाउँमा किन ?

त्यो समयमा अरु व्यवसाय गर्नका लागि आफूसँग पुँजी नभएकाले यो व्यवसाय रोजेको उनी सम्झिन्छन् । भन्छन्, ‘हामी धनाढ्य परिवारको होइन । त्यसबेलाको परिस्थितिकै कारण हामीले यही स्थानमा पसल गरेका हौँ ।’

आकस्मिक रूपमा पानी पर्‍यो भने छाता र प्लास्टिक ओढाएर किताब जोगाउने गरेका छन् उनले । राजेश भन्छन्, ‘चोरले कहिल्यै किताब पढ्दैन, पढ्नेले कहिल्यै किताब चोर्दैन' भन्ने भनाइ नै छ । त्यसैले आजसम्म किताब हराएको थाहा छैन ।’ उनी भन्छन्, ‘विदेशतिरचाहिँ दिनभरि स्टलमा बेच्यो, राति त्यसलाई त्यत्तिकै छोडेर जाँदा पनि नहराउँदो रहेछ । नेपालमा त त्यस्तो नहोला । राति स्टोरमा थन्क्याउने गरेको छु ।’

सडकपेटीमा किताब पसल गर्दा भाडा तिर्नु नपर्ने भएकाले आफूले अन्यत्रभन्दा केही सस्तो मूल्यमा किताब बेच्ने गरेको उनले सुनाए । उनले सो स्थानबाट दैनिक २ सयको हाराहारीमा किताब बेच्दै आएका छन् ।

आफूले एउटा किताबमा २०/२५ रुपैयाँ मात्र नाफा राख्दा पनि कमाइ धेरै हुने बताउँछन् राजेश । किताब बेचेरै सात जनाको परिवार पाल्न र अन्य खर्च धानिरहेको उनको भनाइ छ । राजेश भन्छन्, 'कुनै पनि काम गर्दा त्यसलाई विस्तार गर्दै लैजाने सबैको चाहना र योजना हुन्छ । त्यो चाहना ममा थियो । त्यसैले मैले यसै ठाउँमा किताबको स्टोर पनि खोलेको छु ।’

किन्न नसक्नेलाई पढ्न सित्तैँमा

कुनै किताब पढ्न मन लागेको छ तर ऊसँग किताब किन्ने पैसा छैन भने उक्त किताब फिर्ता हुने गरी सित्तैँमा पढ्न दिने गरेका छन् राजेशले ।

‘मलाई सानो छँदा ‘रिच ड्याड पुअर ड्याड’ किताब पढ्न खुब मन लागेको थियो । घरको आर्थिक स्थिति नाजुक रहेकाले मैले त्यो किताब पढ्न पाइनँ । बुक पसलमा गएर एक पेज, दुई पेज गर्दै पढ्थेँ,’ उनी भन्छन्, ‘त्यही भएर म अरूलाई पढ्न मन लागेका किताब सित्तैँमा दिने गरेको छु । किनभने ज्ञानभन्दा पैसा ठूलो होइन ।’

कोभिडको प्रभाव र अनलाइन डेलिभरी

कोभिड संक्रमणको पहिलो लहरमा नेपालका ठूलादेखि साना सबैखाले व्यापार–व्यवसायहरू ठप्प भए । महामारीबाट राजेशको पसल पनि अछुतो रहेन । कोभिड त्रासले मानिसहरू घरभित्रै रहेपछि उनले पनि अनलाइन डेलिभरी सेवा सुरु गरे र किताबको व्यापार गरिरहे ।

‘कोभिडका कारण सबै पसलहरू बन्द भए पनि मैले 'न्युरोड बुक स्टोर' नामको अनलाइन सेवाबाट किताब डेलिभरी गरिरहेँ,’ राजेश भन्छन् । अहिले अनलाइन डेलिभरीलाई पनि उत्तिकै सक्रिय बनाइरहेका छन् राजेशले ।

स्कुल, कलेज पढ्दै गरेका विद्यार्थीहरूलाई रोजगारी दिन पनि सक्षम छन् उनी । भन्छन्, ‘म स्कुल, कलेज पढ्दै गरेका साथीहरूलाई भन्न चाहन्छु– आफ्नो पकेट मनी तपाईं बुबा, ममीसँग नमाग्नुहोस् । आउनुस्, मसँग काम गर्नुहोस् । म दिन्छु तपाईंलाई चाहिने पकेट मनी ।’ अहिले २०/२५ जनालाई किताबको अनलाइन डेलिभरीका लागि रोजगारी पनि दिएका छन् राजेशले ।

‘आज तपाईंका कारण मैले बिजनेस आइडिया पाएँ भन्ने धेरै जना हुनुहुन्छ । यस्तो सुन्दा मन नै गौरवान्वित हुन्छ,’ उनी भन्छन् । न्युरोड बुक स्टोर अनलाइनबाट किताब मगाउँदा पाठकबाट डेलिभरी शुल्क नलाग्ने पनि उनले सुनाए ।

विदेश जाने रहर

उनलाई पनि विदेश जान मन नलागेको होइन । आठ वर्षअघि कोरिया जाने योजनासमेत बनाएका थिए उनले । परीक्षामा नाम ननिस्किएपछि विदेश जाने ‘भुत’ आफूबाट निस्किएको उनी सुनाउँछन् । भन्छन्, ‘कोरिया जानका लागि भाषा पनि पढेँ । तर, भाषा परीक्षामा नाम ननिस्किएपछि मैले यही व्यवसायलाई अघि बढाएँ ।’

मासिक २५, ३० हजार तनाखा बुझ्न विदेश गइरहन नपर्ने राजेश ठोकुवाका साथ भन्छन् । ‘म युवाहरूलाई भन्न चाहन्छु– मन लगाएर नेपालमै काम गर्ने हो भने विदेशमा कमाउने पैसा यहीँ कमाउन सकिन्छ ।’

राजेशले पसलमा राखेका प्राय: सबै किताब पढेका छन् । किताब किन्न आउने पाठकले कुनै नयाँ, भर्खरै प्रकाशन भएको किताबसम्बन्धी जिज्ञासा राख्दा उनी सजिलै बताउन सक्छन् । अमर न्यौपानेको ‘सेतो धरती’, हरिवंश आचार्यको ‘चिना हराएको मान्छे’, बुद्धिसागरको ‘कर्नाली ब्लुज’ उनका मनपरेका किताब हुन् ।

यसका साथै जीवनी पनि उनलाई मनपर्ने विधा हो । अहिले उनी आफूलाई डेभलप गर्ने र आफ्नो व्यापारलाई सघाउ पुग्नेखालका किताब पढिरहेको बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ १५, २०७८ १४:१४