एक्काइसौँ शताब्दीका एक्काइस चिन्ताहरू

A+ A A-

यो संसारमा चिन्ता नभएको मानिस को छ र ? सिग्मण्ड फ्रायडले त्यतिकै भनेका होइनन् ‘जन्म नै चिन्ताको पहिलो अनुभव, त्यसको स्रोत र प्रभावको प्रारुप हो’ भनेर । तर, आज निजी जीवनका बारेमा सोच्नु खास ठूलो कुरा भएन । पृथ्वी र मानव अस्तित्वकै बारेमा संसारमा बहसहरू भइरहेका छन् । मानव संर्घषकै परिणामस्वरुप मानव सभ्यताको विकासमा नयाँनयाँ आयामहरू थपिँदै गएका हुन् भने समाजको आमूल परिवर्तन पनि सम्भव भएको हो ।

वर्तमान समयमा यो ग्रह एवं मानव अस्तित्वलाई नै खतरा पुग्ने गरी मानवीय आविष्कारको (अ) विकासले गति लिएको र यसले विभिन्न डिस्कोर्स जन्माएको छ । आजको विश्वको प्रमुख चिन्ता एवं चुनौतीको रूपमा पर्यावरणीय संकट नै प्रमुख हो । यसैगरी, आणविक युद्ध/प्रसार‚ प्रविधिले निम्त्याउने विनाश र पुँजीवादको शोषण एवं बहिष्करण मानवीय अस्तित्वको विनाशका लागि उद्यत छन् । यहाँ एक्काइसौँ शताब्दीका तपाईं हाम्रा एक्काइस चिन्ताहरूबारे केही विमर्श गरेको छु ।

१. पर्यावरणीय संकट : अन्तर्राष्ट्रिय फोरममा पर्यावरणसम्बन्धी मुद्दा बढी चिन्ताको विषय हो । किनकि यसले पारिस्थितिक प्रणालीको आधार परिवर्तन गरिरहेको छ‚ जलवायुमा परिवर्तन भइरहेको छ । विश्वमा एक प्राकृतिक सन्तुलन छ जसको अङ्ग मानव एवं प्राणी‚ धर्ती‚ जल तथा वातावरण हो । जब कुनै पनि अङ्गमा प्राकृतिक वा अप्राकृतिक कारणबाट परिवर्तन आएमा असन्तुलनको स्थिति उत्पन्न हुन जान्छ र संकट निम्तिने गर्दछ । मानिसको घोर लालची प्रवृत्ति‚ प्राकृतिक संसाधनको क्रूर दोहन‚ उपभोक्तावादी संस्कृति आदि कारणले प्रकृतिको मूल संरचना विकृत भएको छ/ हुँदै गएको छ ।

विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरू प्रथम हुने होडमा ऊर्जा स्रोतको तीव्र दोहन गरिरहेका छन् । उन्नतिको दुर्व्यसनमा फसेको त्यस्तो विश्वसमाज जसरी भए पनि प्रगति चाहन्छ, त्यहाँ विकासको नाममा विनाश नै किन नहोस् । पर्यावरण असन्तुलन गर्ने अनेक कारकहरू छन् । वस्तुतः विकास त्यही हो, जसमा हामी प्रकृतिको मूल सम्पदा बचाउँछौँ र आफ्नो उपयोगिता (काम) पनि चलाउँछौँ । भावी पीडितको चिन्ता नगर्नू भनेको उनीहरूमाथि अन्याय हो, सोचौँ ।

२. ग्लोबल वार्मिङ : पृथ्वी ग्लोबल वार्मिङबाट गुज्रिरहेको छ । वैज्ञानिकहरूका अनुसार मानवप्रेरित ग्लोबल वार्मिङले जैविक विविधता र पारिस्थितिक प्रणालीमा क्षति गर्छ, जसको नतिजा आर्थिक र पारिस्थितिक लागतमा भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ । आज हामीले गर्ने निर्णयहरूले हाम्रो ग्रहको इको-सिस्टमको प्रकृतिलाई असर गर्नेछ । हामीले हाम्रो सबैभन्दा बहुमूल्य स्रोतहरू जस्तै; पानी गुमाउँदैछौँ र हामीले सास फेर्ने हावालाई प्रदूषित गर्दैछौँ । तीव्र कार्बन उत्सर्जन एवं विश्वव्यापी तामक्रम वृद्धिले भोलिका हाम्रा दिनहरूलाई कठिन बनाउँदै लगेको छ । यसबारेमा विश्व सोच्न त बाध्य भएको छ तर अनुशासित भएको छैन ।

३. आणविक युद्ध/प्रसार : 'हामीले चिन्ता बन्द गरेर आणविक हतियारसँग प्रेम गर्न सिके पनि के बिर्सन हुँदैन भने यसले हामीलाई कहिल्यै प्रेम गर्ने छैन । हामीले आणविक हतियारको चिन्ता गर्न जरुरी छ । यी हतियार यही विश्वमा छन् । अधिकांश हतियारले अहिले पनि अकल्पनीय विध्वंस मच्चाउन सक्छन्,' प्रोफेसर टेलर कोवेन ।

माथिको उद्गारबाट नै प्रस्ट हुन्छ– आज विश्वको गम्भीर र पेचिलो समस्या भनेकै आणविक युद्ध हो । आज हरेक शक्तिशाली मुलुक पहिलो हुने होडमा आणविक युद्धको चेतावनी दिइरहेको अनुभूति हुन्छ । पक्कै पनि मानवीय अस्तित्वका लागि दोस्रो विश्वयुद्ध सुखद थिएन । आणविक युद्धको खतरा अन्त्य भएको घोषणासँगै लाखौँको चिहानमाथि फेरि नयाँ शताब्दीसँगै नयाँनयाँ आणविक चेतावनीका घोषणा हुन थालेका छन् । यो शताब्दीका हरेक मानिसमा आणविक युद्धलाई लिएर त्यति साह्रो चिन्ता भएको पाइँदैन । बरु विज्ञानको प्रतिस्पर्धी भएको देखिन्छ, जुन एकदमै घातक हुन सक्छ । त्यसैले आणविक हतियारको चिन्ता गर्न जरुरी छ । जलवायु परिवर्तनजस्तै आणविक युद्धको खतरा आज ठूलो चिन्ताको विषय हो । यसले मानवीय अस्तित्वमै खतरा उत्पन्न गरिरहेको छ ।

४. द्वन्द्व र तनाव : हामीले केही समयको तुलनामा आज विश्वभरि ठूलो मात्रामा द्वन्द्व देखिरहेका छौँ । विचार र जोस पहिलेभन्दा छिटो फैलिन्छ र गुट एवं समूहहरूले काम गर्छन् र केही राज्यहरूभन्दा बढी शक्तिशाली हुन सक्छन् । द्वन्द्वको वृद्धि र फैलावट अझै धेरै नागरिकको मृत्युको साथ जारी रहनेछ ।

मुख्य कुरा त आमविनाशकारी हतियारको कारोबारले नै शक्तिशाली मुलुकहरूको अर्थतन्त्र धानेको पाइन्छ । नाफाकै लागि युद्धको घोषणा हुन्छ‚ नाकाबन्दी, कार्टेलिङ, सिन्डिकेट‚ कालोबजारी हुन्छ‚ अपराध र हिंसा हुन्छ । पुँजीवादकै परिणामस्वरूप मानव आज उपभोगको साधन भएको छ‚ मानवीय मूल्य र मानवीयता हराएको छ ।

यसैबीच, केही देशहरू भूमण्डलीकरणबाट पछि हट्दा अन्तर्राष्ट्रिय विश्वव्यापी तनाव बढ्दै गएको छ । द्वन्द्व र तनाव प्रायः स्रोतहरूमा पहुँच, जलवायु परिवर्तन, आप्रवासीहरूको समस्या एवं अन्य धेरै चुनौतीहरू बढेका कारणले ट्रिगर गरिन्छ । द्वन्द्व र तनाव वातावरणीय क्षति र जलवायु परिवर्तनका लागि मुख्य योगदानकर्ता हुन् ।

५. प्रविधिले निम्त्याउने विनाश : आज प्रविधिबाहेकको विश्वको कल्पना पनि हुन सक्दैन । मानव जीवनको आधारभूत अर्थ र आवश्यकता भएको छ प्रविधि । प्रविधिको विकासले हरेक कुराहरूको अर्थ/परिभाषा नै परिवर्तन गरिदिएको छ । प्रविधिले डीएनएसँग खेलिरहेको छ‚ परिवर्तन एवं आविष्कारको नाममा नयाँनयाँ कामहरू परिमार्जन गरिरहेको छ‚ पुराना कामहरू हराएका छन् । असान्दर्भिक हुँदै गएका छन् । प्रविधिले निम्त्याउने विनाशबारे दार्शनिक युभल नोह हरारी भन्छन, 'प्रविधिले विश्वव्यापी रूपमा एउटा विशाल प्रयोजनविहीन वर्ग निर्माण गर्न सक्छ र डाटा उपनिवेशवाद तथा डिजिटल अधिनायकवादको खतरा निम्त्याउन सक्छ । हामीभन्दा अघिका मानिसले शोषणविरुद्ध संघर्ष गरेका थिए । तर, एक्काइसौँ शताब्दीमा प्रयोजनविहीन/असान्दर्भिक हुनबाट बच्न मानिसले साँच्चीकै ठूलो संर्घष गर्नुपर्ने हुन्छ ।

प्रविधिको लाभ उठाउने हो भने आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ससँगै बाँच्न र काम गर्न सिक्नुपर्छ । यहाँ रोबोटले मानिसहरूको रोजगारी खोस्दै जानेछ र कम दक्ष कामदारहरू एवं गरिबहरूले अर्थतन्त्रमा असंगत बाटोका साथ रोजगारी गुमाउने खतरा छ । मानवीय मस्तिष्कभन्दा अप्राकृतिक बौद्धिकताको दबदबा बढ्दै जाँदा मानिसको निर्णय गर्ने अधिकार र स्वतन्त्रता हनन हुन्छ । स्वतन्त्रताको लडाइमा मानव होमिने अवस्थाले फेरि एउटा संकट पैदा गर्नेछ र त्यो हाम्रो कल्पनाभन्दा भयावह हुनेछ । यसैले यसतर्फ आजको विश्वले सोच्न जरुरी छ ।

६. पुँजीवादको शोषण : आजको विश्व पुँजीवादको राप तापिरहेको छ । बजारका अदृश्य हातहरूले समग्र बजार प्रणालीलाई चलाइरहेका छन् । यसले तीव्र नाफामा ध्यान दिँदै मानवीय जीवनलाई पैसामा तुलना गरिरहेको छ । आज पैसाकै लागि मानव बेचबिखन हुन्छ‚ लागुऔषधजस्तो घातक वस्तुको व्यापारिक सञ्जाल विश्वव्यापी हुन्छ । मुख्य कुरा त आमविनाशकारी हतियारको कारोबारले नै शक्तिशाली मुलुकहरूको अर्थतन्त्र धानेको पाइन्छ । नाफाकै लागि युद्धको घोषणा हुन्छ‚ नाकाबन्दी, कार्टेलिङ, सिन्डिकेट‚ कालोबजारी हुन्छ‚ अपराध र हिंसा हुन्छ । पुँजीवादकै परिणामस्वरूप मानव आज उपभोगको साधन भएको छ‚ मानवीय मूल्य र मानवीयता हराएको छ । मानवीय ज्ञान‚ चेतना‚ विचार‚ मान्यता‚ संस्कृति, धारणा‚ काम गर्ने सामर्थ्य सबै बजारमा बिक्रीका लागि राखिएका छन् । मानिस पैसाकै लागि मर्न र मार्न तयार छ । लाग्छ, पुँजीवादले आफ्नो चिहान आफै खनिरहेको छ र त्यो चिहानमा एक दिन ऊ स्वयम् त पर्ने नै छ र सारा उत्पीडित वर्गको मानवीय अस्तित्वलाई पनि सखाप पार्नेछ । त्यो निकै संकटको अवस्था हुनेछ ।

७. विश्वव्यापीकरण : सन् १९८० को दशकको उत्तरार्द्धदेखि दूरसञ्चार र यातायातमा भएको प्रगति, पुँजीवाद र प्रजातन्त्रको विश्वव्यापी विस्तार र स्वतन्त्र व्यापार सम्झौताले अभूतपूर्व आर्थिक र सांस्कृतिक एकीकरणको परिणाम दिएको छ । स्वतन्त्र व्यापारले आर्थिक वृद्धिको नेतृत्व गर्दछ र अधिकांश मानिसहरूलाई लाभ दिन्छ भन्ने कुरामा अधिकांश अर्थशास्त्रीहरू विश्वास गर्छन् । तथापि आर्थिक शोषण, वित्तीय अपराध, असमानता एवं ऋणका कारण आज गरिब मुलुकहरू संकट र परनिर्भरताको भूमरीमा परेकाले भूमण्डलीकरणका विरुद्धमा प्रतिक्रियाहरू आइरहेका छन् ।

८. जनसंख्या वृद्धि : यस शताब्दीमा विश्वको जनसांख्यिकीय परिवर्तन धेरै हुनेछ/भइरहेछ । युरोप र पूर्वी एसियाको जनसंख्या केही घट्न सक्ने, अफ्रिका र दक्षिण एसियाको जनसंख्या उल्लेखनीय वृद्धि हुनेछ । संयुक्त राष्ट्र संघले विश्वको जनसंख्या सन् २०५० सम्ममा ९.८ विलियन पुग्ने अनुमान गरेको छ । वृद्धि धेरैजसो विश्वका गरिब देशहरूमा हुनेछ, जसले गरिबीको विश्वव्यापी न्यूनीकरणलाई सुस्त बनाउन सक्छ र ग्लोबल वार्मिङको प्रभावसँग अन्तरघुलन भई ठूलो बसाइसराइ निम्त्याउन सक्छ ।

मानव जीवन खतराबाट पूर्ण मुक्त छैन/हुँदैन । सुरक्षा ज्ञात खतरालाई रोक्नका लागि विकसित हुन्छ । यद्यपि, आजका धेरै खतराहरू 'अज्ञात' छन् र उन्नत प्रविधिका कारण जोखिम बढ्दो छ ।

अत्यधिक उपभोग र अत्यधिक जनसंख्याले पारिस्थितिक दिगोपनामा प्रश्न खडा गर्छ र आर्थिक, राजनीतिक अवरोधहरू सिर्जना गर्दछ । प्रतिक्रियामा धेरै देशहरूले विभिन्न नीतिहरू अपनाउनेछन्, जसले या त आफ्ना नागरिकहरूलाई कम सन्तान जन्माउन बाध्य पार्छन् वा प्रोत्साहित गर्दछन् । पृथ्वीको अन्तिम बोक्ने क्षमता के हुन सक्छ ? जनसंख्या वृद्धि नियन्त्रण नीति आवश्यक छ वा छैन ? कसरी जनसांख्यिकीय परिवर्तन समायोजन गर्ने ? स्रोतको वितरण कसरी गर्ने भन्नेबारेमा चिन्ता बढ्नेछ ।

९. गरिबी : अनिकाल, भोककरी, रोग, कुपोषण, खाद्य असुरक्षालगायत विश्वका अन्य धेरै रोगहरूको मूल कारण गरिबी नै हो । गरिबीले धेरै आत्मसुदृढ तत्त्वहरू ग्रहण गर्दछ (जस्तैः गरिबीले शिक्षालाई एक अप्ठ्यारो विलासिता बनाउन सक्छ जसले निरन्तर गरिबीमा परिणत हुन्छ), जसलाई सुधार गर्न सकिने आशा गर्न सकिन्छ । विशेष गरी चीनमा गरिबी न्यूनीकरणमा ठूलो प्रगति भएको छ । यद्यपि गरिबी आजको चिन्ताको विषय हो ।

१०. रोग : आज पनि एड्स, क्षयरोग, मलेरियाजस्ता रोगले प्रत्येक वर्ष लाखौँको ज्यान लिन्छ । एन्टिबायोटिकको बढ्दो प्रयोग जीवहरूका लागि बढ्दो चिन्ताको विषय हो । सार्स, मर्स, कोभिड-१९, इबोला, जिका भाइरस एवं विभिन्न फ्लुहरू पनि चिन्ताका कारण हुन् । आज पनि बर्ड फ्लु, स्वाइन फ्लु, कोरोना भाइरसको उत्परिवर्तनका कारण आउने सम्भावित महामारीको जोखिम अज्ञात नै छ ।

११. आतंकवाद : एक्काइसौँ शताब्दीको प्रारम्भमा युद्ध र आतंक केही घटेको देखिन्छ । यद्यपि सक्रिय युद्धहरू विश्वभर जारी छन् । सिरिया, यमन, इराक, अफगानिस्तानको गृहयुद्ध, अरब जगत् एवं इजरायली द्वन्द्वमा हिंसा जारी छ । आतंकवादविरुद्धको युद्धले झन् नागरिक स्वतन्त्रता अपहरण, यातनाको आरोप, निरन्तर आतंकवादी हमला, अस्थिरता, हिंसा र सैन्य पेसासम्बन्धी विवादहरू प्रस्तुत गरेको छ । आणविक प्रसार एवं सम्पन्न राष्ट्रहरूलाई सामूहिक विनाशका हतियारहरूको उपलब्धता तथा वित्तीय लगानीबारेमा चिन्ता बढ्दो छ ।

१२. ड्रग्स : लागुऔषधको उत्पादन, प्रयोग र व्यापारले विश्वभर घर गरेको छ । लागुऔषधविरुद्ध कानुनी, सामाजिक एवं सैन्य लडाइँले उत्पादन, व्यापार र उपभोग अन्त्य गर्न थोरै नतिजाहरू देखाएको छ । केही मुलुकहरूले लागुपदार्थलाई केही हदसम्म वैधानिकीकरण वा डिक्रिमिनलाइजेसन पनि गरेका छन् । यद्यपि अबको युवा जेनेरेसन यसको कुलतमा फस्ने तथा सम्पत्ति शुद्धीकरणको चिन्ता बढ्दो छ ।

१३. बौद्धिक सम्पत्ति : चलचित्र र संगीतजस्ता मनोरञ्जन मिडियाका लागि डिजिटल ढाँचामा इन्टरनेट र कम्प्युटरमार्फत प्रतिलिपि गर्न र वितरण गर्न सजिलो भएको छ । प्रतिलिपि अधिकार उल्लंघनका बारेमा मिडिया उद्योगमा चिन्ता बढेको छ । प्रतिलिपि अधिकारको संरक्षण, ट्रेडमार्क र पेटेन्ट अधिकारविरुद्ध उचित प्रयोग एवं सार्वजनिक डोमेनबीचको उचित सीमाका बारेमा धेरै बहस चलिरहेका छन् । लेखक, कलाकार तथा बौद्धिक व्यक्तित्वहरूको अधिकार, प्रविधिको खतरासँग सामना गरिरहेको छ ।

१४. नागरिक अधिकार : महिला अधिकार, जातीय समानता, न्युरोडाइभर्स व्यक्तिहरूको अधिकारसहितका नागरिक अधिकारहरू महसुस गर्न वा पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्न नागरिक सक्षम छैनन् । महिलाविरुद्धको यौनहिंसा अझै पनि संसारमा जताततै ठूलो समस्या बनेको छ । छोराको प्राथमिकताका कारणले गर्दा सन् १९९० यता विश्वभरमा यौन चयनात्मक गर्भपतनले महिलाको संख्या घटेको छ । धेरै देशहरूमा समलैंगिकताप्रतिको मनोवृत्ति अझ सहिष्णु भएको छैन । आज पनि समलैंगिक व्यवहार वा अभिव्यक्तिविरुद्ध कानुनहरूको राजनीतिक लडाइँले सडक र इन्टरनेटमा सक्रियता बढाएकै छ । संयुक्त राज्य अमेरिकालगायत धेरै देशहरूमा जातीय अल्पसंख्यकहरूको स्थिति तल्लो छ । अटिज्मजस्ता न्युरोलोजिक अवस्थाहरूले बिस्तारै मान्यता प्राप्त हुँदैछन । यद्यपि नागरिक अधिकारको लडाइँ जारी छ ।

१५. बढ्दो धन र आय असमानता : बढ्दो सामाजिक असमानता, धनमा (पुँजी र सम्पत्ति) असमान पहुँच र आयबाट (कमाएको पैसा) आउँछ । सम्पत्तिमा असमानता विश्वव्यापी रूपमै अधिक छ, किनभने विशेषाधिकारप्राप्त समूहहरूले विश्वव्यापी बजारमा सम्पत्ति र स्रोतहरूमा आफ्नो नियन्त्रण सुदृढ पारेका छन् । सम्पत्ति र आयमा असमानताले स्रोतहरूको पहुँचमा व्यापक असमानता निम्त्याउँछ, जुन टेक्नोलोजिकल अवरोधको हदसम्म नयाँ सीप र ज्ञानको आवश्यकता भएकाले बढ्दै जानेछ ।

१६. विश्वव्यापी समाजमा बस्ने : राष्ट्रिय अर्थतन्त्रहरू आज एक अर्को मुलुकमा निर्भर छन् । यसले अवसरहरू सिर्जना गर्छ तर ठूलो अस्थिरता पनि सिर्जना गर्न सक्छ । भूमण्डलीकरणले प्रस्ताव गरेका अवसरहरूले पहुँच असमान रूपमा वितरण गर्दछ । धेरैले आफ्नो नजिकका समुदायहरूभन्दा बाहिरको महसुस गर्दछन् । कार्य अभ्यास र उत्पादन मोडेलहरूमा परिवर्तनले धेरैलाई असुरक्षित बनाएको छ ।

अपरिचितहरूद्वारा सञ्चालित टाढाका संस्थाहरूमा नागरिकहरूले आफ्नो गन्तव्यमाथि नियन्त्रण गुमाएको महसुस गर्दछन् । साइबर सुरक्षा, स्वास्थ्य महामारी, जलवायु परिवर्तन, वातावरणीय दिगोपन, बढ्दो शरणार्थी जोखिम र बसाइसराइजस्ता चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न महत्त्वपूर्ण विश्वव्यापी सहयोग आवश्यक छ । यो कुनै पनि राज्यले एक्लै समाधान गर्न सक्दैन ।

१७. पहिचान र विविधता : आजका धेरै परिवर्तनहरू, विचारहरू, विश्वासहरू, समूहहरू र आन्दोलनहरूले पहिचानलाई बढावा दिन्छन्, जसले मानिसहरूलाई विविधताको मूल्याङ्कन गर्ने नयाँ तरिकाहरूमा जडान गर्न अनुमति दिन्छ ।

एन्टिबायोटिकको बढ्दो प्रयोग जीवहरूका लागि बढ्दो चिन्ताको विषय हो । सार्स, मर्स, कोभिड-१९, इबोला, जिका भाइरस एवं विभिन्न फ्लुहरू पनि चिन्ताका कारण हुन् । आज पनि बर्ड फ्लु, स्वाइन फ्लु, कोरोना भाइरसको उत्परिवर्तनका कारण आउने सम्भावित महामारीको जोखिम अज्ञात नै छ ।

अर्कोतर्फ, हामी सुरक्षाको खोजीमा पुराना सामाजिक मान्यताहरूतिर पछि हटिरहेको देखिरहेका छौँ । केही स्थानहरूमा मानिसहरूले रोजेका पहिचानहरूले हिंसा र दुर्व्यवहारलाई उक्साउने क्रम जारी छ । पहिलेको भन्दा धेरै आवाजमा पहुँच भए पनि आँखा फराकिलो हुनुको साटो साँघुरो हुने खतरा छ । यी तनावहरू संसारभरि विभिन्न तरिकामा खेलिरहेका छन् ।

१८. आर्थिक शक्तिहरू परिवर्तन : सन् २००५ मा उदीयमान अर्थतन्त्रहरूको संयुक्त उत्पादन विश्वको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको आधाभन्दा बढी पुगेको थियो । विकसित अर्थतन्त्रहरूको कार्यसम्पादनमा विकासोन्मुख देशहरूले प्रायः चर्चा गरिएभन्दा धेरै प्रभाव पार्छन् । आर्थिक शक्तिमा भएको यो परिवर्तनले नीतिगत परिवर्तन र कूटनीतिक व्यवस्थालाई चलाइरहेको छ । देशहरूले शून्यतामा पाइला राख्दै शक्तिको नयाँ सन्तुलनलाई आकार दिइरहेका छन् । यहाँ के भइरहेको छ ? कसरी भइरहेको छ ? यो गडबड आजको चिन्ताको विषय हो ।

१९. माइग्रेसन र गतिशीलता : संसार पहिलेको भन्दा धेरै गतिशील छ । गतिशीलता र प्रवास असमान रूपमा फैलिएको छ । स्वेच्छिक बसाइँसराइ सामान्यतया आर्थिक कारकहरूद्वारा उत्प्रेरित हुन्छ, जसमा अर्को देशले राम्रो सम्भावनाहरू प्रदान गर्दछ भन्ने विश्वास गरिन्छ । जबर्जस्ती बसाइँसराइ वातावरणीय परिवर्तन, युद्ध र अल्पसंख्यकहरूको उत्पीडनद्वारा संचालित हुने गर्दछ । बढ्दो गतिशीलता, जबकि दक्ष मानिसहरूलाई विश्वव्यापी रूपमा संलग्न हुन सक्षम बनाउँदा तिनीहरूको आफ्नै समुदायबाट टाढा रहेका कुलीनहरूमा परिणत हुन्छ । अर्कोतर्फ यात्राको सहजताले महामारी हामीले नियन्त्रण गर्न सक्नेभन्दा छिटो फैलिन सक्छ ।

२०. दृष्टि र दूरदृष्टिको शून्यता : परिवर्तनको बढ्दो गति र प्रतिक्रियाको अपेक्षित गतिले प्रतिबिम्बका लागि समय छोड्दैन र अर्को कुरामा जानका लागि निरन्तर दबाब दिन्छ । यसले छोटो-अवधिवाद र गहिरो इम्बेडेड सामाजिक मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक समाधानहरू बनाउन असक्षमता निम्त्याउँछ । नैतिक नेतृत्व, स्थानीय सहयोग र समाजमा फराकिलो संलग्नता प्रवर्द्धन गर्ने, निर्णय प्रक्रियालाई सूचित गर्न साझा र विविध कथनहरूमा चित्रण गर्ने हामीलाई एक प्रणाली नेतृत्व दृष्टिकोण चाहिन्छ । नेतृत्व अब एक सानो समूहद्वारा आयोजित गर्न सकिँदैन, यो विश्व संगठनहरूमा साझा गर्नुपर्छ, जहाँ सदस्यहरू जवाफदेहिताको सहमत ढाँचामा आफ्नो कार्यहरूका लागि जिम्मेवारी लिन्छन् । विश्वव्यापी दृष्टि र दूरदृष्टि दिन सक्ने नेतृत्व एवं यो ग्रहको संरक्षणकारी नेतृत्वको आज शून्यता छ । यो निकै चिन्ताको विषय हो ।

२१. डर : सुरक्षाको सन्दर्भमा संष्लेषण गर्दा 'डर' शताब्दियौँदेखि रहँदै आएको छ र ती डरहरू हराउने छैनन्, यद्यपि हामीले उनीहरूसँग गर्ने व्यवहार एवं तरिका विकसित हुँदै जानेछ । टेक्नोलोजी जस्तोसुकै परिष्कृत र आधुनिक भए पनि अथवा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको उन्नत रूपमै विकसित भए पनि सुरक्षा (आधारभूत परिभाषा-जोखिम वा खतराबाट स्वतन्त्र) खतराबाट मानव जीवन मुक्त रहने छैन । बरु यसले थप भय र जोखिमका नयाँ भेरियन्टहरू आविष्कार गर्नेछ र निश्चित रूपमा मानव भविष्यलाई चुनौती दिनेछ ।

मानव जीवन खतराबाट पूर्ण मुक्त छैन/हुँदैन । सुरक्षा ज्ञात खतरालाई रोक्नका लागि विकसित हुन्छ । यद्यपि, आजका धेरै खतराहरू 'अज्ञात' छन् र उन्नत प्रविधिका कारण जोखिम बढ्दो छ । उक्त जोखिम व्यवस्थापन गर्न विश्व शक्तिशाली संगठन, उत्तम नीति, कुशल विशेषज्ञ नेतृत्व, एड्भान्स प्रविधि आवश्यक छ । त्यो अनुसन्धान र विकासको चिन्ता आजको चिन्तन हो ।

यी पनि पढ्नुस् :

गरिबी हटाउन चीनले अपनाएकाे 'स्टोन सुप' रणनीति हामीले किन नअपनाउने ?
भिडलाई उकास्ने 'डेमागोग'बाट लोकतन्त्र बचाउने चिन्ता

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ १३, २०७८ १०:०७