गरिबी हटाउन चीनले अपनाएकाे 'स्टोन सुप' रणनीति हामीले किन नअपनाउने ?

A+ A A-

कमेडियन चार्ली चाप्लिन भन्थे, 'वास्तविक जीवनमा जुन गरिबी मेरो जीवनका लागि कारण थियो, त्यही गरिबी अरु कसैका लागि कमेडी हुँदोरहेछ ।' उनी नहाँसीकन बिताएको दिन बर्बाद गरेको दिन हो भन्ने गर्थे ।

आजको सन्दर्भमा पनि उनको भनाइ हामीलाई उत्तिकै सान्दर्भिक छ । अधिक संख्याका मानिसहरूको गरिबी केही मुट्ठीभरका मानिसहरूको कमेडी भएको छ । मुट्ठीभरलाई गरिब र गरिबी मन पर्छ, त्यसैले त उनीहरू गरिबीको व्यापार गरिरहेछन्, मानवीय संवेदनामाथि कमेडी चलाइरहेछन् । पुँजीवादी समाजमा नाफाका लागि आफ्नो फासीको डोरी बनाउन पनि पुँजीपतिहरूले प्रतिस्पर्धा गर्छन् (माओ त्सेतुङ) भनेझैँ शक्तिशाली व्यक्ति, निकाय, ठूला व्यापारिक घराना, व्यापारिक प्रतिष्ठान विश्व कोरोना महाव्याधिले रोइरहेको समयमा पनि कमिसनको साँठगाँठ गरिरहेछन् । यो यस्तो समय भएको छ, जहाँ गरिब सम्पूर्ण रूपले असुरक्षित महसुस गरिरहेको छ भन्दा अतिशयोक्ति नहोला ।

हामीलाई थाहा छ, आजको विश्वको प्रमुख चुनौती गरिबी हो । स्वच्छ, सफा र पोषणयुक्त खाद्यवस्तु, पिउने पानी, स्वच्छ वायु एवं वातावरणमा जिउन पाउनु मानवलगायत यस पृथ्वीका सम्पूर्ण प्राणी जगत्‌को अधिकार हो । गरिबीको समस्या मूलतः संसाधनको आर्थिक असमानता तथा असमान वितरण एवं शोषण, दमनले उत्पन्न हुन्छ । मानवीय पहिचान एवं सम्मानयुक्त जीवनको हरणबाट गरिबी जन्मन्छ । पहुँचवाला तथा शक्ति प्राप्तवालाले प्राकृतिक स्रोतको अत्यधिक दोहन, मनोमानी प्रयोग तथा उच्च सीमित वर्गको हालीमुहालीका कारण अभाव बढ्न जाने र समाजको ठूलो हिस्सा गरिबीको सिकार हुने गर्दछ र यस्तो गरिबी 'पुअर इज पुअर, बिकाउज हि इज पुअर' भन्ने सोचबाट टिकिरहन्छ ।

हामीले आफूलाई सभ्य मानव आवरणमा जेसुकै नाम दिएर उच्च राख्ने प्रयास गरे पनि गरिबी, पीडा, भय, त्रास, उत्पीडन, दुःखभोग हामी सिमान्तकृत वर्ग सबैमा सामान्य हो । आदर्शवादी होस् या भौतिकवादी, सबैले गरिबलाई निचोरिरहेकै छन्, गरिबीलाई फैलाइरहेकै छन् । यहाँ हामीले बुझ्न जरुरी छ– गरिबीको भाष्य के हो, वर्तमान विश्व संकटमा गरिबी कसरी उत्पन्न भएको हो ।

स्पष्टै छ– यो मानिस, सम्पत्ति र धारणाहरूमा हाम्रा सम्बन्धहरूको गलत मूल्य र मान्यताको परिणाम हो । अनावश्यक र अव्यवस्थित जनसाीख्यिकरण, प्रकृतिदोहन, युद्ध, हिंसा, महामारी, वर्गविभेद, जातीय विभेद, भाग्यवाद, शोषण, प्रविधिको अन्धधुन्धकरण (अ) विकास, अधिनायकवादी चरित्र, अहंकार तथा राष्ट्रवाद, विचारधारा र ईश्वरका नाममा गरिने सामूहिक हत्या नै यसको उत्पत्तिका प्रमुख कारण हुन । आज मानवीय जीवनभन्दा शक्ति र सत्ताप्राप्ति, सम्पत्तिभोग र विचारधाराको कट्टरपन्थले विश्वव्यापी रूपमा गरिबी भूमण्डलीकृत भइरहेको छ ।

गरिबीको दुष्चक्रमा जेलिएको मानवीय जीवन गरिब हो । गरिबी अभावको अवस्था हो । यसका स्वरुप र आयाम बहुआयामिक हुन्छन् । गरिबी मानिसलाई आधारभूत आवश्यकतामै कमी हुनु र समाजमा अरुसरह बाँच्न कठिन हुनु पनि हो । मानिसमा गाँस, बास र कपासको अभाव हुनु नै मुख्यतया गरिबीको सूचक हो ।

यसैगरी, पोषणयुक्त खाना, स्वच्छ वायु, शुद्ध पिउने पानीको अभाव, रोजगारी, सुरक्षा र शक्तिहीन हुनुलाई गरिबीको सूचक ठानिन्छ । संयुक्त राष्ट्रसंघले गरिबीलाई अवसर र मौकाहरूमा पहुँच नहुनु तथा मानवीय मर्यादाको हनन हो भनेको छ । उल्लेखित समस्या हामीहरूको पर्यायवाची बनेर युगौँदेखि बसेको छ । नेपाल विश्वको अति कम विकसित मुलुकहरूमध्येको एक हो । यसलाई भूपरिवेष्ठित भूगोलले बाह्य संसारसँगको सम्बन्धमा केही संकुचन गराएको भए तापनि भूमण्डलीकरण र सूचना प्रविधिको (अ)विकासले गरिबीलाई सघाइरहेकै छ । अपितु, गरिबी नघटी छरिँदै गएको छ ।

उपयुक्त नीति अभावमा देशभित्रै उत्पादित कृषि अनाज खेर गइरहेको तर उपभोग्य वस्तुहरूको आयात बढ्दै गएको, स्वास्थ्यक्षेत्र कमजोर तथा संकटग्रस्त अवस्थामा रहेको, स्वदेशमा रोजगारीका पर्याप्त अवसरहरू सिर्जना हुन नसकेको, उद्योगक्षेत्रको योगदान कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा अपेक्षित रूपमा वृद्धि हुन नसकेको, मुद्रास्फीति बढ्दै गएको, खाद्यवस्तु र आधारभूत आवश्यकताको परिपूर्ति महँगो बन्दै गएको सन्दर्भमा गरिब तथा विपन्नहरूको दैनिकी अझै कठिन अवस्थामा गुज्रँदै गएको छ । जनताको संविधानसभाले बनाएको संविधानले नागरिकलाई मर्यादित जीवन बाँच्न पाउने हक सुनिश्चित गरेको, मानव विकास, सामाजिक न्याय र सुरक्षा, समावेशी संरक्षण, नागरिकको अधारभूत आवश्यकताको परिपूर्तिजस्ता विषयमा राज्यलाई मार्गदर्शन गरी सुशासन, मानवअधिकार, सामाजिक-आर्थिक रुपान्तरण र समावेशीकरणलाई राज्य सञ्चालनको आधारका रूपमा लिइएको भए तापनि के संविधानले भनेजस्तै नेपालीहरूको जीवनयापन सञ्चालित छ ? संविधानको कार्यान्वयन कहाँ पुग्यो ? यो गम्भीर प्रश्न हो र यसको जवाफ खोज्ने बेला भएको छ ।

सरकारी तथ्याङ्कलाई नै हेर्ने हो भने चालु आवधिक पन्ध्रौँ योजनामा गरिबीको रेखामुनि रहेको जनसंख्या (निरपेक्ष गरिबी) १८ दशमलव ७ प्रतिशत, बहुआयामिक गरिबी २८ दशमलव ६ प्रतिशत र मानव विकास सूचकाङ्क ० दशमलव ५७९ रहेको देखिन्छ । वि.स. २०७२ साल वैशाखको भूकम्पले करिब ७ लाख मानिसहरू गरिबीको रेखामुनि धकेलिदिएको एवं हजारौँको रोजगारी खोसिदिएको थियो । वर्तमान सन्दर्भमा कोभिड-१९ को संकट दिनानुदिन गहिरिँदै जाँदा लाखौँ मानिसहरू सडकमा पुगेको, बेरोजगार भएको, आर्थिक क्रियाकलापमा नकारात्मक असर पुगेको, अर्थतन्त्रमा गम्भीर असर पुर्‍याएको, भ्रष्टाचार र महँगी बढ्दै जाँदा गरिब झन् गरिब हुँदै गएको तथा वैदेशिक रोजगारमा गएको जनशक्तिको ठूलो हिस्सा विदेशमा रोजगार गुमाएर स्वदेश फर्कन थालेको अवस्था छ ।

कोभिड-१९ को महाव्याधिले कति मानिस गरिब भए, भोककै कारण कति मरे, आत्महत्या गरे, हिंसामा परे, कति बसाइँसराइ गर्न बाध्य भए एवं बालबालिका, महिला, ज्येष्ठ नागरिक, अपाङ्गता भएका तथा कमजोर व्यक्तिलाई खानाको उपलब्धता कति भयो तथा निकट भविष्यमै कति गरिब बन्दै छन्, यसै आकलन गर्न हतारो हुन्छ । तर, यो आफैँमा भयानक अवस्थाका रूपमा उदाउँदै गएको छ ।

मुलुकको गरिबीको विश्लेषण गर्दा यहाँको गरिबी पृथक् प्रकृतिको देखिन आउँछ । नेपालमा गरिब र गरिबी कहाँ छ/छन् ? के, कस्तो अवस्था छ भन्ने नक्साङ्कन गर्न नेपालको भौगोलिक क्षेत्र, जाति, लिङ्ग, वर्ग, अपाङ्गता भएका नागरिकहरू, सिमान्तकृत वर्ग तथा वञ्चितिमा रहेका समुदायसमेतका आधारमा मात्र नेपालको गरिबीको फैलावट, गरिबीको सघनता, विषमता र गहनतालाई मनन गर्न सकिन्छ । समाजको परिवर्तित संरचना, बदलिँदो जीवनशैली, प्रविधिमा भएको (अ)विकास तथा सोको उपयोगसमेतले गरिबीको आयाम र बुझाइमा सापेक्ष चिन्तन भित्रिएको छ । शहरीक्षेत्रमा अव्यवस्थित बसाइँसराइको तीव्रता र विप्रेषणको प्रभावबाट ग्रामीण गरिबी केही घटेको छ भने ग्रामीण गरिबी शहरीको रूपमा रुपान्तरण हुने क्रम बढ्दै गएको छ ।

नेपालमा गरिबीको दुष्चक्रले फन्को लगाइरहेको छ (हेर्नुहोस चित्र) तर, विडम्बना केही मुट्ठीभर सम्भ्रान्त मानिसहरू यसमा कमेडी चलाइरहेका छन् । उनीहरूलाई थाहा नभएको होइन, गरिबीका कारण, असर र परिणाहरूको चक्रीय जञ्जालमा फस्दै गइरहेको नेपाल । यहाँको एउटा बेरोजगार व्यक्तिले आयआर्जन गर्न सक्दैन, कम आयले, कम बचतको स्थिति सिर्जना गर्दछ, कम बचत हुनु भनेको पुँजीको अभाव हुनु हो, पुँजी नहुँदा लगानी हुँदैन, लगानी नहुँदा पुनः बेरोजगारको स्थिति उत्पन्न हुन्छ ।

यहाँको कमजोर, भद्रगोल र असमान शिक्षा प्रणालीले योग्य जनशक्ति उत्पादन हुँदैन र काम पाउँदैन । जसका कारण न्यून आय हुन्छ, न्यून आम्दानीले जीवनका आधारभूत आवश्यकता परिपूर्तिमा कठिनाइ ल्याउँछ, जसले शारीरिक स्वास्थ्य कमजोर हुन्छ, फलस्वरुफ पुनः गरिबीकै दुष्चक्रमा पर्न जान्छ । यहाँ जीवनभर न्यून ज्यालादरमा श्रम गर्नुपर्ने र अधिक जोखिमपूर्ण श्रम गर्नुपर्ने अवस्था छ ।

कार्ल मार्क्स चाहन्थे– मान्छेको जिन्दगीमाथि उसकै अधिकार होओस्, मान्छेको जीवन अरु कुराभन्दा सर्वोपरी होओस् । उनी चाहन्थे– मान्छेहरू स्वतन्त्र होऊन् र मान्छेभित्रको सिर्जनात्मक क्षमताको विकास होओस् । के आज उनै मार्क्सका अनुयायीहरूले त्यो पछ्याइरहेका छन् ?

प्राकृतिक प्रकोप तथा जलवायु परिवर्तनले सिर्जना गरेको प्रतिकूल अवस्था र यस्तो अवस्थाले प्रभावित व्यक्ति तथा परिवार संकटमा परेको छ । मूल्यवृद्धिका कारण गरिब व्यक्ति तथा परिवारले मर्यादित जीवनयापनका लागि अत्यावश्यक वस्तुहरू किन्न नसक्ने अवस्थामा पुग्दा, पोषणयुक्त खाना, गुणस्तरीय स्वास्थ्य तथा सुविधासम्पन्न बसोबास प्राप्त गर्न नसक्दा पुनः गरिबीकै भूमरीमा फस्न बाध्य भइरहेका छन् र यसलाई कोरोना महाव्याधिले सघाइरहेको छ ।

नेपालमा गरिबी निवारणका लागि भनी विभिन्न सामान्य नीति योजनाहरू नबनेका भने होइनन् । गरिबी निवारण नीति २०७६ को दीर्घकालीन सोच 'गरिबीमुक्त र समतायुक्त समाज' र लक्ष्य 'आर्थिक असमानता न्यूनीकरण गर्ने' एवं गरिबीको रेखामुनि रहेको जनसंख्या वि.सं. २०८७ सम्ममा ५ प्रतिशतमा र वि.सं. २१०० सम्ममा शून्यमा झार्ने रहेको भए पनि विगतको दु:खद दृष्टान्त र मुलुकको वर्तमान सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक परिदृश्यलाई हेर्ने हो भने यो असम्भवप्रायः छ ।

गरिब, गरिबी र पछौटेपनको सही पहिचान हुन नसक्नु, सामाजिक असमानता, विभेद, शोषण कायम रहनु, राज्यको स्रोत-साधनमा गरिबहरूको सहज पहुँच स्थापित हुन नसक्नु, विप्रेषणको उपयोग उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगाउन नसक्नु, बौद्धिक पलायन रोक्न नसक्नु, स्वदेशमै युवा जनशक्तिलाई रोजगार दिई उपयोग गर्न नसक्नु, युवाहरूको जनविश्वास प्राप्त गर्न नसक्नु, लोकतन्त्रको रक्षा र विकास सही ढंगबाट गर्न नसक्नु, शिक्षा र स्वास्थ्यको क्षेत्रमा उपयुक्त नीतिको अभाव हुनु तथा संकटग्रस्त अवस्थामा पुग्नु, मानवीय विकासमा ध्यान नदिनु, अन्धविश्वास र कुरीति, कुसंस्कार भाग्यवाद, कृषिक्षेत्रको रुपान्तरण, जनसंख्या व्यवस्थापन तथा समग्र आर्थिक, सामाजिक एवं अन्तरसम्बन्धित क्षेत्रहरूको सही ठोस नीति तर्जुमा र त्यसको उचित कार्यान्वयन हुन नसक्नु एवं नेतृत्वको कमजोर प्रतिवद्धता र तुफानी कमेडी गफ नै नेपालमा गरिबी निवारणका प्रमुख समस्या तथा चुनौतीका रूपमा छन् ।

उल्लेखित समस्या एवं चुनौतीहरूको दिर्घकालीन समाधान नै गरिबी उन्मूलनको उपाय हुन सक्छ । छिमेकी चीनले 'स्टोन सुप' दृष्टिकोणको प्रयोग गरेर हाल आफ्ना नागरिकबीच शून्य गरिबी घोषणा गरेकोबाट सिक्दै हामीले पनि उक्त रणनीतिको अनुसरण गर्न उत्तम हुनेछ ।

'स्टोन सुप' कथन

यो एक युरोपियन लोककथा हो जसले मानिसहरूलाई साझा (Sharing) धारणा, कार्य, लगानी, अन्तरक्रिया एवं साझेदारी व्यवहारको मूल्य सिकाउँछ । कथामा केही यात्री आफ्नो साथमा केही पनि नलगी ग्रामीणक्षेत्रको यात्रामा निस्कन्छन, सिर्फ भाँडोबाहेक । उनीहरू यस्तो ठाउँमा पुग्छन्, जहाँ गाउँलेहरू आफ्नो भोजन/खाना बाँडेर खान तयार हुँदैनन्/थिएनन् । यसै सिलसिलामा यात्रीहरूले भाँडो पानीले भर्छन् र त्यसमा एक ठूलो ढुंगो (पत्थर) हाल्छन् । जब गाउँलेहरूले सोध्छन्– यो के पकवान हो ? तब उनीहरूले जवाफ दिन्छन्– यो 'पत्थरको सुप' हो ।

यात्री र त्यहाँका केही मानिसहरूले सुप पिइसकेपछि त्यो मन पराए । त्यसपछि उनीहरूले गाउँलेहरूसँग बाँड्न चाहन्थे तर साथमा उनीहरूले भने कि यदि सुपमा केही गार्निसिङ गरियो भने यसले स्वाद अझ राम्रो बनाउनेछ । त्यतिञ्जेल गाउँलेहरूले यो स्वादिष्ट सुप मन पराउँथे । गार्निसिङका लागि केही गाउँलेहरूले सुपमा राख्न केही गाँजरहरू ल्याए । सुपमा चासो राख्ने अरु गाउँलेहरूले उनीहरूलाई थोरै मसला दिए, जुन पछि गाउँलेहरूले आफ्नै घरबाट सुपमा केही अन्य सामग्रीहरू थप्नका लागि दिए । त्यसपछि भाँडोमा हालिएको ढुङ्गो (पत्थर) हटाइयो र गाउँलेहरूसहित सबै यात्रीहरूले स्वादिलो पकवानको आनन्द उठाए ।

यो कथनले मानिसहरूलाई साझेदारीको मूल्य सिकाउँछ । मुलुकबाट गरिबी शून्य गर्न चीनले हाल यही रणनीतिबाट काम गर्न निरन्तरता दिइरहेको छ ।

चीनको उपलब्धि कसरी ?

गरिबीको उन्मूलनका लागि चीनद्वारा विशेष केन्द्रित अभियान सञ्चालन गरिएको पाइन्छ । सर्वप्रथम स्थानीय सरकार एवं अधिकारीहरूको मूल्याङ्कन उसको वार्षिक जीडीपीका आधारमा गरिएको, त्यसपछि स्थानीय सरकारहरूलाई प्रोत्साहित गर्ने तरिका संशोधन गरी स्थानीय अधिकारीको मूल्याङ्कन उसको गरिबी उन्मूलन उपलब्धिका आधारमा गरिएको र केन्द्रीय सरकारले गरिबीको घरेलु अवस्थामाथि निगरानी राखेको पाइन्छ । जसमा एक राष्ट्रिय गरिबी पञ्जीकरण प्रणालीको निर्माण गरेर त्यसले देशको प्रत्येक गरिब परिवारको यथार्थ रेकर्ड गर्ने, ट्रयाक गर्ने एंव आवश्यक प्रबन्ध गर्ने व्यवस्था लागू गरेको, यसका साथसाथै देशका निजीक्षेत्रहरू अधिक मात्रामा संसाधन उपलब्ध गराउन अघि आएको, गरिबीको राहत कोष स्थापित गरेको एवं अलिबाबाजस्ता ठूला कर्पोरेट हाउसहरूले अनलाइन ई-कमर्स प्लेटफर्मको उपयोग गरेर किसानहरूको उत्पादनलाई अनलाइनमार्फत बिक्रीवितरण गरेको । यस्ता अनलाइन प्लेटफर्मको उपयोगले कृषि उत्पादन तथा वस्तुको बिक्रीमा बढावा दिएको, माग बढाएको, प्रचार प्रसार गरेको आदि बुझिन्छ ।

'स्टोन सुप' रणनीतिबाट सन् १९९० देखि २०११ सम्ममा चीनले निरपेक्ष गरिबी ४३९ बाट २५० मिलियनमा झारेको थियो । जब सी चिनफिङ सन् २०१३ मा राष्ट्रपति बने, तब उनले सन् २०२० सम्ममा गरिबी हटाउने समयसीमा तोकेरै आफ्नो प्रशासनको मुख्य लक्ष्य बनाए ।

सन् २०२१ को फेब्रुअरीमा राष्ट्रपति सी चिनफिङले राष्ट्रिय गरिबी उन्मूलन सारांश र प्रशंसा सम्मेलनमा घोषणा गरे– 'मेरो देशको गरिबी उन्मूलन लडाइँले समग्र विजय हासिल गरेको छ ।' यसैगरी उनले पछिल्लो चार दशकमा गरिबी विरुद्ध आफ्नो लडाइँले पूर्ण जित हासिल गरेको, ग्रामीणक्षेत्रका सबै जनतालाई गरिबीको चपेटाबाट बाहिर निकालेको दाबी गर्दै यो चीनका लागि चमत्कार भएको बताएका थिए । यसका साथै चीनले 'शून्य गरिबी'को लक्ष्य हासिल गर्दै सन् २०३० को दिगो विकासको समयसीमा १० वर्षपहिले नै हासिल गरेको छ ।

र अन्त्यमा,

अहिलेका देशी/विदेशी बुर्जुवा वर्गहरूले विज्ञानमार्फत तीव्र रूपमा प्रगति गरे र त्यसको फल आफूले मात्र पाउने निश्चितताका लागि अन्तहीन लडाँइ गरिरहे । त्यो लडाइँको चपेटाबाट गरिबीको जन्म भइरहेको छ । आजको नेपालको आर्थिक उत्पादनका साधनहरू केही दलाल पुँजीपतिहरूका मुट्ठीमा कैद छन् । यसले आफ्नो दलालीको हिस्सेदारी सुरक्षित गर्न सारा मानवीय संवेदनाहरूको निर्ममतापूर्वक दोहन गर्छ/गरिरहेकै छ । विचौलियाको कमिसनदर बढेको छ (नबढेको अवस्थामा आन्दोलन गर्दै आएको छ) ।

विकासका क्रियाकलाप सञ्चालन गर्दा अध्ययन र अनुसन्धान नगरी अन्धाधुन्ध कमिसन र राजनीतिक दाउपेच/जोडघटाउका कारणले घोषणा गर्दा (अ)विकास निम्तिरहेको छ । अन्ततः गरिबीकै एजेण्डामा पुँजीवादले व्यापारको साम्राज्य चलाइरहेको छ भन्दा फरक पर्दैन ।

मुट्ठीभरलाई कोभिड-१९ को महाव्याधिकाल पनि स्वर्णिम अवसर बनेको छ । राजनीति गतिहीन दिशामा प्रवेश गरेको छ । सर्वसाधारण नागरिक भने अस्पताल, बेड, अक्सिजन नपाएरै मृत्युवरण गरिरहेका छन् । भएका अस्पतालहरूमा अक्सिजन, बजेट, जनशक्ति र मेसिन सबै चीजको अभाव रहेको र कोभिड-१९ बाट संक्रमितको उपचारमा कठिनाइ भएका खबरहरू छापामा आइरहेका छन् ।

दैनिक ज्यालादारीमा मजदुरी गर्ने तथा श्रमबजारमा श्रमशक्ति बेच्नेले पनि बन्दाबन्दीपछि रोजगारी गुमाएर सहयोगी हातहरूबाट मागेर खानुपर्ने तथा नपाएमा भोक खपेरै दैनिकी गुजार्नुपर्ने एवं भोक बिर्सिएरै सधैँका लागि अस्ताउनुपर्ने अवस्था छ । यही नै आजको दिनमा गरिबीको अवस्थामा रहेका नेपालीहरूको यथार्थ चित्रण हो ।

हामीले कहिलेसम्म योजनाका अन्तहीन तदर्थवादी शृंखलाहरू बनाइरहने र आत्मरतिमा मात्र रमाइरहने ? विकास र समृद्धिका कमेडी गफ (रंगिन सपना) कहिलेसम्म बेचिरहने ? फगतका सयौँ सेमिनार, गोष्ठी, छलफल, अन्तर्क्रिया कहिलेसम्म चलाइरहने ? हरेक वर्षजसो अर्बौं बजेट सकिएको छ तर पनि गरिबी किन आजको चुनौती नै बनेर रहेको छ ? किन गरिबी नेपालीको पर्यायवाची एवं दुष्चक्र बनेर भित्रभित्रै जरा गाड्दै गएको छ ? गरिबीले रूप, स्थान, वर्ग, भेरियन्ट कसरी परिवर्तन गरिरहेको छ ? विकास र समृद्धिको रटानले कसरी (अ)विकास निम्त्याइरहेको छ ? गरिबी र बेरोजगारीको जंजिरबाट मुक्त कहिले हुने ? आज यी बहुआयामिक प्रश्नहरू अनुत्तरित नै छन् ।

कार्ल मार्क्स चाहन्थे– मान्छेको जिन्दगीमाथि उसकै अधिकार होओस्, मान्छेको जीवन अरु कुराभन्दा सर्वोपरी होओस् । उनी चाहन्थे– मान्छेहरू स्वतन्त्र होऊन् र मान्छेभित्रको सिर्जनात्मक क्षमताको विकास होओस् । के आज उनै मार्क्सका अनुयायीहरूले त्यो पछ्याइरहेका छन् ? सही समयमा गलत काम गर्नु विडम्बना हो, के आज विडम्बना भइरहेको छैन ?

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ १३, २०७८ १३:४५