समाजवाद नआएसम्म खाली खुट्टा हिँड्ने प्रण गरेका ‘सांसद’

A+ A A-

१६ पुसको चिसो बिहान ।

कुर्कुच्चा डुब्ने हिलो माटोमा नाङ्गा गोडा अचानक गाडिन्छन् ।

किचिक् किचिक् ...।

अघिल्लो दिनको वर्षाले हिलाम्य मोटरबाटो पैदल हिँड्दा पनि सकसलाग्दो थियो ।

तर, उनको हिँडाइको चाल हेर्दा लाग्थ्यो, रत्तिभर अप्ठेरो छैन ।

स्यालबासको टुप्पोमा रहेको तामेकोट दरबारको अवशेष हेर्न जानेहरूको भीडमा मिसिएका थिए उनी । स्याङ्जाको गल्याङ नगरपालिकाको हात्तीकोट महोत्सवका क्रममा ७ सय वर्षअघि अस्तित्वमा रहेको ‘तामेकोट राज्य’ भ्रमणका लागि आयोजकले जिल्लाभित्र र बाहिरका आगन्तुकहरूलाई डाकेका थिए ।

उनीले बुनेको साइड ब्याग भिरेका ती वृद्धले स्विटर, टोपी र कछाड पहिरिएका थिए । फुलेका दारी र सेताम्य पहिरनमा खाली खुट्टा हिँडिरहेका उनलाई झट्ट हेर्दा लाग्थ्यो, कुनै सन्न्यासी हुन् ।

‘बा, तपाईंको उमेर कति भयो ?’ एक नवआगन्तुकले हिँड्दाहिँड्दै सोधे ।

‘६९ जति भएँ क्यार,’ रोकिएर उनले भने ।

‘तपाईं पुजारी हो ?’ नवआगन्तुकले आफ्नो अनुमान प्रक्षेपण गरे ।

‘होइन, समाजसेवी हुँ ।’

अनुमान फेल खाएपछि ती नवआगन्तुक चुपचाप अघि बढे । मोटरबाटो सकिएपछि साँघुरो गोरेटो सुरु हुन्छ । अघिअघि लागेका वृद्ध मानिस गोरेटोबाट उक्लिए ।

गोरेटोमा भेट हुनासाथ मानिसहरूले उनलाई ‘ओहो, सर नमस्कार’ भन्दै धुइरिएर बोलाए ।

‘सरको नाम के हो ? देखेदेखेझैँ लाग्छ,’ अघिको नवआन्तुकले पुनः सोधे ।

‘देख्नुभयो होला क्यारे, कतै टीभीतिर,’ ठट्यौली लवजमा मुस्कुराउँदै उनले नवआन्तुकलाई परिचय दिए, ‘मेरो नाम शंकर पाण्डे, यो भेगको पूर्वसांसद ।’

पूर्व सांसद शंकर पाण्डे ।

०००

२०३४ सालमा नेपाली कांग्रेसका नेता बीपी कोइराला क्यान्सरको उपचार गराउन विदेश जाने तरखरमा थिए । जानुअघि उनी देशमा एकताको विगुल फुक्न चाहन्थे ।

त्यही क्रममा उनी काठमाडौंबाट जहाजमार्फत पोखरा पुगे । तर, पोखरा एयरपोर्टमा उनी चढेको जहाज ‘ल्याण्ड’ गर्न दिइएन । बीपीसँग निकट रहेका २४ वर्षका युवा शंकर पाण्डेलाई यो घटनाले गहिरो प्रभाव पार्‍यो । त्यसपछि उनले एउटा अनौठो निर्णय गरे, ‘प्रजातन्त्रको पुनर्वहाली नभएसम्म जुत्ता/चप्पल नलगाउने ।’

त्यसपछि उनले लगाइरहेको जुत्ता फाले र नाङ्गो गोडा हिँड्न थाले । त्यति मात्र होइन आयातित कपडाहरू त्यागेर सन्न्यासी पहिरनमा देखिन थाले । त्यसरी हिँड्दा मान्छेहरू अनौठो मान्थे । टाढा पुगुञ्जेलसम्म हेर्नेहरूको लर्को लाग्थ्यो ।

चिनेजानेकाले त खिसी टिउरी गर्थे । ‘तर, प्रजातन्त्र पुनर्वहालीका निम्ति यो मेरो प्रतिकात्मक आन्दोलन थियो,’ शंकर सम्झन्छन् ।

०४६ को जनआन्दोलनबाट प्रजातन्त्रको पुनर्बहाली भयो, ०६२/०६३ को जनआन्दोलनबाट गणतन्त्र आयो । तर, शंकरले कल्पेको समाजवाद आएन । ‘त्यसैले सोचेँ, समाजवाद नआएसम्म म जुत्ता/चप्पल लगाउँदिनँ,’ उनी भन्छन् ।

सायद, विज्ञानका विद्यार्थी भएकाले होला, उनी आफ्नै जीवनमाथि विभिन्न प्रयोग गर्न चाहन्थे । पञ्चायती शासनको विरोध गर्न ०३६ देखि अर्को निर्णय गरे– अन्न नखाने ।

०४६ सम्म उनको पेटमा अन्न परेन । त्यसबीचमा उनले जडीबुटी र दुबो मात्र खाए । पछि ०४८ मा सांसद बन्दा उनको परिचय दुबो खाने सांसद भएको थियो । एक दिन प्रतिपक्षीले संसद्‌मै व्यंग्य गरे, ‘दुबो खानेलाई सांसद बनाएर कांग्रेसले के गरेको ?’

बीपीले भनेका थिए, ‘हामी जनताको सेवक हौँ । मालिक होइन । तिमी गाउँ गएर जनताकै सेवा गर ।’ त्यसपछि उनी स्याङ्जा फर्किएर स्कुलमा विज्ञान विषय पढाउन थाले । सँगै पञ्चायती शासनविरुद्धको लडाइँमा सहभागी भए । ०४२ मा कांग्रसले देशभर सत्याग्रह सुरु गर्‍यो । स्थायी शिक्षक शंकर राजीनामा दिएर सत्याग्रहमा होमिए ।

त्यही क्रममा उनी पक्राउ परे । उनलाई स्याङ्जाको जेलमा राखियो । जेलमा उनलाई भेट्न आउनेको भीड थेगिनसक्नु हुन्थ्यो । ‘त्यही कारण मलाई दुई दिनको बाटो हिँडाएर लमजुङ जेलमा सारियो,’ उनी सम्झन्छन् ।

त्यसरी जेल सरुवा गर्दा शंकरलाई गह्रौँ भारी बोकाइएको थियो । लामो बाटोमा खाली खुट्टा हिँड्दा उनका कुर्कुच्चा पटपटी फुटे । थकाइ लागेर चौतारीमा आराम गरिरहेको बेला उनलाई देखेर एक सुरक्षाकर्मीले आँसु चुहाए ।

शंकरले सोधे, ‘किन रुनुभयो ?’

‘तपाईंका गोडामा घाउका फोकाहरू छन् । रगत बगेको छ । तर म के पो गर्न सक्छु र,’ ती सुरक्षाकर्मीले निरीहता प्रकट गरे ।

तर, शंकर आत्तिएका थिएनन् । दुःख पचाउन सक्ने क्षमता राजनीति र आन्दोलनले सिकाएको थियो ।

०००

पञ्चायती व्यवस्थाले जरो गाडिरहेको जर्जर समय थियो । ०२७ सालतिर शंकर त्रिचन्द्र कलेजमा आईएस्सी पढ्न स्याङ्जाबाट काठमाडौं आए । त्रिचन्द्रमा कांग्रेसनिकट नेविसंघ गठन भएपछि उनी त्यसैमा जोडिए । संगठनमा लागेदेखि नै उनी समाजवादका बारेमा अध्ययन गर्न थाले । बिस्तारै नेहरू र महात्मा गान्धीको विचार र जीवनशैलीले उनलाई प्रभावित बनायो । सुटबुट र चिल्ला जुत्तामा सजिने शंकर एकाएक गान्धी स्वरुपमा देखिन थाले ।

०००

प्रजातन्त्र पुनर्स्थापनापछिको पहिलो निर्वाचनमा (०४८)मा उनी स्याङ्जाबाट चुनाव उठे । भोट माग्न गाउँ–बस्तीमा नांगो खुट्टामै पुगे । शंकरले चुनाव जिते ।

चुनाव जितेपछि शंकर पाण्डे ।

चुनाव जितेर शपथग्रहणका लागि उनी सिंहदरबार जाँदै थिए । गेटमा सुरक्षाकर्मीले हप्काए, ‘भित्र जान मिल्दैन ।’

नाङ्गा गोडा सिंहदरबाहिरको अघिल्तिर उभिएका शंकर सन्न्यासीझैँ देखिन्थे । पछाडि आइरहेका एक सांसदले भने, ‘किन रोक्नुभएको ? उहाँ सांसद हो ।’

त्यसपछि हत्तपत्त सलाम ठोक्दै शंकरलाई सुरक्षाकर्मीले भित्र जान दिए । संसद् भवनभित्र त पुगे । तर, शपथग्रहणका बेला झमेला आइलाग्यो । ‘म जुन पहिरनमा थिएँ, त्यो पहिरनमा शपथग्रहण गर्न दिइएन । राष्ट्रिय पोशाक लगाउनै पर्थ्यो, जुत्ता लगाउनै पर्थ्यो । त्यसपछि मैले तीन दिनको समय मागेँ,’ उनी सुनाउँछन् ।

त्यो अवधिमा शंकरलाई राजीनामा दिने सोच पनि आयो । तर, जनमतको अवमूल्यन हुने ठानेर राजीनामा दिनबाट रोकिए र एउटा उपाय निकाले । तीन दिनपछि नेपाली कपडाको दौरा सुरुवाल, जुत्ता र भादगाउँले टोपी झोलामा हाले । उसैगरी नांगो खुट्टामै संसद्‌भित्र पुगे । अनि नेताहरूलाई भने, ‘म तपाईंहरूको चाहना पूरा गर्छु । मेरो पनि सर्त छ । डाक्टरले ड्रेस अस्पतालभित्र मात्र लगाउँछ । त्यसकारण म पनि बैठकभित्र बस्ने बेलामा मात्र यो कपडा लगाउँछु ।’

उनी सांसद हुँदा काठमाडौंमा डेरामा बस्थे । डेराबाट संसदसम्म कि हिँडेरै पुग्थे, कि सार्वजनिक यातायातमा । सार्वजनिक यातायातमा हिँड्दा उनले चाल पाए, ‘यो देशमा सबैभन्दा बढी गाली सांसदले खाँदारहेछन् ।’

शंकरले बसमै छँदा सांसदहरूलाई गाली गरिरहेको सुनेका छन् । तर उनी सांसद भन्ने थाहा पाएपछि गाली गर्नेहरूको अनुहार रातोपिरो हुन्थ्यो । उनी मुसुक्क हाँस्थे मात्र । ‘देशको वास्तविक अवस्था थाहा पाउन सार्वजनिक यातायात नै चढ्नुपर्छ,’ उनी सुनाउँछन् ।

उनी पहिलो पटक सांसद बन्दासम्म स्याङ्जा पिछडिएको ठाउँ थियो । न यातायात पुगेको थियो, न बिजुली । उनले आफ्नो कार्यकालमा कालीगण्डकी जलविद्युत् परियोजनालाई अगाडि बढाए । त्यतिबेला उनी धेरैको आँखाको तारो बने । तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले उनलाई ‘परियोजना अगाडि नबढाउनू, बरु मन्त्री दिऊँला’ भनेर प्रस्ताव गरे ।

उनलाई मन्त्री हुनु थिएन, आफ्नो क्षेत्रको विकास गर्नु थियो । मन्त्री पद स्वीकारेनन् । आफ्नो जिल्लामा बाटो पुगेको थिएन । बाटो खन्ने क्रममा अनेक अवरोध झेले । जग्गाधनीलाई मुआब्जा दिलाएरै मुर्मीसम्म बाटो लगे ।

पहिलो कार्यकालमा बिजुली, यातायात र शिक्षाको क्षेत्रमा उनले सक्दो प्रयत्न गरे । ‘मेरो धारणा सबैभन्दा बढी जलस्रोतको विकास गर्नुपर्छ । सिँचाइ र विद्युत्‌को विकासले नै नेपालको उन्नति हुन सक्छ भन्ने थियो । त्यही क्रममा हजारौँ मानिसले रोजगार पनि प्राप्त गरे,’ उनी सुनाउँछन् ।

उनी ०४८ पछि ०५६ र ०६३ गरी तीन पटक सांसद भए । यो बीचमा उनले गाउँगाउँमा कृषि क्रान्तिका अभियान लगे । राष्ट्रिय उत्पादनलाई जोड दिन प्रोत्साहन गरे । दोस्रो कार्यकालमा उनको नेतृत्वमा भ्रष्टाचारविरोधी संसद् समूह बन्यो ।

त्यतिबेला संसदमा प्राडो–पजेरो काण्ड भएको थियो । भन्सार छुटमा सांसदले गाडी किन्न पाउने सुविधा नियमले दिएको थियो । सांसदहरूले विलासी कोटीका प्राडो, पजेरोजस्ता गाडी किने ।

यो समूहले यो सुविधाको विरोध गर्‍यो । सांसदले भत्ता पाउने नियम थियो । त्यो पनि यही समूहका कारण खारेज भयो । ‘देश विकास नहुनुमा नेताको विलासी जीवनशैली र भ्रष्टाचार हो,’ उनी भन्छन् ।

०००

शंकरसँगै सांसद भएकाहरूले शहरमा अग्ला भवन ठड्याएमा छन् । महँगा गाडी किनेका छन् । तर, शंकरले राजनीतिबाट सम्पत्ति रित्याएका छन् । शहरमा आउँदा उनी कान्छी छोरीसँग डेरामा बस्छन् । नत्र अक्सर गाउँतिरै रमाउँछन् ।

कालीगण्डकी गाउँपालिकामा उनी खेती किसानी गर्छन् । आफ्नो जीवनशैलीसँग सन्तुष्ट भए पनि देशको हालत देखेर उनीसँग यावत् छटपटी छन् । ती छटपटी विदेशिएका ४० लाख युवा सम्झँदा झन् बढ्छ । सत्तामा आसीन गलत मान्छेहरूको कठोरता सम्झेर छटपटी बढिदिन्छ । विलासी सवारीसाधनमा चढेर भाषण गर्न तम्सनेहरू देख्दा छटपटी बढिदिन्छन् । उनलाई लागिरहन्छ, ‘गलत मानिसले देश बर्बाद गरे ।’

अहिले पनि उनी कांग्रेसका सक्रिय सदस्य छन् । ०६३ पछि उनका लागि संसद्‌को बाटो भने रोकिएको छ । पार्टीले टिकट दिएन । चुनाव महँगो भएकाले उनले टिकट किन्न सकेनन् । ‘पैसा छैन, खर्च गर्न सक्दैन भनेरै नदिएको होला । तर, मलाई चुनाव जित्न कहाँ पैसा चाहिन्छ र ?’ शंकर भन्छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस ३०, २०७८ ०७:५०