आर्यघाटको अन्तरकथा : चिता नम्बर १०

A+ A A-

काठका तीनवटा मुढा ठाडो पारेर राखिएका छन् । तीमाथि तीन वटै मुढा तेर्साे पारेर राखिँदै छ । यही क्रमले मुढासँगै दाउराका चिर्पट मेहनतपूर्वक मिलाएर राखिँदै छ । एकैछिनमा सुत्नका लागि तयार पारिएको ओछ्यानजस्तो बन्छ ।

दाउराको वरिपरि फूलका माला सजाइएको छ । मानौं, सकेसम्म सुन्दर र नबिझाउने ओछ्यान बनाउने प्रयास हुँदै छ । जसका लागि बीचमा पराल राखिएको छ । परालसँगै डाल्डा घिउका प्याकेट फोरेर खन्याइन्छ । केही प्याकेट अगरबत्ती र बाटेका धूप छेवैमा छन् । मानौं, ओछ्यानलाई चिल्लो र सुगन्धित बनाइँदै छ ।

सेतो गन्जी र सेतै धोती लगाएका एकजना प्रौढ मानिस दाउरा मिलाउन, सजाउन र सुगन्धित बनाउन तल्लीन छन् । यो दृश्य हो, पशुपतिस्थित आर्यघाटको चिता नम्बर १० को ।

हो, मेहनतपूर्वक सजाइएको ओछ्यानजस्तो उक्त संरचनालाई चिता भनिन्छ । जहाँ कोही सजीव प्राणी सुत्दैन । सुताइन्छ, शव । थाहा छैन, जिउँदो हुँदा सुत्ने ओछ्यान त्यसरी सजाइयो कि सजाइएन ? तर, मरेपछि देह पोल्न बनाइएको चिता झकिझकाउ पारिएको छ ।

लासलाई चितामाथि राख्नुपूर्व घाट पुगेका आफन्त र मलामीले एकटक चिता सजाएको हेरिरहेका छन् । उनीहरूलाई थाहा छ, केही समयअघिसम्म जीवित मान्छेलाई चितामाथि राखेर मुखमा आगो झोसिनेछ । खरानी पारिनेछ । र, खरानी पखालेर बाग्मतीमा बगाइनेछ । एउटा जीवन धुवाँ र खरानी भएर सकिनेछ ।

यो कल्पनाले घाट पुगेका मलामी स्तब्ध छन् । मरेको मान्छेले विगतमा गरेको व्यवहार सम्झँदै छन् । कोही आफन्तलाई ‘कठैबरा’ भन्दै सम्झाउँदै छन् । कोही गहभरि आँसु पारेर भकानिरहेका छन् । कोही डाँको छाडेर रोइरहेका छन् । आफन्त गुमाउनुपरेकोमा चिन्तित छन् ।

थाहा छैन, त्यो मान्छे जीवित हुँदा कतिले अप्ठ्यारोमा सहयोग गरे ? बिरामी भएर थला पर्दा भेट्न गए कि गएनन् ? तर, पीताम्बरले छोपेको लास छेवैमा बनाइएको चिता देख्दा उनीहरू भावुक भएका छन् । जीवनबोध भएजस्तो गरिरहेका छन् । अधिकांशको मनमा यस्तै घुमिरहेको थियो होला, ‘बाचुन्जेल तेरो र मेरो, मरेपछि दाउराको चौघेरो ।’

‘आखिर के रहेछ र जिन्दगी, बाँचुन्जेल तेरो र मेरो भन्यो, कहिले कहाँ के गरी सिद्धिने हो थाहा हुन्न,’ मलामीहरू आपसमा यस्तै बोधगम्य गफ गरिरहेका छन् ।

चिता सजाइरहेका ‘बाहुन’लाई कसैको गफ, रोदन वा चित्कारप्रति मतलब छैन । उनलाई छिटोछिटो चिता सजाएर लास पोलिसक्नु छ । किनकि, लास पोल्नु उनको व्यवसाय हो । एउटा पोलेर पुग्दैन । सकेसम्म धेरैवटा पोल्नु छ । बालबच्चा पाल्न पनि उनलाई धेरैवटा लास चाहिएको होला ।

खटको एकमुखलाई बाग्मती नदी छोइने गरी राखिएको छ । मलामीहरू लास छेवैमा गएर पुलुक्क हेर्छन् । गहभरि आँसु पार्छन् । फर्कन्छन् । कोही कोही हात जोडेर ‘नमस्ते’ गर्छन् । बाग्मतीको पानी हातले उभाएर मुखमा हालिदिन्छन् । पानी लासको चिउँडो हुँदै छातीतिर पोखिन्छ । यो क्रम एकछिन चल्छ ।

ब्रम्हनालबाट झिकेर लासलाई सुहागरातको पलङझैं सजाइएको चितामाथि राखिन्छ । गफ रोकिन्छ । शान्त भएकाहरू चुकचुकाउन थाल्छन् । सुँक्कसुँक्क गरिरहेकाको आवाज बढ्छ ।

छोराहरूले हातमा आगोको राँको बोकेर लास राखिएको चिता घुम्छन् । ‘बाहुन’ले मन्त्रोच्चारण गरिरहेका छन् । र, एउटा छोराले चितामाथि राखिएको बाको मुखमा आगो झोस्छ । आगो दनदनी बल्छ । छिटो जलाउन घिउ थपिन्छ । घारोले हानिन्छ । एउटा जीवन कालो धुवाँ बनेर आकाशमा मडारिन्छ । अनि अलप हुन्छ ।

एउटी बहिनी पानी बेच्न आइपुग्छे । मलामी तिर्खाए होलान् भनेर । किनकि, लास जलेको चिता छेवैमा खुब गर्मी हुन्छ । जुन बहिनीलाई पानी बेच्ने उचित अवसर हो ।

‘पानीको कति ?’ एउटाले सोध्छ ।

‘२५ रुपैयाँ ।’

‘यो पानी त बीस रुपैयाँमा जहाँ पनि किन्न पाइन्छ ।’

एकछिन अघि जीवनबोध भएकाहरू पाँच रुपैयाँका लागि बार्गेनिङ गर्न थाल्छन् ।

उसैगरी आइसक्रिमसँगै फूलमालाको व्यापार भइरहेको छ । सायद, उनीहरूका लागि सबैभन्दा ‘बिजनेस स्कोप’ भएको ठाउँ नै घाट हो ।

चिता जल्दै थियो । हामी किनारा लाग्दै थियौं । बाग्मतीपारि राममन्दिर छेउमा बिक्रीका लागि खट बनाइँदै छ । जुन चार सय रुपैयाँमा बिक्री हुँदो रहेछ । कात्रो र पीताम्बर बेच्ने पसलमा पनि भीड छ ।

घाटको पारिपट्टिबाट चिता जलेको हेरिरहेका छौं । मलामीका मुहार र गतिविधि हेरिरहेका छौं ।

‘लास जलेको दृश्य देख्दा मान्छेको मनमा के कुरा खेल्छ होला ? धर्म कि मोक्ष ? आशक्ति कि वैराग्य ? या अरु केही ?’ छेवैको साधुलाई सोधें ।

साधुले सजिलै भने, ‘कसैको मनमा केही खेल्दैन । सबै आफ्नै धुनमा हुन्छन् । यी मान्छे रमिते हुन्, रमिते । कोही गाँजा खाएर मस्त भएका हुन्छन् । केटाकेटी लठारिँदै हिँड्छन् । पानीको बोतलमा भोड्का तान्दै हिँड्छन् । कसैलाई कसैको मतलब छैन ।

लास पोले के ? दाउरा पोले के ? दुनियाँ मतलबी भइसक्यो ।’

साधुको कुराले गम्भीर बनायो ।

एकछिन मौन बसेका साधुले फेरि भन्न थाले, ‘सबै भगवानको लीला हो बालक, आत्माले परमात्मासँग मिल्न खोजिरहेको हुन्छ । बाचुन्जेल सत्कर्म, सेवा, दान, धर्म जस्ता भगवानलाई मनपर्ने काम गरेको रहेछ भने परमात्मालाई भेट्छ । होइन भने ८४ लाख जुनी यहीँ मत्र्यमण्डलमा भड्किरहन्छ ।’

चिता जलेको दृश्य र साधुको तर्कपछि झन् गम्भीर भएँ ।

वारि फर्कियौं । चिता नम्बर १० मा लास पोलिसकिएको थियो । किरियापुत्रीसहितका केही मलामी चिता पखाल्दै थिए । र, चिता सजाउन लागिपरेका ‘बाहुन’ पनि ।

जलिसकेको चिता पखाल्दा वाफ आइरहेको थियो । र, त्यहाँ फेरि अर्को लास पोल्ने तयारी भइरहेको थियो । मुढा र दाउराले भरिएको ठेलागाडा चिता नम्बर १० मा पुगिसकेको थियो । सायद, एकैछिनमा अर्को लास ल्याइन्छ, त्यहाँ । र, पोलिन्छ, अघिजस्तै गरी ।

घाटबाट फर्कंदा लाग्यो, ‘यो दौडधुप, तँछाडमछाड, तेरो–मेरो र यति–उति केका लागि ?’

किरियापुत्री बस्ने घरको छेउछाउ पुनर्निर्माण हुँदै थियो । ‘शोक बार्न बसेको किरियापुत्री बस्ने घर त अलि राम्रो र आवश्यक पूर्वाधार भएको बनाए हुने नि !’ मनमा कुरा खेल्यो ।

ग्राहक कुरिरहेको पानीपुरी पसले, फूल बेच्न बसेकी दिदी, ल्वाङ बेच्न फुटपाथ कुरिरहेकी आमा र जुत्ता पोलिस गर्न बसेको दाजुको आँखा । सबैसबैले मलाई सोचमग्न बनायो । सबै व्यापार गर्न चाहन्छन् ।

लासको व्यापार । खटको व्यापार । चिताको व्यापार ! एउटा मर्दा अर्कोको जीवन चल्ने ! एकैछिन जीवनबोध हुने अनि फेरि व्यापारले नै सताउने ! मान्छेका दुख !

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ७, २०७६ १८:३१