गैँडाको खागसहित पक्राउ परेकालाई जंगी अड्डाले रातारात काठमाडौं झिकाएर यसरी उम्कायाे

गैँडाको खागसहित पक्राउ परेकालाई जंगी अड्डाले रातारात काठमाडौं झिकाएर यसरी उम्कायाे

A+ A A-

१७ वर्षअघि नेपाली सैनिक हेडक्वार्टरले गैँडाको खागसहित चितवनमा पक्राउ परेकालाई काठमाडौं झिकाएर उम्काएका अभियुक्त ‘रेड कर्नर नोटिस’को सूचीमा परेको तथ्य भेटिएको छ । रेड कर्नर नोटिस अपराध रोक्न अन्तरदेशीय मुलुकका प्रहरीको सञ्जाल इन्टरपोलले जारी गर्ने सूचना हो ।

२५ असार २०६१ मा सेनाको फस्ट राइफल गणले चितवनमा पेमा शेर्पा र दावा लामालाई गैँडाको ५ थान खागसहित पक्राउ गरेको थियो । प्रयोगशाला परीक्षणबाट एउटा घरेलु जन्तुको छाला भएको पाइएको थियो भने अन्य चार थान गैँडाको खाग प्रमाणित भएको थियो । तर, उनीहरूलाई तुरुन्तै जंगी अड्डाले काठमाडौं झिकाएको थियो । वन्यजन्तु अपराधको मुद्दामा सुरक्षा निकायले २४ घण्टाभित्र अनुसन्धानकारी निकायमा बुझाउनुपर्छ । वन्यजन्तुका कसुरमा अनुसन्धानको जिम्मा वन र निकुञ्ज कार्यालयलाई हुन्छ ।

तर, गैँडाको खागसहित पक्राउ परेका शेर्पा र लामालाई सेनाले झण्डै साढे एक महिना गैरकानुनी रूपमा थुनामा राखेपछि ३२ साउनमा मात्र प्रहरीलाई बुझाएको थियो । अनुसन्धानकारी निकायको अधिकारमा हस्तक्षेप गर्दै सेनाले अभियुक्तद्वयलाई काठमाडौं ल्याएपछि प्रहरी कार्यालय, वन कार्यालय हुँदै उनीहरू छुटेका थिए । तर तत्कालीन पुनरावेदन अदालत हेटौँडा इजलासले चार वर्षपछि दुवै जनालाई दोषी ठहर गरेको थियो । न्यायाधीशद्वय उद्धवबहादुर बाँस्कोटा र गौरीबहादुर कार्कीको इजलासले १६ साउन ०६५ मा शेर्पालाई १५ वर्ष कैद र एक लाख रुपैयाँ जरिवाना तथा लामालाई १२ वर्ष कैद र उति नै जरिवाना तिराउने फैसला गरेको थियो ।

सैन्य शक्तिले उम्काएको १३ वर्षपछि लामालाई प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सीआईबी)ले पक्राउ गर्‍यो । १ असोज ०७४ मा पक्राउ परेका लामा कैद सजाय भोगिरहे पनि अर्का दोषी शेर्पा भने छुटेलगत्तै अमेरिका पुगेकाे १२ वर्षपछि प्रहरीले चाल पाएकाे छ, फैसला कार्यान्वयनका क्रममा । नेपाल छाेडेकाे खुलेपछि असोज ०७५ मा शेर्पाविरुद्ध रेड कर्नर नोटिस जारी भए पनि हालसम्म पक्राउ परेका छैनन् ।

लामो समय गैरन्यायिक हिरासतमा राखेर सेनाले शेर्पा र लामालाई किन छुटायो भन्ने खुलेको छैन । त्यो तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले प्रत्यक्ष शासन हातमा लिएको समय थियो । ‘अहिले त सेनाका सम्मुख अन्य निकाय प्रश्न गर्न आँट गर्दैनन्,’ राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका एक उच्च अधिकारी भन्छन्, ‘त्यतिबेला कसले बोल्ने ?’ त्यसबखत प्यारजंग थापा प्रधानसेनापति थिए ।

फनफनी वन

सेनाले उनीहरूलाई चितवनबाट झिकाएर श्री युद्ध भैरव गण महाराजगञ्जमा राखेको थियो । युद्ध भैरव गणले मानिस र गैँडाको खाग अपराध अनुसन्धान शाखा हनुमानढोकामा पठाएको मिसिलबाट खुल्छ । हनुमानढोकामा अभियुक्तलाई युद्ध भैरव गणका सेनानी शंकरसिंह थापाले लगेको भर्पाइ छ ।

भोलिपल्ट १ भदौ ०६१ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय काठमाडौंले शेर्पा र लामालाई इलाका वन कार्यालय लैनचौरमा बुझायो । यो इलाका वन कार्यालयले फेरि थानकोट इलाका वन कार्यालय पठायो । इलाका वन कार्यालयले अभियोग तयार पारेर जिल्ला वन कार्यालय काठमाडौंमा मुद्दा दर्ता गर्‍यो । त्यतिबेला जिल्ला वन कार्यालयलाई वन र वन्यजन्तुसम्बन्धी कसुरमा फैसला गर्ने अर्धन्यायिक अधिकार थियो ।

२८ भदौ ०६१ मा जिल्ला वन कार्यालयले दुवैलाई २ लाख ३५ हजार रुपैयाँ धरौटी लिएर तारिखमा छोडिदियो । ३ वर्षभन्दा बढी कैद सजाय हुने कसुरमा धरौटीमा छोड्न नपाइने नियम भए पनि ५ देखि १५ वर्ष कैद साजय माग गरिइएको यो मुद्दामा अभियुक्तलाई धरौटीमा छोडियो । त्यसपछि यो विषय विवादित बन्यो र तत्कालीन वनमन्त्री सलिम मियाँ अन्सारीले छानबिन समिति गठन गरे ।

समितिको प्रतिवेदन गुपचुप राखिए पनि काठमाडौंमा सुनुवाइ भइरहेको मुद्दा एक वर्षपछि चितवन जिल्ला वन कार्यालय पठाइयो । चितवन जिल्ला वन कार्यालयले साउन ०६३ मा दुवैलाई एक लाख रुपैयाँ जरिवाना मात्र हुने फैसला गर्‍यो । यो फैसलासमेत सरुवा भएर रमाना लिइसकेका तत्कालीन जिल्ला वन अधिकृत इमामुद्दिन अन्सारीले गरेका थिए । सरुवा भएर गइसके पनि क्षेत्राधिकार मिचेर काम गरेको भन्दै वन मन्त्रालयले अन्सारीलाई केही समय निलम्बन गरेको थियो ।

सीआईबीका अनुसार उक्त गैँडाको खाग तस्करीमा शक्तिशाली व्यक्तिहरूको संलग्नता भएकाले सेनाले रातारात काठमाडौं झिकाएर मुद्दा कमजोर बनाएको थियो । ‘ जब फरार अभियुक्त पक्राउ गर्न मुद्दाको नेक्सस केलायौँ । तब यो घटनामा किन जंगी अड्डाबाट हस्तक्षेप भयो भनेर चाल पायौँ,’ सीआईबीका एक अधिकारीले भने ।

यो तस्करीमा सामेल व्यक्तिले दरबार र नेपाली कांग्रेसका नेतासम्म पहुँच बनाएको सीआईबीका एक अधिकारीले बताए । तर, पुरानो घटना र प्रमाणद्वारा स्थापित गर्न नसकिने भन्दै उनले संलग्नहरूको नाम खुलाउन चाहेनन् ।

यो पनि पढ्नुस् :

वन्यजन्तु तस्करीका भरिया सेना र प्रहरी

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस २२, २०७८ ०६:१४