‘रियालिटी शाे'काे चमकदमकभित्र छोपिएका बालबालिकाका दारुण कथा

A+ A A-

ग्यालेक्सी फोरके टेलिभिजनबाट प्रसारणरत फ्रेन्चाइज शो ‘सारेगमप लिटिल च्याम्प्स’को २६औँ एपिसोडमा झापाकी १४ वर्षीया किशोरी प्रेरणा ओलीको प्रस्तुतिले निर्णायकहरूलाई नतमस्तक बनायो ।

कार्यक्रममा गायक उदितनारायण झाको ‘कहिलेकाहीँ मनका कुरा’ गाएकी उनले ग्राण्ड जुरीबाट ९९ प्रतिशत अंक बटुलिन् । संगीतकारद्वय न्ह्यू वज्राचार्य, कालीप्रसाद बाँस्कोटा र गायिका इन्दिरा जोशीको निर्णायक टिमबाट ४८ नम्बर प्राप्त गर्दा उनको अनुहारमा छुट्टै ऊर्जा थियो । तर, निर्णायकहरूको प्रशंसा र आफ्नो दमदार प्रस्तुतिले प्रेरणालाई ‘टप ८’मा सुरक्षित उकाल्न सकेन । यसका लागि त भोट नै निर्णायक भइदियो । निर्णायकहरूको नजरमा क्षमतावान् दरिएकी यी किशोरीले भोट कम पाएकै कारण प्रतिस्पर्धाबाट बाहिरिनुपर्‍यो ।

‘टप ८’मा सुरक्षित रहेकी परिधि परियारले ग्राण्ड जुरीबाट शतप्रतिशत र निर्णायकमण्डलबाट ५० अंक प्राप्त गरिन् । तर, उनको सफलताको निर्णायक पाटोचाहिँ भोट नै थियो ।

कार्यक्रममा प्रतिस्पर्धीहरूलाई हेर्दा लाग्थ्यो, निर्णायकहरूको अंक र मूल्यांकनभन्दा उनीहरूलाई भोटसँग बढी सरोकार छ । कारण, उनीहरूको अगाडिको बाटो तय गर्ने त भोटले नै हो ।

गत साता ‘पर्फमर अफ द वीक’ अवार्ड जितेकी १३ वर्षीया किशोरी दिया सुनार पटक-पटक प्रतिस्पर्धामा रहने वा बाहिरिने बटमलाइनमा परिन् । अन्ततः अपत्यारिलो ढंगले उक्त ‘रियालिटी शो’बाट बाहिरिन पुगिन् । उनी बाहिरिएको प्रसंगले निर्णायकहरूलाई दुुःखित तुल्याएको थियो ।

हिमालय टेलिभिजनबाट प्रसारण हुने ‘द भोइस किड्स’मा निर्णायकका रूपमा छन्, गायकद्वय प्रमोद खरेल र राजु लामा तथा गायिकाद्वय मिलन नेवार र प्रविशा अधिकारी । तर, अब ‘रियालिटी शो’मा प्रतिभावान् बालबालिका छनोट गर्ने अधिकार उनीहरूको हातमा छैन ।

उक्त शोमा समृद्धि परियारको प्रस्तुतिलाई निर्णायकहरूले निकै रुचाएका थिए । यद्यपि, उनी छनोट हुन सकिनन् । जबकि त्यस दिन उनले ‘पफर्मेन्स अफ द डे’को अवार्ड जितेकी थिइन् । छनोटमा परेका प्रतिस्पर्धी बालबालिकालाई सम्झाउँदै प्रविशाले भनिन्, ‘यो गाह्रो हुने क्षण हो । तर नर्भस नहुनुहोस् ।’

प्रमोद पनि खिन्नता प्रकट गर्दै थिए, ‘यति चाँडै राम्रो प्रतिभा बाहिरिँदा दुःख लाग्छ ।’

राजुले सम्झाउँदै नआत्तिन र मन नदुखाउन बाहिरिएका बालबालिकालाई आग्रह गरे ।

तनावमा बालबालिका र अभिभावक

यस्ता 'रियालिटी शो'मा भाग लिएकै कारण बालबालिका र अभिभावक अत्यासलाग्दो मनस्थितिमा पुग्नुपरेका घटना छन् । प्रतिभा मूल्यांकनको आधार ‘भोटिङ’लाई बनाउन थालिएपछि अपरिपक्व उमेरका किशोर-किशोरी र उनीहरूका अभिभावक मानसिक दबाबमा छन् ।

‘सारेगमप लिटिल च्याम्प्स’का प्रतिस्पर्धी बालिकाका अभिभावकले अहिलेसम्म भोटका लागि मात्र १० लाख रुपैयाँ खर्च गरिसकेको दाबी गरे । ‘अब कतिवटा एपिसोड बाँकी छन्, थाहा छैन,’ नाम नखुलाउने सर्तमा प्रतिस्पर्धी बालिकाका बुबा भन्छन्, ‘उता छोरी जितिन्न कि भन्ने चिन्तामा छिन्, यता म आर्थिक रूपमा टकटकिइरहेको छु ।’

उनले यसलाई आफ्नो जीवनकै सबैभन्दा तनावको क्षण मानेका छन् । ‘छोरीको प्रस्तुति निकै राम्रो छ । तर, यहाँ त कलाको पूरै व्यापारीकरण हुँदोरहेछ । पैसा नहुनेले त ‘रियालिटी शो’को सपना देख्नु नै बेकार रहेछ,’ उनले अनुभव बाँडे ।

उनका अनुसार ‘रियालिटी शो’मा भाग लिएका एक जना प्रतिस्पर्धीका अभिभावक भोटिङ खर्च जुटाउन जग्गा नै बेच्ने तरखरमा छन् ।

उनी छोरीलाई निराश हुनबाट जोगाउन हरेक दिन परामर्श गरिरहेका छन् । ‘तर छोरीको निराशा घटेको छैन,’ उनी भन्छन्, ‘आउट भए पनि केही हुन्न, तिमी स्थापित हुने आफ्नै गीत, क्षमताले हो भनेर सम्झाइरहेछु ।’

प्रतिस्पर्धी बालिका प्रतिभा प्रदर्शनभन्दा पनि भोटमा केन्द्रित भइरहेको उनले महसुस गरेका छन् । रियालिटी शो’भित्र पनि बालबालिकामाथि सजायजस्तो भइरहेको अभिभावकहरू बताउँछन् । ‘बिहान ३ बजे रेकर्डिङ राखिन्छ । हामी त उठ्नै सक्दैनौँ । बच्चाहरूलाई त्यतिबेला गाउँदा कस्तो होला,’ अर्का एक अभिभावक भन्छन्, ‘यही कारण छोरीको मनोविज्ञानमा असर परिरहेको छ ।’

नेपालमा भइरहेका यस्ता ‘रियालिटी शो’ले बालबालिकाको मनोविज्ञानमा ठूलो असर पारिरहेको मनोविश्लेषक वासु आचार्य बताउँछन् । केही वर्षअघि ‘रियालिटी शो’मा भाग लिएका दुई जना बालबालिका आफूकहाँ मानसिक परामर्शका लागि आएको आचार्य सम्झन्छन् । ‘भोट कम भएका कारण उनीहरूले ‘रियालिटी शो’बाट बाहिरिनुपरेछ । त्यसपछि उनीहरूमा मानसिक समस्या देखा पर्न थालेछ,’ उनी भन्छन्, ‘त्यतिबेला उनीहरूलाई लागेछ, मलाई यो समाजले पत्याएन, खर्च गर्न मेरो परिवारले सकेन । मसँग क्षमता हुँदाहुँदै पनि हारेँ भन्ने कुराले सताएछ ।’

‘रियालिटी शो’को नाममा भोटिङ गराउने शैलीले कलाको प्रोत्साहन नहुने उनको बुझाइ छ । ‘बालबालिकाको मस्तिष्क कलिलो हुन्छ । एक/दुई राउण्ड माथि जानेबित्तिकै भोटिङ प्रक्रिया सुरु हुन्छ । त्यसपछि बच्चाहरूले पर्फमेन्समा हैन, भोट किन्नका लागि ऋणमा ध्यान दिन थाल्छन्,’ आचार्य भन्छन्, ‘यसले त बालबालिकालाई गलत बाटोमा लैजाँदै छ ।’

बालबालिकाले आफू छनोट नहुनुमा समाज र पैसालाई दोष दिने र उनीहरूको सोचाइ नै परिवर्तन हुने त्रास र जोखिम रहेको आचार्य औँल्याउँछन् ।

निरीह जज, निराश प्रतिस्पर्धी

नेपालमा हुने ‘रियालिटी शो’का भोटिङ प्रणाली वैज्ञानिक छैनन् । यसका लागि मोबाइलबाट पैसा तिरेर एक जनाले सकेजति भोट गर्न सक्छ । बढी भोट ल्याउने प्रतिस्पर्धीले जित्छ । त्यसैले प्रतिस्पर्धी र उनीहरूका अभिभावक पनि भोट बढाउन पैसा खन्याउन थाल्छन् ।

यस्तो शैलीले प्रतिभा खोज्दा खर्च गर्न सक्ने अगाडि आउने र क्षमतावान् बालबालिका छुट्ने सम्भावना प्रचुर हुन्छ । यो कुरा निर्णायकहरूसमेत स्वीकार्छन् । ‘द भोइस किड्स’का निर्णायक गायक प्रमोद खरेल आउनुपर्ने प्रतिभा भोटकै कारण बाहिरिइरहेको देख्दा आफू दु:खी हुने गरेको सुनाउँछन् ।

तर ‘फ्रेन्चाइज शो’को फर्म्याटभित्र रहेर काम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेकाले उनी यसका दुष्परिणाम देखिए पनि केही गर्न नसक्ने बताउँछन् । ‘यसको आफ्नै फर्म्याट हुन्छ । त्यसमा रहेर काम गर्नुपर्ने बाध्यता छ,’ उनी उल्टै सुझाव दिन्छन्, ‘रियालिटी शो’मा सबैले जित्छन् भन्ने होइन । अनि यही सो मात्र सब थोक होइन भन्ने कुरा बालबालिकालाई बुझाउन सक्नुपर्छ ।’

‘द भोइस किड्स’मै निर्णायक रहेकी गायिका प्रविशा अधिकारी पनि भोटका कारण बालबालिकामा उत्पन्न भइरहेको तनाव आफूले महसुस गरेको बताउँछिन् । ‘अभिभावकहरूसँग कुरा गर्दा पनि उनीहरूका बालबालिकामा त्यो तनाव रहेको सुन्छु,’ उनी भन्छिन् ।

यद्यपि, ‘रियालिटी शो’ ले बालबालिकालाई अवसर पनि दिएको गायिका अधिकारीको मत छ । ‘यसलाई समस्याको रूपमा भन्दा पनि अवसरको रूपमा बुझ्नुपर्छ । रियालिटी शोमा जित्नैपर्छ भन्ने छैन । बाहिरिएका बालबालिकाले पनि अवसर पाउनुभएको छ,’ उनी भन्छिन् ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालय, मनोविज्ञान विभागका उपप्राध्यापक सन्देश ढकाल ‘रियालिटी शो’मा बालबालिकालाई सहभागी गराउनुपूर्व अभिभावकले सोचविचार गर्नुपर्ने अवस्था आएको बताउँछन् । ‘कस्तो प्रतियोगिता हो, कसले स्पोन्सर गरेको हो, के प्रयोजनका लागि हो र प्रस्पिर्धाका प्रक्रिया र आधार के हुन् भन्ने अभिभावकले बुझ्नुपर्छ,’ ढकाल भन्छन् ।

मूल्यांकनका विधि वैज्ञानिक नहुँदा नकारात्मक असर पर्ने उनको बुझाइ छ । ‘धेरै अपेक्षा लिएर जाँदा बालबालिकामा निराशा छाउने हुन सक्छ । निराशाले अप्रिय परिणाम आउन सक्छ,’ उनी भन्छन् ।

गैरजिम्मेवार आयोजक

भाेटिङ प्रक्रिया वैज्ञानिक नभएको कुरामा ‘सारेगमप लिटिल च्याम्प्स’का प्रोजेक्ट हेड विपिनकुमार आचार्य सहमत छन् । तर, आफूहरूले प्रतिस्पर्धीलाई खर्चिलो ढंगले भोटिङ गर्नु नभनेको अनौठो तर्क गर्छन् । जब कि सबैले भोटिङलाई प्रतिभा छनाेटको मूल आधार बनाएका छन् ।

भोटिङ प्रक्रिया राख्नुको कारण भने केवल सर्वसाधारणलाई समावेश गराउनु रहेको विपिनको दाबी छ । 'एक व्यक्ति एक भोटको सट्टा जसले जति पनि भोट दिन पाउने प्रावधानचाहिँ किन राखेको त ?' भन्ने प्रश्नमा उनले समयक्रमअनुसार मत दिने संयन्त्र र प्रक्रिया परिमार्जन हुँदै जाने बताए । ‘भोटिङ प्रक्रियाका लागि नयाँ प्रविधि आयो भने त्यो पनि सम्भव छ । हामीले पनि एउटा बिन्दुमा पुगेपछि यसमा सुधार गर्नुपर्छ,’ उनले भने । ‘रियालिटी शो’लाई स्वस्थ र समावेशी बनाउन व्यवस्थापकीय टिममा छलफल र बहस भइरहेको उनले जानकारी दिए ।

विपिनले प्रतिभा छान्न ‘भोटिङ’ मात्र नभई निर्णायकहरूले दिने अंक पनि निर्णायक हुने जिकिर गरे । तर, यो भनाइलाई अघिल्लो साता प्रसारण भएको ‘सारेगमप लिटिल च्याम्प्स’ कार्यक्रमले खण्डन गर्छ, जहाँ निर्णायकहरूले प्रतिभावान् मानेकी दिया सुनार भोटमा पछि परेर प्रतिस्पर्धाबाटै बाहिरिइन् । उनी बाहिरिँदा निर्णायकहरूसमेत दु:खी देखिन्थे ।

‘रियालिटी शो’ले बालबालिकाको मनोविज्ञानमा असर गर्ने कुरामा आफूहरू सचेत रहेको आचार्यको दाबी छ । यसका लागि मनोविज्ञहरूको टिम राखेको पनि उनले सुनाए । उक्त टिमले यस्ता प्रतिस्पर्धाका सकारात्मक कुरा कसरी लिने र नकारात्मक कुरा कसरी हटाउने भनेर बालबालिका र अभिभावकलाई परामर्श दिइने गरेको उनले बताए ।

यद्यपि शिलापत्रले सम्पर्क गरेका बालिबालिकाका अभिभावकले भने, 'अहिलेसम्म बालबालिकालाई मनोविद्ले परामर्श दिनु त परको कुरा, त्यस्तो सुविधा रहेको जानकारीसमेत आयोजकले दिएका छैनन् ।'

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस २२, २०७८ १९:५५