मदन भण्डारीदेखि जीपी काेइरालासम्मलाई किताब बेचेका ठाकुर बा भन्छन्– अहिलेका नेतासँग जनता रिसाएका छन्

मदन भण्डारीदेखि जीपी काेइरालासम्मलाई किताब बेचेका ठाकुर बा भन्छन्– अहिलेका नेतासँग जनता रिसाएका छन्

A+ A A-

१५ पुस, बिहीबारका दिन बिहान ठाकुर बा जमलको पुलछेउमा तामाको स्टोभमा खाना बनाइरहेका थिए ।

पुलको छेउमा थियो उनको बस्ने ठाउँ र किताब पसल । कुनै किताबका गाता पानी, धुलो र हिलोले मैलो भइसकेका देखिन्थे भने केही किताबहरू नयाँ पनि थिए ।

उमेरले ६८ वर्ष काटिसकेका उनलाई भ्याइ नभ्याइ छ । ‘एकछिन बस्दै गर्नु ल,’ मैलो ज्याकेट, पाइन्ट र जुत्ता लगाएका उनले पसलबाट दुई थान पत्रिका निकाल्दै भने, ‘म यो पत्रिका त्याँ पर दिएर आउँछु ।’

उनको पसलमा श्रीस्वस्थानीदेखि योवल नह हरारीको होमो डियससम्मका किताब देखिन्थे । ‘तपाईं पनि किताब पढ्ने गर्नुहुन्छ बा ?’ मैले सोधेँ ।

‘नाइँ, म पढ्दिनँ मलाई सबै कण्ठै छ,’ उनले सहजै उत्तर दिए, ‘लानू नानी लानू । पत्रिका, किताबहरू लानू ...।’

‘यहाँ एकछिन बस्न मिल्छ बा ?’ सोध्नासाथ उनले बाइकको पुरानो सिटजस्तो एउटा चकटी दिए ।

‘बा, कति वर्षभयो हजुरले यहाँ किताब, पत्रिका बेच्न थाल्नुभएको ?,’ मैले सोधेँ । उनले ठट्टा गर्दै भने, ‘नानीहरू त जन्मिनुभएकै थिएन होला मैले यो पसल सुरु गर्दा त ।’

४० वर्षदेखि जमलमा किताब बेच्दै आएका छन् उनी । वर्षायामको चर्को घाम होस् या झरी, हिउँदको कठ्याङ्ग्रिँदो जाडो नै किन नहोस्, सबै मौसममा पसल उत्तिकै खटिन्छन् ठाकुरबा ।

१४ पुसमा बिहानैदेखि पानी पर्‍यो । युवाहरू चन्द्रागिरि, फुलचोकी र कालिन्चोकतिर हिँउ खेल्न हानिए । कतिपय मानिसहरू पसल र घरबाहिर दाउरा बालेर आगो तापिरेहेका देखिन्थे । तर, ठाकुरबा भने आकाशे पुलको आडैमा डोरीले टाँगेको त्रिपालमुनि पसल थापेर ग्राहकको पर्खाइमा थिए ।

‘हिजो पनि पसल खोल्नु भो बा ?’ यो प्रश्न मैले पुस १५ मा उनलाई सोधेको थिएँ । ‘खोलेँ नानी खोलेँ,’ उनले भने, ‘म सधैँ पसल खोल्छु नानी । झरी, पानी, जाडो, गर्मीले मलाई केही गर्न सक्दैन ।’

अधिकांश किताब भोटाहिटीमा रहेका विभिन्न प्रकाशनका होलसेल डिस्ट्रिब्युटर्सबाट र कहिलेकाहीँ अन्तका होसेलबाट पनि ल्याउने गरेको उनले बताए ।

सर्लाहीको बहथवा घर हो उनको । केही वर्षअघि श्रीमतीको मृत्यु भएको उनले बताए । ‘कुन रोग लागेको हो, मलाई थाहा भएन नानी,’ श्रीमतीको मृत्युबारे उनले भने, ‘काठमाडौंमै ल्याएर उपचार त गराएँ तर बचाउन सकिनँ ।’ उनका दुई छोरा र एक छोरी छन् ।

छोराछोरीहरू उनीसँग छैनन् । त्यसको दोष पनि उनी समयलाई दिन्छन् । ‘कलियुगका छोराछोरी हुन्, बाबु–आमासँग बस्न कहाँ रुचाउँछन् र ? म आफैँ कमाउँछु, एक्लै बस्छु,’ उनी भन्छन् ।

‘यो हिजो पानी परेको बेला कसले फोटो खिचेछ नानी, यी हेर त कत्ति राम्रो फोटो, हिउँ परेको,’ अन्नपूर्ण एक्सप्रेसको भित्री पेजमा रहेको फोटो देखाउँदै उनले भने ।

आफू निरक्षर रहे पनि पाठकले मागेको पत्रिका सहजै दिन सक्षम छन् ठाकुर बा ।

‘यो काम गरेको धेरै वर्ष भइसक्यो । मैले यो पसल राख्दा यो पुल नै बनेको थिएन,’ आकाशे पुलतिर हेर्दै उनले भने, ‘कुन किताब, कुन पत्रिका विदेशीले पढ्छन्, कुन पत्रिका, किताब नेपालीले पढ्छन्, मलाई थाहा छ ।’

युवापुस्ताले राजनीतिका गैरआख्यानभन्दा उपन्यासहरू पढ्न रुचाएको उनी सुनाउँछन् । ‘सबैले उपन्यास धेरै पढ्छन्,’ उनले भने, ‘राजनीतिका किताबहरू अहिलेकाले पढ्न छोडे ।’

जमलको आकाशेपुल छेवैमा बसेका उनले काठमाडौंको भौतिक र यहाँका मानिसहरूको जीवनशैलीमा कैयन् परिवर्तन देखे । आफू यहाँ बसेर किताब, पत्रिका बेच्न थाल्दा जमलको आकाशेपुल नै बनिनसकेको उनले बताए ।

ठाकुर बा भन्छन्, 'त्यतिबेला स्कुलका विद्यार्थीहरू पनि आउँथे । कापी, डटपेन पनि बिक्थ्यो । आजभोलि त यहाँ गाडी रोक्न दिँदैन ट्राफिकले । अनि स्कुलका विद्यार्थी पनि आउँदैनन् । यहाँ पहिलापहिला नेताहरू, कलाकारहरू, सबै आउँथे । किताब किन्थे, पत्रिका पढ्थे । मदन भण्डारी, गिरिजाप्रसाद कोइराला पनि किताब पढ्न र किन्न यहीँ आउँथे । तर, अहिलेका नेता पहिलेजस्तो पैदल हिँड्नै छोडे । जनताको कुटाइ खाइन्छ भन्ने डर मान्छन् ।'

‘यहाँ बसेर मैले धेरैका धेरै परिवर्तन देखेँ । यहाँवरपर पहिला साना–साना घर थिए, अहिले धेरै ठूला घर बनिसके । नेताहरू पनि पहिला बिहानै पैदल आएर पत्रिका, किताब पढ्थे । अहिले त्यसो गर्दैनन् । चिल्ला गाडीमा हिँड्छन्,’ उनले बताए ।

पसल राख्नलाई काठमाडौंमा अरुतिर पनि स्थान भएको त्यो समयमा तपाईंले किन जमल नै रोज्नुभयो भन्ने प्रश्नमा उनले भने, 'यहाँ बसेर व्यापार गरेको पैसा तिर्न पर्दैन । हामी नेपाली हो नि नानी । नेपालीले नेपालमै गरिखान पाउनुपर्छ ।'

दिनभरि खान बस्न त्यहीँ गरे पनि साँझ भने उनी जमलस्थित राष्ट्रिय नाचघरभित्र बस्छन् । किताब, पत्रपत्रिकालगायतका अरु सबै सामान पनि उतै राख्छन् । नाचघरमा आफ्ना सामान राख्न र सुतेको पैसा तिर्न नपरेकाले आफूलाई यही स्थानमा पसल राख्न सहज लागेको उनको भनाइ छ ।

मान्छेको चहलपहल बढी भएको दिन चार/पाँच सयसम्म नाफा भए पनि कुनै दिन २०/३० रुपैयाँमै चित्त बुझाउनुपरेको अनुभव पनि उनमा छ । नाफा–घाटाभन्दा पनि यसबाट आफ्नो जीविका चलेकोमा नै उनी सन्तुष्ट सुनिए ।

वर्षभरि यसरी व्यस्त दैनिकीमा रमाउने उनी चाडपर्वका बेला भने आफ्नो घरमा जाने गरेका रहेछन् । दसैँमा घर जाने गरेको भन्दै उनले भने, ‘दसैँमा घर गएपछि दुई/तीन महिना उतै बस्छु ।’

बाले पसलमा संस्कृत, नेपाली, अंग्रेजी भाषाका किताबलगायत पत्रपत्रिका पनि नेपाली, अंग्रेजी, मासिक, साप्ताहिक, दैनिक सबै प्रकारका बेच्ने गर्छन् ।

‘सबै राखियो भने आएका ग्राहकलाई छैन भन्नुपर्दैन,’ उनले भने । नीलो त्रिपाल टाँगिएको, हेर्दा सानो–सानो भए पनि पसलमा पाँच रुपैयाँदेखि १५ सय रुपैयाँसम्मका किताब बिक्रीका लागि राखेका छन् ।

उनको अहिलेसम्मको अनुभवमा धेरै मात्रामा उपन्यासहरू नै बिक्ने गरेका छन् । उनले अरु पुस्तकहरू पनि ठीकठीकै बिक्ने गरेको बताए । ‘राख्न त सबै प्रकारका किताबहरू राखेको छु तर धेरै मात्रामा उपन्यास नै बिक्छ । राजनीतिका पुस्तकहरू खासै बिक्दैनन्’, उनले भने ।

अंग्रेजी पुस्तकहरू नेपालीले भन्दा पनि विदेशी नागरिकहरूले नै बढी किन्ने गरेको उनले बताए । अंग्रेजी, नेपाली दुवै भाषाका पत्रिकाहरू राखे पनि नेपाली भाषाका पत्रिका नै बढी बिक्री हुने गरेको उनले सुनाए । ‘विदेशका विषयहरू समेटिने भएकाले विदेशीहरूले अंग्रेजी पत्रिका किनेका होलान्, नेपालीले खासै हेर्दैनन्’, उनले भने ।

यहाँ राखिएका कति किताब त घामले खुइलिइसकेका छन् । निकै नै पुराना देखिन्छन् । हालसालै प्रकाशित भएका किताबहरू पनि यहाँ पाइन्छन् । कति किताब त नबिकेर घाटा व्यहोर्नुपरेको छ उनले । पसल सुरु गर्दा उधारो कारोबार गर्ने गरे पनि हाल उनले हाताहाती नै कारोबार गर्ने गरेका रहेछन् । कारोबारका बारेमा जिज्ञासा राख्दा उनले भने, ‘किनेर ल्याएका किताब फिर्ता गर्न मिल्दैन, ढिलै भए पनि बिक्री गरेर सक्छु तर मासिक र साप्ताहिक पत्रिकाहरूचाहिँ बिक्री नभए फिर्ता लैजान्छन् ।’ लामो समयदेखि यही पेसा अपनाएकाले होला, उनले प्राय:जसो लेखकहरू पनि चिनेको बताए ।

विगतमा मदन भण्डारी, गिरिजाप्रसाद कोइरालालगायतका नेताहरू आफ्नो पसलमा आएर पुस्तक/पत्रपत्रिका पढ्ने र किन्ने गरेको उनले बताए । ‘नेताहरू बिहानै आउँथे, किताब पढ्थे, किनेर लैजान्थे’, उनले भने । पहिला–पहिला ठूला नेताहरू पनि किताब पढ्न आउने गरेकोमा आजभोलि त त्यस्तो चलन कम हुँदै गएको उनको अनुभव छ । ‘नेताहरू चिल्ला गाडीमा हुइँकिन्छन्, उनले भने, ‘बाहिर हिँड्दा त जनताले ढुंगा हानिहाल्छन् नि ।’

यहाँ पसल गरेपछि आफ्नो अनुभव सुनाउँदै उनले भने, ‘यहाँ त मैले यो पसल गर्नुभन्दा अगाडि पनि पसल थियो । यहाँ कोही टिक्नै सक्दैन । कति चोर लाग्छन् । गुण्डा लाग्छन् । मैले छाडेँ भने पनि यहाँ कसैले गर्न सक्दैन । जमानामा यहाँ जुत्ता सिलाउने, पालिस लाउने पसल थियो । गुण्डाहरू धेरै आउँथे, अनि कोही बस्नै सक्दैनथे । यहाँ मान्छेहरूको झगडा परिरहन्छ । म त उहिल्यैदेखि बसेको । म बस्दा यहाँ यो पुल बनेकै थिएन । यो पुल नबन्दा यहाँ गाडीहरू रोकिन्थे । मान्छेको चहलपहल पनि अलिक बढी नै हुन्थ्यो ।'

उनले थपे, 'त्यतिबेला स्कुलका विद्यार्थीहरू पनि आउँथे । कापी, डटपेन पनि बिक्थ्यो । आजभोलि त यहाँ गाडी रोक्न दिँदैन ट्राफिकले । अनि स्कुलका विद्यार्थी पनि आउँदैनन् । यहाँ पहिलापहिला नेताहरू, कलाकारहरू, सबै आउँथे । किताब किन्थे, पत्रिका पढ्थे । मदन भण्डारी, गिरिजाप्रसाद कोइराला पनि किताब पढ्न र किन्न यहीँ आउँथे । तर, अहिलेका नेता पहिलेजस्तो पैदल हिँड्न छोडे । जनताको कुटाइ खाइन्छ भन्ने डर मान्छन् ।'

ठाकुर बा भन्छन्, 'पहिलेका नेता पो जनताका प्यारा थिए । अहिलेका नेतासँग त जनता रिसाएका छन् । जल शाहको घर पनि सर्लाही नै हो । उनी सानै थिइन्, मचाहिँ चिन्छु । उनले त चिन्दिनन् । उनी अनि २०/२५ जना बच्चाहरू मिलेर खेलिरहन्थे । हामी हेर्थ्यौं । उनको परिवार सबैसँग हाम्रो राम्रै चिनजान छ । सबैलाई चिन्छु । सारङ्गा, शिव परियार, निखिल उप्रेतीहरू पनि हाम्रै गाउँका हुन् । मचाहिँ चिन्छु उनीहरूलाई । उनीहरू त ठूला मान्छे हुन्, के चिन्थे र हामीलाई !’

प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस २१, २०७८ १०:३८