पेन्डाेराकाे बाकसजस्ताे चमत्कारी फिल्म

A+ A A-

'फरेस्ट गम्प'लाई हलिउड सिनेमाको इतिहासमा एक सदावहार र सर्वकालिक महान् सिनेमा मानिन्छ । 'फरेस्ट गम्प' अमेरिकन वा अंग्रेजहरूले मात्र होइन, विश्वभरिकै सिनेप्रमीहरूले उच्चतम स्थानमा राखेर 'सेलिब्रेट' र 'अप्रिसिएट' गर्दै आइरहेको सिनेमा हो । टम हंकद्वारा अभिनित यो सिनेमा इतिहास रच्न सफल सिनेमा हो ।

कुनै पनि देशको इतिहास त्यो देश एक्लैको मात्र इतिहास हुँदैन, त्यो उक्त देशमा बस्ने नागरिकहरूको पनि इतिहास हुन्छ । हरेक नागरिकले आफ्नो देशको इतिहाससँग 'रिलेट' गरिरहेको हुन्छ । उसको जीवनयात्रा देशको यात्रासँगै समानान्तर रूपमा अघि बढिरहेको हुन्छ । ऊ इतिहासको हिस्सा बन्दै र त्यसलाई भोग्दै त्यसबाट गुज्रिरहेको हुन्छ । यस अर्थमा ऊ इतिहासको भुक्तभोगी र सहयात्री दुवै हुन्छ । ऊ त्यसको अंशियार हुन्छ । त्यो उसको पनि इतिहास हुन्छ ।

'फरेस्ट गम्प' यस्तै आफ्नो देश (अमेरिका) को इतिहाससँग सादृश्य राख्दै इतिहाससँग समानान्तर रूपमा दौडिरहेको एउटा पात्रको कथा हो । यो पात्र जीवनभरि दौडिरहन्छ । कहिल्यै स्थिर रहँदैन । बाल्यकालमा फटाहा केटाहरूबाट बच्न दौडिन्छ, दौडिँदादौडिँदै ऊ जवान हुन्छ । जवानीमा पनि ऊ दौडिरहन्छ– कहिले आफ्नो कलेजको फुटबल टिमलाई जिताउन, कहिले युद्धको मैदानमा आफ्नो र सहकर्मीहरूको ज्यान जोगाउन । अनि कहिले प्रेमिकाको वियोगमा विचारशून्य भएर दौडिन्छ ।

'फरेस्ट गम्प'ले फरेस्ट नामक पात्रको माध्यमबाट प्रेम, मित्रता, सम्बन्ध र जीवनलाई परिभाषित गरेको छ । यति मात्र होइन, यो सिनेमाले यस्ताे पात्रको माध्यमबाट अमेरिकाको करिब तीन दशक (१९५५-१९८५) को इतिहास वा यात्रालाई रेखांकित पनि गरेको छ जुन पात्रको न दुनियाँलाई बुझ्ने व्यावहारिक बुद्धि छ, न कुनै राजनीतिक दृष्टिकोण । ऊ पूर्ण रूपमा 'कोरा' छ, अबोध छ । ऊ कुनै वस्तु, व्यक्ति र घटनालाई आफ्नो अबोध मनले जस्तो देख्छ, त्यस्तै बुझ्छ र त्यहीअनुरुप व्यवहार गर्छ । त्यसको अन्तर्यभित्र प्रवेश गर्दैन । त्यो उसको सामर्थ्यको कुरा होइन (अनि सरोकारको पनि) । अनि सम्भवतः उसको यही 'अप्राेच'ले उसलाई सबैभन्दा अलग र विशिष्ट बनाउँछ ।

'फरेस्ट गम्प'को प्रमुख आकर्षण भनेको उसको अराजक स्वच्छन्दतावादी-व्यक्तिवादी जीवन हो । फरेस्ट गम्प (टम हंक्स) को जीवन धेरै हदसम्म अराजक, उन्मुक्त, स्वच्छन्दतावादी र व्यक्तिवादी लाग्छ । ऊ आफ्नै हिसाबले स्वच्छन्द, उन्मुक्त र निस्फिक्री भएर आफ्नो जीवन जिउँछ । उसले पारिवारिक जिम्मेवारी पनि खासै वहन गर्दैन । ऊ आर्मीमा भइञ्जेल आर्मीमा समय काट्छ । आर्मीदेखि निस्किएपछि आर्मीमा छदाँखेरिको आफ्नो दिवंगत मित्र बाबालाई दिएको वाचा पूरा गर्न पानीजहाज किनेर झिँगेमाछा मार्दै समुद्रमा जहाजमैै बस्न थाल्छ । आमासँग पनि खासै समय बिताउँदैन ।

ऊ जीवनभर दौडिन्छ, बिनाकुनै लक्ष्य र योजना । यात्राको क्रममा जे–जे भेट्छ, जे–जे उसको झोलीमा पर्छ, त्यसलाई समेट्दै जान्छ । तर, उसको कुनै उद्देश्य हुँदैन, कुनै निर्धारित लक्ष्य वा गन्तव्य हुँदैन । उसलाई आफू कहाँ जाँदैछु, के गर्दैछु, र जे गर्दैछु, त्यसको कुनै अर्थ वा सार पनि छ कि छैन भन्ने पनि थाहा हुँदैन । यसबारे उसले कुनै गम्भीर चिन्तन गरेकै हुँदैन । यस हिसाबले उसको जीवन अनिश्चित, उन्मुक्त, अराजक र लक्ष्यहीन लाग्छ ।

'फरेस्ट गम्प'मा फरेस्ट (टम हंक्स) र जेनी (रोबिन ह्राइट) बीचको विस्मयकारी प्रेमसम्बन्धले प्रेमलाई भिन्न ढंगले परिभाषित गरेको देखिन्छ । फरेस्ट जेनीलाई प्रेम गर्छ तर उनको निजी जीवनमा कुनै पनि हस्तक्षेप गर्दैन । ऊ जेनीलाई कहिल्यै पनि कुनै पनि कुराका लागि बाध्य पार्दैन । ऊ जेनीको स्वतन्त्रता र स्वाधीनतालाई सदैव सम्मान गर्छ । उसलाई धेरै कुरा थाहा छैन, उसले जानेको यति हो, 'आफूले जसलाई प्रेम गरिन्छ, उसलाई कहिल्यै चोट पुर्‍याइँदैन ।'

फरेस्टको आईक्यू न्यून छ, तर उसलाई नारीको स्वतन्त्र अस्तित्व, स्वाधीनता र गरिमाको बोध छ । ऊ नारीको स्वतन्त्रता र स्वाधीनतालाई सम्मान गर्न जान्दछ । उनको भावनाको कदर गर्न जान्दछ । उसको प्रेम निश्चल छ किनभने, उसको प्रेममा कुनै दबाब छैन, कुनै ढिपी वा बलजफ्ती छैन । फरेस्टको जेनीप्रतिको प्रेम अपरिमित छ । जेनी पनि फरेस्टलाई माया गर्छिन्, तर, जेनीलाई लाग्छ– जुन प्रेम एक जवान युवायुवती आपसमा गर्छन्, त्यस्ताे प्रेम गर्नका लागि फरेस्ट योग्य पात्र होइन ।

उनीहरूको सम्बन्ध अत्यन्त जेलिएको छ तर पनि अत्यन्त प्रेममय छ । फरेस्ट जीवनका विभिन्न मोडहरूमा जेनीलाई भेट्दै र गुमाउँदै जान्छ । जीवनका जुनजुन मोडमा उसको जेनीसँग भेट हुन्छ, त्यो–त्यो मोडमा हरेकपटक उसले जेनीलाई सम्हाल्ने र उनीसँगको उल्झेको सम्बन्धलाई सुल्झाउने कोसिस गर्छ । जति पटक भेट भए पनि ऊ जेनीलाई उनको विगत र वर्तमानबारे कुनै प्रश्न गर्दैन । किनभने, उनका लागि जेनी जिज्ञासा र प्रश्नहरूभन्दा माथि हुन्छिन् । ऊ जेनी जे–जस्तो रूपमा भए पनि उनलाई सदैव आफ्नो ठान्छ र उनलाई अपनाउन हरदम तयार हुन्छ । साँचो प्रेममा हामी जसलाई प्रेम गर्छाैं, ऊ प्रश्नहरूभन्दा माथि हुन्छ र जस्तो रूपमा पनि हामीलाई स्वीकार्य हुन्छ ।

फिल्ममा फरेस्ट र जेनीबीचको सम्बन्धलाई बुझाउने एउटा पार्टिकुलर हृदयस्पर्शी दृश्य छ, जहाँ फरेस्टले आफूलाई राष्ट्रपतिले प्रदान गरेको मेडल फुकालेर जेनीलाई दिँदै भन्छ, 'म चाहन्छु, तिमी यसलाई राख ।' जेनी आनाकानी गर्छिन्, तर फरेस्टले यो मेडल आफूले उनले भनेअनुसार गरेका कारण नै पाएको भन्दै त्यो मेडल उनैलाई राख्न अनुरोध गर्छ ।

जेनी फरेस्टलाई सोध्छिन्, 'तिमी किन मलाई यति राम्रो गर्छाै ?'

जवाफमा फरेस्ट भन्छ, 'यु आर माई गर्ल ।'

'माई गर्ल' अर्थात् उसकी संगिनी, प्रेमिका, जीवनसाथी…जे भने पनि, जे अर्थ लगाए पनि उसका लागि सबैथाेक जेनी नै हुन् । आफूले प्राप्त गरेको उच्चतम सम्मान जेनीलाई अर्पण गर्नुमा फरेस्टको जेनीप्रतिको गहिरो र साँचो प्रेमको दर्शन हुन्छ । थप दृश्यको आवश्यकता नै पर्दैन, फरेस्टको जेनीप्रतिको प्रेमलाई बुझ्न यही एउटा दृश्य नै काफी छ ।

जेनीको पात्र पनि फिल्ममा स्वच्छन्द, उन्मुक्त, अराजक, लक्ष्यहीन र दिशाहीन लाग्छ । बाल्यकालदेखि बाबुको यौन दुर्व्यवहारको सिकार भएकी जेनी (जसलाई फिल्ममा संकेत मात्र गरिएको छ) को गायिका बन्ने सपना हुन्छ । तर, उनको जीवन पनि चुँडिएको चङ्गाजस्तै बन्न पुग्छ, स्वच्छन्द, उन्मुक्त, निस्फिक्री, बिन्दास, नियन्त्रणहीन र दिशाहीन । उनी बारमा स्ट्रिपनाउन गर्छिन्, ब्ल्याक पेन्थर्सजस्तो पाेलिटिकल मुभमेन्टमा सहभागी हुन्छिन्, हिप्पी जीवनशैलीको भेलमा बहन्छिन् । (१९७० को दशकमा समाज र जीवनबाट फ्रस्टेट अमेरिकी युवाहरूले स्वच्छन्द जीवन जिउने एक नयाँ शैलीको आविष्कार गरे, हिप्पी शैली । अमेरिकामा एक समय स्वच्छन्द, अराजक र अनिश्चित ढंगले जीवन जिउने यही हिप्पी जीवनशैलीको भेलमा जेनी पनि बहन्छिन् । बाल्यकालदेखि बाबुको त्रास र दुर्व्यवहारमा हुर्किएकी र प्रेम नपाएकी जेनीले हिप्पी जीवनशैली अंगिकार गर्नु उनले समाज र जीवनसँग गरेको विद्रोह पनि हो ।) उनी हिप्पिज्म, ड्रग्स सेवन, यौन अराजकतादेखि लिएर चरम पलायनवादबाट गुज्रिँदै अन्तत: पुन जीवनतर्फ फर्किन्छिन् । यसरी उनको चरित्र पनि स्वच्छन्दतावादी, अराजकतावादी, व्यक्तिवादी… सबै लाग्छ ।

यस फिल्मले प्रेमका साथै मित्रताको पनि विस्मयकारी कथा भनेको छ । फरेस्ट (टक हंक्स) को निग्राे साथी बेन्जामिन बुफोर्ड ब्लु 'बाबा' (माइकेल्टी विलियमसन) र कमाण्डिङ अफिसर लेफ्टिनेन्ट डेन टेलोर (गेरी सिनिस) सँगको मित्रता अनुपम छ । बुफोर्ड 'बाबा'को ज्यान जोगाउन फरेस्टले गरेको दौडधुप र उनलाई दिएको वाचा पूरा गर्न फरेस्टले पुरानो पानीजहाज किनेर समुद्रमा झिँगेमाछा मार्ने उद्यम सुरु गरेको र पछि मुनाफा कमाएर बाबाको परिवारलाई पनि शेयर दिएको प्रसंगले आँखा रसाउँछ । एक काला र कुरूप बाबासँगको एक गोरा युवक फरेस्टको गहिरो मित्रताभित्र नश्लवाद वा नश्लीय भेदभावविरुद्ध मानवतावादको गहिरो सन्देश पनि अन्तर्निहित छ ।

त्यस्तै, लेफ्टिनेन्ट डेनसँगको फरेस्टको भावनात्मक सम्बन्धले मित्रताको भिन्नै आयामलाई प्रस्तुत गरेको छ । लेफ्टिनेन्ट डेन खासमा फरेस्टको कमाण्डर हो । फरेस्ट, डेनको सिपाही हो । तर, फरेस्ट यस्ताे पात्र हो जसले डेनको जीवनको दिशालाई नै बदलिदिन्छ, डेनको जीवनको पूर्वार्द्ध र जीवनको उत्तरार्द्ध दुवै मोडमा ।

लेफ्टिनेन्ट डेन युद्धको मैदानमा एक बहादुर सैनिकले जसरी वीरगति प्राप्त गर्न चाहन्छ, जुन उसको परिवारको गाैरवशाली परम्परा पनि हो तर फरेस्टले उसलाई युद्धको मैदानमा मर्नबाट बचाउँछ । जसको फलस्वरूप, ऊ कुँजो शरीर लिएर बाँच्न बाध्य हुन्छ । यसरी कीरा जसरी घिस्रिएर, अरुको 'मोहताज' भएर बाँच्ने उसको चाहना पटक्कै हुँदैन । ऊ आफ्नो यो दुर्दशाको जिम्मेवार फरेस्टलाई ठहर्‍याउँछ । युद्धको मैदानमा मर्ने आफ्नो लेखान्तलाई साकार हुन नदिएर फरेस्टले आफ्नो भाग्यमाथि ठूलो कुठाराघात गरेको र आफूलाई ठूलो धाेका दिएको भन्दै ऊ फरेस्टलाई गाली गर्छ, रोष प्रकट गर्छ तर फरेस्टलाई त्यो गालीले कति पनि असर पार्दैन । उल्टै फरेस्ट जबजब लेफ्टिनेन्ट डेनलाई देख्छ, तबतब उसको अनुहार उज्यालो हुन्छ । ऊ उत्साहित हुन्छ । ऊ सदैव डेनको आज्ञाकारी हुन्छ र डेनलाई उत्तिकै आदर गर्छ, जति पहिले ऊ आर्मीमा हुँदा डेनलाई आदर गर्थ्याे ।

डेनमा आफ्नो असहाय जीवनलाई लिएर लघुताभाष छ, हीनताबोध छ तर एक समय यस्ताे आउँछ, जब ऊ यो लघुताभाष, निसारताबोध र हीनभावबाट बाहिर निस्केर अन्तत: जीवन जिउने जिजीविषा हासिल गरेरै छाड्छ । समुद्रका छालहरूसँगै फरेस्टको जहाजमा झिँगे माछाको कारोबारमा उसले जीवन जिउने जिजीविषालाई भेट्छ । अब उसलाई आफ्नो ज्यान बचाएकोमा फरेस्टलाई धन्यवाद दिने मन हुन्छ । ईश्वरप्रति पनि ऊ नरम देखिन थाल्छ । यस प्रकार फरेस्ट गम्प प्रेमको मात्र हैन, मित्रताको पनि अद्भुत कथा हो ।

यस फिल्ममा अस्तित्ववादी दर्शन प्रखर रूपमा अभिव्यक्त भएको छ । फरेस्ट जेनीको स्वतन्त्र अस्तित्वलाई उच्च सम्मान गर्छ । आफ्नो जीवनका निर्णयहरू आफैँ स्वतन्त्रतापूर्वक लिन पाउने, आफ्नो इच्छानुसार आफ्नो जीवन जिउन पाउने जेनीको अधिकार वा स्वाधीनताको सदैव सम्मान गर्छ र उनको जीवनमा आफूले कहिल्यै हस्तक्षेप गर्दैन । 'हरेक व्यक्तिको स्वतन्त्र अस्तित्व छ र यसमाथि अरु कोही बाधक बन्नु हुँदैन' भन्ने चेतना फरेस्टमा छ । यो चेतना अस्तित्ववादी चेतना हो । मानिसको स्वतन्त्र अस्तित्व, स्वाधीनता र सार्वभाैमसत्ताको उच्चतम सम्मान गर्नु अस्तित्ववादी दर्शन हो ।

त्यस्तै, जेनी समाज र जीवनसँग विद्रोह गर्दै स्वच्छन्द भएर आफ्नो खुसीले जीवन जिउँछिन् । उनी निस्फिक्री, बिन्दास, उन्मुक्त र अनियन्त्रित भएर दिशाहीन, गन्तव्यहीन र अनिश्चित यात्रामा निस्कन्छिन् । अनेक भेलहरूमा बहन्छिन् उनी । समाज र जीवनसँग विद्रोह गर्दै अनिश्चित यात्रामा निस्केकी उनी जीवन र जगत्‌को विसङ्गतिको बोध गर्दै अन्ततः पुन: जीवन र प्रेमतर्फ फर्किन्छिन् । जीवन र जगत्‌को विसङ्गति र निरर्थकतालाई बोध गरेर पनि पुन: जीवन, जगत् र प्रेमतर्फ फर्किनु र जीवन जिउने र प्रेम गर्ने जिजीविषालाई आफूभित्र पैदा गर्नु पनि अस्तित्ववादी दर्शन नै हो ।

सारमा, मानिसलाई स्वतन्त्र र स्वाधीन प्राणीका रूपमा हेर्दै अस्तित्वलाई तत्त्वको पूर्वगामीका रूपमा स्वीकार्नु अस्तित्ववाद हो जुन चेतना यस फिल्मका दुई प्रमुख पात्र फरेस्ट र जेनीमा भरपूर मात्रामा पाइन्छ ।

लेफ्टिनेन्ट डेन युद्धमैदानमा वीरगति प्राप्त गर्न चाहन्छ, तर उसले अपाङ्ग भएर बाँच्नुपर्छ, मानसिक रूपमा कुण्ठित, कलुषित र विक्षिप्त भएर बाँच्नुपर्छ, फ्रस्टेट भएर बाँच्नुपर्छ तर अन्तत: उसले जीवन जिउने जिजीविषा हासिल गरेरै छाड्छ । समुद्रको छालहरूसँगै फरेस्टको जहाजमा झिंगे माछाको कारोबारमा जीवन जिउने उद्देश्य भेट्छ । लेफ्टिनेन्ट डेनको कथामा पनि अस्तित्ववादी दर्शन दृष्टिगोचर हुन्छ ।

फरेस्ट र जेनीको जीवन उनीहरूले सोचेजस्तो हुँदैन । फरेस्ट जेनीसँग जीवन बिताउन चाहन्छ, तर उसले जेनीसँग आफ्नो जीवनको असाध्यै कम समय मात्र बिताउन पाउन पाउँछ । जेनी पनि समाज र जीवनसँग विद्रोह गरेर भाग्दाभाग्दा थाक्छिन्, आत्महत्या पनि गर्न सक्दिनन्, अनि कतै टाढा गएर जीवन बिताउन थाल्छिन्, जब उनी आफ्नो जीवनमा फरेस्टको खाँचो महसुस गर्छिन्, त्यसबेला उनीसँग अत्यन्त कम समय बचेको हुन्छ ।

फरेस्ट र जेनीको जीवन सुखी हुँदैन । उनीहरूको जीवन उनीहरूले सोचेजस्तो कहिल्यै पनि हुँदैन । त्यसैले, उनीहरू जीवनभरि अपूर्णताको महसुस गर्छन्, कस्तुरीले झैँ आफ्नो नाइटाेको सुगन्ध पत्ताे नपाएर दौडिरहन्छन् । (फरेस्टले तीन वर्षमा हजारौँ माइल दौडिनु, जेनी पनि समाज, जीवन, प्रेम हरेक कुरादेखि भागिरहनु आफ्नो त्यही अपूर्ण जीवनको छुटेको अंशको खोजी गर्नु थियो जसबाट उनीहरू आफ्नो अपूर्ण जीवनलाई प‌ूर्णता प्रदान गर्न सकून् ।)

जीवन आदर्श छैन, तर जे-जस्तो भए पनि यसलाई बाँच्नुपरेको छ । बाँच्नुको अर्थ खोज्नुपरेको छ । जीवन जतिसुकै विसंगत र निराशाजनक भए पनि यसमा अर्थ खोज्दै जीवनलाई जिउने जिजीविषा हासिल गर्नुपरेको छ । यो अस्तित्ववादी दर्शन हो । फरेस्ट, जेनी, लेफ्टिनेन्ट डेन…सबैको जीवनमा यो दर्शन लागू हुन्छ । त्यसैले यस फिल्ममा अस्तित्ववादी दर्शनको अमिट छाप पाइन्छ ।

पुरानो जहाज किनेर समुद्रमा झिँगे माछाको कारोबार गर्ने बाबाको सपना हुन्छ तर यो सपना साकार पार्न नपाउँदै उसले संसार छाेडेर जानुपर्छ । यो विसङ्गतिवाद हो । सफल भएर, थुप्रै उपलब्धि हासिल गरेर पनि फरेस्टको जीवनमा अझै थुप्रै प्रिय र जरुरी कुराहरू छुटिरहेकै हुन्छन् । सबैथाेक पाएर पनि जीवन पूर्ण नहुनु, केही न केही कुराको कमी महसुस भई नै रहनु विसङ्गतिवाद हो ।

सायद जीवन अमूर्त छ, त्यसैले अपरिभाष्य छ अर्थात् जीवनलाई परिभाषित गर्न सकिँदैन । फरेस्ट गम्प सफल पात्र हुन् वा असफल, उसले सार्थक जीवन बाँच्याे कि निरर्थक यसै भन्न सकिँदैन । तर जे होस्, उसले आफ्नो इच्छाअनुसार जीवन बाँच्याे । जेनीको हकमा पनि यही कुरा भन्न सकिन्छ । यो महत्त्वपूर्ण कुरा हो । जीवनलाई आफ्नै हिसाबले बाँच्नुपर्छ र यस सिनेमाले हामीलाई यही सिकाउँछ ।

एउटा कुरा के पक्का हो भने जीवन भनेको एक अविरल दौड हो । जीवनमा चाहे केही होस् वा नहोस्, अविरल दौडिरहनु जरुरी छ, जीवनमा अविरल दौडिरहनुपर्छ चाहे आफूसँग पुग्ने कुनै गन्तव्य होस् वा नहोस् । यसरी दौडिरहँदा नै जीवनले हामीलाई 'सरप्राइज'हरू दिँदै जान्छ । अमूल्य चीजहरू, सम्बन्धहरू, अनुभूतिहरू, प्रेम र खुसीहरू दिँदै जान्छ । जीवनमा परिस्थिति जतिसुकै प्रतिकूल, अवसादपूर्ण र निराशाजनक किन नहोस्, जीवनमा बाँच्ने आशा भने कहिल्यै मार्नुहुँदैन, जीवनमा जीवन जिउने जिजीविषालाई कहिल्यै मार्नुहुँदैन, आफ्टर अल, लाइफ इज लाइक अ बक्स अफ चकलेट्स । यु नेभर नो, ह्वाट यु आर गोन्ना गेट ।

'फरेस्ट गम्प' एकसाथ व्यक्तिवादी-अराजकतावादी, स्वच्छन्दतावादी, अस्तित्ववादी, विसङ्गतिवादी, आधुनिक, प्रेमिल र प्रेरणादायक लाग्छ । यस सिनेमामा जीवन छ, विभेद छन्, जीवनका सङ्गति र विसङ्गतिहरू छन्, जीवनका सुन्दरता र कठोरताहरू छन् । जीवनको आरोह-अवरोह, सुख-दु:ख र हर्ष-विस्मात छन् । जीवनको इन्द्रेणी अनुभव छ । जीवनको अनिश्चितता, उन्मुक्तता, अराजकता, निसारता, निरर्थकता र लक्ष्यहीनता छ । साथमा अपरिमित प्रेम र मानवतावाद पनि छ ।

'फरेस्ट गम्प'ले १९५५-१९६५ सम्मको अमेरिकाको इतिहासका प्रमुख घटनाहरूको रेखांकन पनि गरेको छ । सन् १९६३ मा अल्बामा स्कुलमा भएको 'द स्ट्याण्ड अन अ स्कुलहाउस डाेर' घटना, केनेडी बन्धुहरूको हत्या, भयावह भियतनाम युद्ध, भियतनाम युद्धपश्चात् पेन्टागनमा आयोजित एन्टी वार मार्च, ब्ल्याक प्यान्थर मुभमेन्ट, अमेरिकी राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनको ऐतिहासिक बेइजिङ भ्रमणको पृष्ठभूमि तयार गर्ने सन् १९७१ को पिङ पाेङ डिप्लाेमेसी, रिचर्ड अल्भा क्याभेटको 'द डिप क्याभेट शाे' को झलक र जोन लेननको हत्या, वाटरगेट काण्ड, राष्ट्रपति निक्सनको राजीनामा र गेराल्ड आर फोर्डको शपथग्रहण, दि वेभ अफ हिप्पिज्, १९७४ को एट्लान्टिक ह्युरिक्यान कार्मेन, एप्पल कम्पनी र बब्बा गम्प स्रिम्प कम्पनीको उदय आदि अमेरिकाको इतिहासका केही प्रमुख घटनाहरू हुन्, जसलाई फिल्मले रेखांकित गरेको छ । अनि फिल्मको प्रमुख पात्र फरेस्ट गम्प यी सबै घटनाहरूबाट गुज्रिएको छ । ऊ अमेरिकाको इतिहासका यी प्रमुख घटनाहरूको साक्षी बनेको छ । फिल्मले उसको दृष्टिकोणबाट यी घटनाहरूलाई देखाएको छ जसको कुनै राजनीतिक दृष्टिकोण नै छैन ।

यस प्रकार यस फिल्मले राजनीतिदेखि निरपेक्ष रहेर यी घटनाक्रमहरूलाई देखाएको छ । यी घटनाहरूमाथि कुनै राजनीतिक टिप्पणी गरेको छैन । फिल्ममा थुप्रै प्रसंगहरू छन्, जसले फिल्मको गैरराजनीतिक चरित्रलाई स्पष्ट पार्छ । फिल्मको राजनीतिनिरपेक्ष चरित्र फिल्ममा प्रकट हुने पहिलो राजनीतिक घटना 'द स्ट्याण्ड अन अ स्कुलहाउस डाेर'को चित्रणबाटै प्रस्ट हुन्छ, जहाँ भर्खर आइपुगेका फरेस्ट त्यहाँ उपस्थित एक जनालाई सोध्छ, 'यहाँ के भइरहेको छ ?'

त्यो व्यक्तिले भन्छ, 'कुन्स हाम्रो स्कुलमा पस्न खोज्दैछन् ।'

फरेस्ट भन्छ, 'जब रेक्कुन्स (लोखर्केजस्तो एक प्रकारको जीव) हाम्रो घरको पछाडि पस्न खोज्छ, मेरी आमा तिनीहरूलाई कुचोले लखेट्नुहुन्छ ।'

त्यो व्यक्ति भन्छ, 'रेक्कुन्स होइन मूर्ख, निग्राेहरू (काला जातिहरू) अनि उनीहरू हामीसँगै स्कुल जान चाहन्छन् ।'

त्यसमा फरेस्टको प्रतिक्रिया हुन्छ, 'हामीसँगै ! तिनीहरूले पाउँछन् ?'

फिल्मको राजनीतिनिरपेक्ष चरित्र त्यसबेला उच्चतम रूपमा प्रकट हुन्छ, जब भियतनाम युद्धपछिको एन्टिवार मार्चमा युद्धमा सहभागी भएको पूर्वसैनिक फरेस्टलाई युद्धबारे आफ्नो विचार बताउन भनिन्छ, फोरस्ट माइकमा बोल्छ तर सेनाको बर्दी लगाएको एक जना व्यक्तिले उसको माइकको तार निकालिदिन्छ । फरेस्टको विचार कसैले सुन्न पाउँदैन । जब पुन: माइकको तार जोडिन्छ, तब उसले आफ्नो विचार बताइसकेको बताइन्छ, तर कसैले उसको विचार सुन्न पाएको हुँदैन ।

यस फिल्मको प्रमुख पात्र, भियतनाम युद्धको एक सहभागीकर्ता तथा भुक्तभोगीको उसको युद्धप्रतिको धारणालाई 'म्युट' गर्नुबाट फिल्मले कुनै राजनीतिक टिप्पणी गर्न नचाहेको स्पष्ट हुन्छ । (यद्यपि, यो फिल्म जुन उपन्यासमाथि आधारित छ, त्यो उपन्यासका नायक पात्र फरेस्ट गम्पले भने उपन्यासमा युद्धको खुलेरै आलोचना तथा विरोध गरेको छ । यहाँनिर यो कुरा बताइदिऊँ, चलचित्र 'फरेस्ट गम्प' लेखक विन्स्टन ग्रुपको सन् १९८६ को यही नामको उपन्यासमाथि आधारित छ ।)

त्यस्तै, फरेस्टको विभिन्न अमेरिकी राष्ट्रपतिहरूसँगको भेटलाई पनि राजनीतिदेखि कोसौँ टाढा राखिएको छ । फरेस्ट गम्पले अमेरिकाका तीन-तीनजना राष्ट्रपतिलाई भेट्छ, तर कसैसँग उसको राजनीतिक संवाद हुँदैन । बरु राष्ट्रपतिहरूसँगको उसको भेट त हास्यास्पद पाे बन्न पुग्छ । राष्ट्रपति जोन एफ केनेडीसँगको भेटमा उसले पार्टीमा खुब 'डा पेप्पर्स' (एक किसिमको पेय पदार्थ) पिउँछ । अनि जब राष्ट्रपति केनेडी सबैलाई सोधेजस्तै उसलाई पनि 'तपाईं अमेरिकी भएकोमा के महसुस गर्नुहुन्छ ?' भनेर सोध्छन्, तब फरेस्टले जवाफ दिन्छ, 'म पिसाब फेर्न चाहन्छु ।'

राष्ट्रपति लेण्डन बी जोनसनसँगको उसको भेट त झनै हास्यास्पद बन्न पुग्छ । जब राष्ट्रपति ऊसामु उसको 'बट्ट-अक्स' (चाकमा गोली लागेर बनेको घाउ) हेर्ने इच्छा व्यक्त गर्छन्, तब उसले झट्टै पेन्ट खोलेर आफ्नो 'बट्ट-अक्स' देखाउँछ । अर्काे, हास्यास्पद क्षण त्यसबेला आउँछ, जब राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनसँगको भेटमा निक्सनले उसलाई वाटरगेट कम्प्लेक्समा बस्ने व्यवस्था गर्छन्, जहाँ उसले अन्जानमै वाटरगेट काण्डको पर्दाफास गर्छ ।

'फरेस्ट गम्प'मा प्रयोग गरिएका राष्ट्रपतिहरूलगायत ऐतिहासिक घटनाहरूका फुटेजहरू सक्कली हुन् । ती सक्कली फुटेजहरूमा टम हंकलाई कम्प्युटर ग्राफिक्सबाट कुशलतापूर्वक 'क्रियट' गरी सामेल गरिएको हो । त्यसबेलाको समयमा यो एक नितान्त नाैलो प्रयोग थियो, जसलाई सबैले मनपराए । जसको फलस्वरूप फिल्मले 'बेस्ट भिजुअल इफेक्ट्स'को ओस्कार अवार्ड प्राप्त गर्‍यो (यस फिल्मले प्राप्त गरेका छवटा ओस्कार अवार्डमध्ये एउटा अवार्ड 'बेस्ट भिजुअल इफेक्ट्स'को ओस्कार अवार्ड पनि थियो) ।

यस प्रकार, एक सीधा-साधा अमेरिकी नायक बीसौँ शताब्दीको लगभग आधा अमेरिकी इतिहासबाट गुज्रिन्छ र त्यो दौडका अमेरिकाका अप्ठ्याराहरू, आन्दोलन, संघर्ष र परिवर्तनहरूबाट गुज्रिँदै विजयी भएर 'दि ग्रेट अमेरिका'को अवधारणालाई मजबुती प्रदान गर्छ । 'फरेस्ट गम्प' अमेरिकाको इतिहासका विभिन्न अप्ठ्याराहरूबाट गुज्रिँदै विजयी भएको र ग्रेट भएको भाष्य नै चलचित्रको सारांश बनेको छ ।

जसरी फरेस्टको जीवनले अमेरिकाको राजनीतिक इतिहासको यात्रा गराउँछ, त्यसरी नै जेनीको जीवनले समानान्तर रूपमा अमेरिकाको सांस्कृतिक इतिहासको यात्रा गराउँछ । उनीहरूले अमेरिकाको तीसवर्षे राजनीतिक र सांस्कृतिक इतिहासका सबै ल्यान्डमार्कलाई 'कभर' गर्छन् अनि अन्त्यमा, उनीहरूको मेल वा एकाकारले अमेरिकी समाजको मेलमिलाप, सहअस्तित्व र सहजीवनको सपनालाई भव्य रूपमा पर्दामा साकार पार्छ ।

'फरेस्ट गम्प' विश्वका सिनेपारखीहरूको हृदयमा सदैव रहिरहन सफल एक सदावहार अद्भुत र करिस्मेटिक फिल्म हो । यो यस्ताे फिल्म हो, जसको करिश्मा कहिल्यै पनि कम हुँदैन । यसको महत्त्वलाई कहिल्यै पनि कम आँक्न सकिँदैन ।

'फरेस्ट गम्प' कस्ताे खालको फिल्म हो ? एक फिल गुड फिल्म ? कमेडी ? इमोसनल ड्रामा ? फ्यान्टासीको उडान भर्ने फेयरी टेल ? फिलोसोफिकल ड्रामा वा न्यु वेभ फिल्म ? ठ्याक्कै यही भन्न सकिँदैन, सायद यो एउटा पेन्डाेरा बक्स हो, जसले जे चाहेर खोल्यो, त्यही भेटिने ।

सन् १९९५ मा 'फरेस्ट गम्प'ले छवटा विधामा ओस्कार अवार्ड हासिल गरेको थियो– 'बेस्ट पिक्चर', 'बेस्ट डाइरेक्टर', 'बेस्ट एक्टर', 'बेस्ट एडप्टेड स्क्रिनप्ले', (माथि नै भनिसकियो, फरेस्ट गम्प विन्स्टन ग्रुपको सन् १९८६ को यही नामको उपन्यासको फिल्मी एडप्टेसन हो ।) 'बेस्ट फिल्म एडिटिङ' र 'बेस्ट भिजुअल इफेक्ट्स ।

फरेस्ट गम्प' ले सन् १९९५ मा विश्व सिनेमाको ऐतिहासिक धरोहर मानिने 'पल्प फिक्सन' र 'स्वशांक रिडेम्पसन' जस्ता सिनेमाहरूलाई पछि पार्दै ओस्कार अवार्ड हासिल गर्न सफल भएको थियो । टम हंक्सले यस फिल्मबाट लगातार दाेस्राेपटक बेस्ट एक्टरको ओस्कार अवार्ड जितेका थिए । (यसअघि सन् १९९४ मा 'फिलाडेलफिया'का लागि) ।

अमेरिकाको राष्ट्रिय पुस्तकालयको हैसियत राख्ने 'लाइब्रेरी अफ कांग्रेस'ले सन् २०११ मा यस फिल्मलाई 'सांस्कृतिक, ऐतिहासिक र कलात्मक दृष्टिले एक महत्त्वपूर्ण फिल्म' भन्दै 'नेसनल फिल्म रजिस्ट्री' अन्तर्गत संरक्षित गर्ने फैसला गर्‍यो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस १७, २०७८ ०७:२५