सेक्टर काण्ड सम्झाउने प्रचण्डको आत्मालोचना, तैपनि उनै निर्विकल्प

A+ A A-

महाधिवेशनको बन्दसत्र हलमा उभिएर माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले शान्ति प्रक्रियामा आएपछिका आफ्ना ‘बोल्ड’ निर्णयप्रति नै आत्मालोचना गरेका छन् । पार्टी अहिलेको कमजोर स्थितिमा आउनुको दोष उनी आफैँले सकारेका छन् ।

पार्टी सञ्चालनमा जनवादी केन्द्रीयताको विधि भत्काएको स्वीकारेका प्रचण्डले एकैपटक संविधान र विद्रोहको द्वैध नीति लिँदा राजनीतिक अस्पष्टताले पार्टी विभाजन हुन पुगेकोमा पनि आत्मालोचना गरेका छन् । त्योभन्दा अगाडि बढेर उनले बन्दसत्रमा भने, ‘जनमुक्ति सेनाको समायोजन र हतियार बुझाउनेजस्तो अत्यन्त गम्भीर र संवेदनशील निर्णय केन्द्रीय कमिटीमै नलगेर व्यक्तिगत बिजनेस डिलझैँ भयो ।’

बन्दसत्रमा प्रचण्डले आफ्नै नेतृत्व क्षमतामाथि प्रशस्त प्रश्न उठ्नेगरी विगतका निर्णयप्रति आत्मालोचना गरेका छन् । पार्टी र नेतृत्वबारे उनले प्रस्तुत गरेको समीक्षाले नेकपा चौमको लिगेसीबाट आएका धेरै नेताहरूलाई २०४५ सालको सेक्टर काण्ड सम्झाएको छ ।

क्रान्तिकारी माओवादीका नेता सीपी गजुरेल सेना समायोजनको निर्णय व्यक्तिगत रूपमा गर्नु प्राविधिक कमजोरी मात्र नभई राजनीतिक अपराध नै भएको बताउँछन् । ‘त्यो नै माओवादी आन्दोलन धराशयी हुुनुको मूल कारण थियो,’ उनले भने, ‘प्रचण्ड आफैँले त्यो गल्ती स्वीकारिसकेपछि के गर्ने भन्ने महाधिवेशनले निर्णय गर्ला । अरुको पार्टीबारे यसै गर्नुपर्छ भन्न त मिलेन तर त्यो आत्मालोचना गरेर सुख पाइने विषय भने होइन ।’

गजुरेल शान्ति प्रक्रियामा आएपछि प्रचण्डले गरेका गल्ती २०४५ सालको सेक्टर काण्डभन्दा धेरै गुणा गम्भीर रहेको बताउँछन् । सेक्टर काण्ड त्यही घटना थियो, जहाँबाट प्रचण्ड पार्टी नेतृत्वमा उदाएका थिए । तत्कालीन मशाल कार्यकर्ताले सशस्त्र विद्रोहमा होमिन आह्वान गर्दै १९ चैत २०४५ मा काठमाडौंको त्रिपुरेश्वर चोकको राजा त्रिभुवनको सालिकमा कालो मोसो दलिदिए । केही प्रहरी पोस्टमा तोडफोड गरे ।

सो घटनापछि प्रहरीले मशाल नेता कार्यकर्तामाथि चर्को दमन गर्‍यो । धरपकड गरी हिरासतमा निर्मम यातना दिइयो । त्यसलाई पार्टीको अपरिपक्व कदम ठहर गर्दै सबै नेताहरूको पद घटुवा गरियो । महामन्त्रीबाट मोहन वैद्यले राजीनामा गरेर सो काण्डमा नफसेका नेता प्रचण्डलाई नेतृत्व सुम्पिए । त्यसरी पार्टीमा उदाएका प्रचण्ड आजपर्यन्त अभिछिन्न नेतृत्व गरिरहेका छन् ।

‘सेक्टर काण्ड त कुनै ठूलो गल्ती नै थिएन । प्रहरी पोस्ट हटाउने पार्टी निर्णय थियो । सामान्य तोडफोडसहितको कारबाही गरिएको थियो,’ त्यतिबेला संलग्न नेता गजुरेल भन्छन्, ‘प्रहरीसमेत नभएका पोस्टमा कारबाही गलत भएको निष्कर्षपछि पार्टी नेतृत्व नै फेरिएको थियो । त्यसको तुलनामा आज प्रचण्डको गल्ती त हजार गुणा धेरै छ ।’

राजनीतिशास्त्री कृष्ण पोखरेल प्रचण्डले जे गल्ती स्वीकारेका छन्, त्यो उनको नेतृत्वमाथि प्रश्न उठाउन मिल्ने तहमै आएको बताउँछन् । तर, पार्टी विभाजनले उनीमाथि प्रश्न उठाउने धेरै नेता बाहिरिएकाले तत्काल नेतृत्व छाड्नुपर्ने तहमा चुनौती नदेखिएको उल्लेख गर्दै पोखरेलले भने, ‘प्रचण्डको नेतृत्व क्षमतामाथि प्रश्न उठाउने अब पार्टीमा कोही छैन । जो त्यो हैसियत राख्थे, ती बाहिरिइसकेका छन् ।’

प्रचण्डले माओवादीमा चुनवाङ बैठकबाट लिएको कार्यनीतिदेखि पार्टीमा विचार तथा नेतृत्वबारे आवश्यक बहस, छलफल गरी निष्कर्ष निकाल्ने काम नगरी अत्यन्त हल्का ढंगले पन्छाइनु गलत भएको स्वीकारेका छन् । विस्तृत शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेर जनमुक्ति सेना र हतियारलाई संयुक्त राष्ट्रसंघको अलोकनमा राखेपछि समेत विद्रोह र संविधान निर्माण सँगसँगै लाने नीतिले पार्टीमा राजनीतिक अन्योल सिर्जना भएको प्रचण्डको स्वीकारोक्ति छ ।

‘मुखले संविधान निर्माणका कुरा गर्ने र मनले विद्रोह कुरा गर्ने भन्ने अत्यन्त अवस्तुवादी र अपारदर्शी कुराले शान्ति सम्झौता गरेर सेना र हतियारलाई क्यान्टोनमेन्टमा राखिसकेपछि विद्रोह त हुने कुरै थिएन’, प्रचण्डले भनेका छन्, ‘बरु संविधानसभाबाट अधिकतम प्रगतिशील संविधान निर्माणको काममा पनि ठूलो क्षति पुग्न गयो ।’

आफ्नो द्वैध नीतिकै कारण राजनीतिक अस्पष्टता बढ्दा पार्टी विभाजनको अवस्थामा पुगेको उनले स्वीकार गरेका छन् ।

‘वैचारिक र राजनीतिक अस्पष्टताको जगमा नै पार्टीमा गुटबन्दी र अराजकता झाँगिएर जान थाल्यो । शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेर जनसेना र हतियारको व्यवस्थापन गरिसकेपछि स्पष्ट रूपमा अधिकतम प्रगतिशील संविधान निर्माणका निमित्त संघर्ष नै हाम्रो अबको बाटो हो भन्नु पर्दथ्यो,’ प्रचण्डले गल्ती स्वीकार गर्दै भनेका छन्, ‘विद्रोह नभन्ने हो भने कार्यकर्ताहरू नै भड्किन्छन् कि भन्ने नेतृत्वको मनोगत भयले यसमा काम गरेको छ । परिणामले के सावित गरेको छ भने बरु स्पष्ट रूपमा अबको बाटो संविधान निर्माण र शान्तिपूर्ण रूपले जनवादी क्रान्तिका बाँकी काम पूरा गर्नु हो भन्न सकेको भए सम्भवतः माओवादी पार्टीलाई विभाजनबाट जोगाउन सकिन्थ्यो ।’

आफ्नो व्यक्तिवादी प्रवृत्तिका कारण पार्टीभित्र जनवादी केन्द्रीयता भत्किएको प्रचण्डले स्वीकारेका छन् । ‘पार्टीको जनवादी केन्द्रीयतालाई अतिक्रमण गर्ने अति आत्मविश्वास झल्कने कमजोरी देखिएको छ,’ आत्मालोचना गर्दै उनले प्रतिवेदनमा भनेका छन्, ‘यो निर्णय प्रक्रियाले एकीकृत र केन्द्रीकृत रहेको नेतृत्वका जिम्मेवार कमरेडहरूको मनमा चिसो पस्यो भने आमकार्यकर्ता पंक्तिमा मार्गचित्र प्रस्ट नहुँदा अन्योल बन्यो । यो विन्दुबाट तत्कालीन पार्टीमा रहेको सुदृढ वैचारिक राजनीतिक र सांगठनिक एकताको गाँठो खुकुलो बन्दै गयो ।’

यति भनिसकेर प्रचण्डले आत्मालोचनाको अर्थ पार्टी र नेतृत्वले खेलेको ऐतिहासिक भूमिकालाई अवमूल्यन गर्नु नभई बलियो बनाउने ऐतिहासिक शिक्षाका रूपमा लिनुपर्ने तर्क पेस गरेका छन् ।

प्रचण्डले आफैँमाथि गरेको निर्मम आत्मसमीक्षाको भने राजनीतिशास्त्री पोखरेलले प्रशंसा गरे । ‘शान्तिमा आउन नचाहेका नेतालाई पनि उनले ल्याएकै हुन् । त्यो उनको खुबी हो । नत्र उतिबेलै पार्टी फुट्थ्यो,’ उनले भने, ‘आफैँले उठाएका एजेण्डामा देश हिँड्दा पनि कार्यकर्ता पराजयको मनोविज्ञानमा हिँड्नुपर्ने बनाए । त्यसले उनको नेतृत्व क्षमतामाथि प्रश्न उठेकै हो ।’

विश्लेषक नरेन्द्रजंग पिटर माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले गम्भीर गल्ती स्वीकार गर्दै आफैँले आफ्नो नेतृत्व क्षमतामाथि नै प्रश्न उठाए पनि पार्टीमा चुनौती दिने नेता नहुँदा उनी निर्विकल्प रहेको बताउँछन् । ‘म गलत थिएँ भनेर स्वीकार्नुभयो । आफैँले आफ्नो नेतृत्वमाथि प्रश्न उठाउनुभएको छ । तर, अहिले प्रचण्डलाई प्रश्न गर्ने र चुनौती दिने नेता माओवादीमा छैनन्,’ पिटर भन्छन्, ‘त्यसैले जतिसुकै प्रश्न उठे पनि पार्टीमा प्रचण्ड निर्विकल्प हुनुहुन्छ ।’

माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले विगतका आफ्ना गल्तीप्रति सबैभन्दा धेरै आत्मालोचना गरेका छन् । ‘सबै छ्याङ–छ्याङती र ह्वाङ–ह्वाङती भएपछि बल्ल गल्ती स्वीकार गर्नुभयो,’ उनले भने, ‘प्रचण्ड सानो समस्याको हल गर्न ठूलो समस्या देखाउने नेता हो । त्यसैले आत्मालोचनाले मात्र गुमेको विश्वास फर्किंदैन । व्यवहारमै पुष्टि गर्नुपर्छ ।’

उनले प्रचण्डले आफूप्रति टुटेको विश्वास पुनःप्राप्त गर्न व्यवहारमै सच्चिनुपर्ने बताए ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १३, २०७८ १९:३३