'हारबहादुर' बनेका माओवादी पूर्वलडाकु जितबहादुर

A+ A A-

‘मेरो नाम जितबहादुर घिसिङ हाे । तर यतिबेला हारबहादुर भएकाे छु ।’

छिर्केमिर्के सर्टमाथि खैरो इस्टकोट लगाएका अधबैँसे उमेरका कृषकले यस्ताे भनेपछि उनीतिर सबैकाे ध्यान खिचियाे । तेज निख्रिएझैँ लाग्ने उनको अनुहारबाट परिचय दिने क्रममा अनौठो उद्गार निस्किएको थियो, नाम जितबहादुर तर अहिलेचाहिँ हारबहादुर । अनाैठाे परिचय सुनेर त्यो भिडमा हाँसो मच्चियाे, तर लय बेगरकाे ।

पिठ्युँमा बोेकेको पुरानो झोला भुइँमा अड्याउँदै उनी थप प्रस्ट्याउनतर्फ लागे, ‘यसपालि ३७ रोपनी जग्गा लीजमा लिएर 'टनेल' उठाएको थिएँ । ३१ लाख रुपैयाँभन्दा बढी खर्च गरेर गोलभेँडा खेती गरेँ । तर, बेच्ने बेला भाउ स्वाट्टै घट्यो । म ऋणमा डुबेँ ।’

ललितपुर लुभूका किसानसँगको एक अन्तर्क्रिया कार्यक्रममा जितबहादुरले आफ्नो दुःखेसो यसरी पोखेका थिए ।

उनले यस्ताे पीडा बिसाएकाे केही समयपछि जितबहादुर कसरी हारबहादुर भए भनेर पछ्याउँदै लुभूस्थित उनकाे कृषि फार्ममा पुग्याैँ ।

उनी टनेलभित्र गोलभेँडा टिप्दै थिए ।

‘हेर्नुस् न, यो चिसोमा घामको कमी भयो भने गोलभेँडा बिग्रँदो रै'छ,’ पहेँला गोलभेँडा औँलाहरूले समाउँदै जितबहादुरले भने । हामीलाई गोलभेँडाले ओगटेका झाडीहरूको बीचबाट हिँडाउँदै जितबहादुरले भुइँतिर देखाए, ‘यहाँचाहिँ साग र धनियाँहरू लगाउँछौँ । यसबाट बच्चालाई पढाउन र घर खर्च टार्न पुग्छ ।’

दिनरातको पसिना सिँचिएर माटैमा जोतिँदा पनि अनपेक्षित घाटा व्यहोर्नुपर्दा उनी चिन्तित देखिन्थे । घरि बिचौलियाहरूप्रति रुष्ट हुन्थे त घरि राज्यप्रति । तैपनि जितबहादुरसँग ‘जित्ने’ आशा भने जीवित थियो । ‘अबको क्रान्ति भनेको कृषि क्रान्ति हो, यही माटोमा घोटिएर पनि मैले जित्नुपर्छ,' उनी भावुक बने ।

टनेलबाट बाहिर निस्किएपछि जितबहादुरले पिठ्युँमा भिरिरहेको झोला खेतको डिलनिर अड्याए । र, फिस्स हाँस्दै भने, ‘थाहा छ सर, जनयुद्धमा पनि म यसैगरी झोला भिर्थें । त्यतिबेला झोलामा बम र बुलेट हुन्थे, अहिले बिउ र कागजात ।’

जितबहादुर १० वर्ष चलेकाे सशस्त्र युद्धका पूर्वलडाकु हुन् । युद्धका थुप्रै माेर्चा लडेका उनी मृत्युलाई जितेर निस्किए । ०६२/६३ काे राजनीतिक परिवर्तनपछि उनकाे पार्टी शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आयाे । शान्ति प्रक्रियाका दाैरानमा उनी अयाेग्य लडाकुमा दरिए । आफूजस्ता पूर्वलडाकुकाे व्यवस्थापनमा माओवादी पार्टीले बेवास्ता गरेपछि जितबहादुरले ०६७ देखि अर्काे संघर्ष गर्नुपर्‍याे । किराना पसल थाप्नेदेखि सुरक्षागार्डकाे कामसमेत गरे । उधाराे नउठेपछि पसल डुब्याे । सुरक्षागार्डकाे तलबले परिवार नपालिएपछि लुभुमा तरकारी खेती गरे । यसले पनि लाभ दिएकाे छैन । त्यसैले उनी अहिले आफू जितबहादुरबाट हारबहादुर बनेकाे ठान्छन् ।

जितबहादुरका आँखा गोलभेँडाका झाडीतिर दौडिए । उनी हिँड्दा दाहिने गाेडा खोच्याएजस्तो हुन्थ्यो ।

‘तपाईंको गोडामा के भएको ?’

एक/दुई पाइला पर पुगेपछि जितबहादुर टुसुक्क बसे । देब्रे गोडा फिँजारे र तिघ्रा देखाउँदै भने, ‘जनयुद्ध लड्दा यहाँनिर गोली लागेको थियो । यहाँभित्रको बुलेट अझै निकालेको छैन ।’

अहिले किसानको भेषमा देखिएका जितबहादुर सशस्त्र युद्धकालमा क्रान्ता नामले चिनिन्थे । उनको दिनचर्या बम, बारुद र बन्दुकका बुलेटहरूसँगै बित्थ्यो ।

२६ वैशाख ०६२ मा राज्यपक्ष र माओवादीबीच सिरहाकाे बन्दीपुरमा दोहोरो भिडन्त भयो । त्यो भिडन्तमा जितबहादुर पनि लडेका थिए । सैनिक ब्यारेक कब्जा गर्ने क्रममा माओवादीका ६२ जनाले ज्यान गुमाए । त्यही क्रममा जितबहादुरको तिघ्रामा गोली लाग्यो ।

‘त्यहाँबाट फर्किएर हामीले सात दिनसम्म खाना खाएनौँ । त्याे बेला मैले ज्यान बचाउन ट्वाइलेट प्यानको पानीसमेत खाएँ,’ उनी सुनाउँछन् ।

पछि उपचारका क्रममा घाउ निकै गहिरो भइसकेको थियो ।

डाक्टरले भने, ‘अब बुलेट निकाल्यो भने नसाहरू काटिन्छ । नसा काटियो भने सन्तानोत्पादन नहुन पनि सक्छ ।’ उनले बुलेट ननिकाल्ने निर्णय गरे । अहिलेसम्म उनी त्यही बुलेट बोकेर हिँडिरहेका छन् ।

यतिबेला जितबहादुरको अनुहारभरि क्रोध र निराशा फैलिरहेको थियो । ‘मलगायत धेरै साथी अंगभंग भएका छन् । तर, यत्रो जनयुद्ध लडेका हामीलाई नेतृत्वले धोका दियो, बेवास्ता गर्‍यो,’ जितबहादुर मलिन् हुन्छन् ।

काभ्रेको मेच्छे गाविसमा जन्मिएका जितबहादुर अभावमा हुर्किए । स्कुल पढ्दै गर्दा घरमा खान लाउनकै समस्याले सधैँ सताइरह्यो । ‘माओवादी पार्टी सर्वहाराका लागि लड्दैछ । दुःख र अभावका दिनको अन्त्य हुँदैछ,’ हुर्कंदो विद्यार्थी उमेरमा यस्ता क्रान्तिकारी वाणी सुनेपछि जितबहादुर माओवादीप्रति आकर्षित भए र ०५२ देखि भूमिगत भए । त्यतिबेला स्कुल पढ्दै गरेका जितबहादुर माओवादीकाे विद्यार्थी संगठन अखिल क्रान्तकारीतर्फ आकर्षित भएर स्कुल कमिटीमा बसे ।

०५४ मा ललितपुर कालेश्वरको महांकाल माविबाट एसएलसी दिँदासम्म संगठनमा उनी लुकेरै काम गरिरहेका थिए । एसएलसीपछि भएको दुर्लुङ हत्याकाण्डले भने उनमा बदलाभाव जगायाे । ६ जेठ ०५५ मा काभ्रेकाे दुर्लङमा उनका पाँच जना माओवादी सहयाेद्धाहरूको हत्या भयो । ‘साथीहरूलाई बस्नका लागि व्यवस्था मिलाएर हामी छुट्यौँ । गुमराङ भन्ने ठाउँका एक जासुसले प्रहरी पठाएछन् । पाँच जना साथीहरूको प्रहरीले क्रूर हत्या गर्‍यो,’ उनी सम्झन्छन् ।

त्यसपछि जितबहादुरले हतियार बोके ।

जितबहादुर र जानकी

युद्धका थुप्रै अनुभव छन् जितबहादुरसँग । एकपटक सुरक्षाकर्मीले थापेकाे एम्बुसमा परेर मृत्युको मुखबाट धन्न जाेगिए । काभ्रेको ताराखसे लेकनिर राज्यपक्षसँग दोहोरो भिडन्त भयो । फर्कने क्रममा समूहबाट उनी छुटेछन् । उनकै वरिपरि सुरक्षाकर्मी थिए । जितबहादुरलाई लाग्यो- अब मर्छु ।

उनी हिउँभित्र पुरिए । केहीबेरमै उनी सुतेको हिउँमाथि सुरक्षाकर्मीकाे बुटले टेकियो । जितबहादुरलाई केही बेरअघि देखेका सुरक्षाकर्मीले उनलाई फेला नपारेपछि हिउँमाथि बुट बजार्दै भने, ‘भर्खर यहीँ थियो । कहाँ गयो...?’

त्यो रात उनले हिउँमा कठ्याङ्ग्रिँदै बिताए ।

युद्धकालका थुप्रै घटनामध्ये एउटा घटना उनको मस्तिष्कमा अझै सलबलाइरहन्छ । रामेछापको तिन्पुङ भन्ने ठाउँमा जितबहादुरको ४४ जनाकाे टोली पुगेको थियो । उनीहरू भोकले हैरान थिए । एउटा घरमा सुत्केरीलाई चार माना खोले पकाइएको रहेछ । बाँकी अन्न केही थिएन । ‘तैपनि हामी ४४ जनाले दुई माना खोले खायौँ, सुृत्केरीले दुई माना,’ जितबहादुर सम्झन्छन्, ‘त्यस्तो दुःखी परिवारको भाग पनि बाँडेर खाएका छौँ, त्यो गुन म जीवनभर तिर्न सक्दिनँ अब ।’

०५८ मा काभ्रेको ठूलो वाङ्थलीमा जितबहादुरलाई सेनाले घेरा हाल्यो । उनले सोचेका थिए, ‘यो मेरो अन्तिम दिन हो !’ तर त्यहाँका दिदीबहिनीले उनलाई बचाउन हारगुहार गरे । ‘एक जना बहिनीले मेरो श्रीमान् हो भनेर झुट बोल्दै मलाई बचाउनुभयो,’ उनी सुनाउँछन् । कहिलेकाहीँ त लाग्थ्यो, यसरी लडेर कहाँ पुगिने हो ? तर उनी मन बुझाउँथे– समाजवादको यात्रा टाढा छैन । हाम्रा दुःखका दिनहरू धेरै छैनन् ।

युद्धकै क्रममा जितबहादुरको विवाह भयो, जनमुक्ति सेनाकी जानकी ढुंगेलसँग । सँगसँगै युद्ध लडेका उनीहरू विवाहपछि पनि सँगसँगै युद्धमा होमिए ।

जानकी ढुंगेल र जितबहादुरको विवाह

जितबहादुर मर्नबाट कहिल्यै डराएनन् । ०६२ मा उनको जीवनको सबैभन्दा डरलाग्दो घटना भयो । उनी काभ्रेको ठोकर्पामा थिए । माथि आकाशमा हेलिकोप्टरको आवाज सुनियाे । उनी आकाशतिर हेर्दै थिए, त्यहाँ त हवाई आक्रमणको तयारी हुँदै रहेछ ।

अचानक ठूलो आवाज आयो, उनको कानसम्म ठोक्कियो । त्यसपछि बेहोस भए । आठौँ दिनमा होस खुल्दा उनी साना वाङथलीमा उपचाररत रहेछन् । उनलाई कुरेर बस्ने साथीहरू निराश भइसकेका रहेछन् । जब जितबहादुरको होस आयो, साथीहरूले हर्षका आँसु खसाए ।

उनले तीन महिना आराम गरे । बाँकी उपचार वीरगञ्जमा लगेर गरियो । उनको टाउकोमा हेलिकोप्टरबाट खसालेकाे बमका छर्राहरूले असर पुगेको रहेछ । जब उनी निको भएर फर्किए, देशमा शान्ति सम्झौता टुंगोमा पुग्न थालिसकेको थियो ।

जनयुद्धको क्षण सम्झँदा जितबहादुरलाई केही कुराले बेस्सरी चिमोट्छ । उनलाई लाग्छ, ‘यदि म जनयुद्धमा लाग्ने थिइनँ त आमा मुटुको बिरामी हुन्थिनन् । बा दमको रोगी हुन्थेनन् ।’

जानकी ढुंगेल

उनी जब हतियार बोकेर भूमिगत भए, आमाका आँसु थामिएनन् । उनी जंगलजंगल छोरा खोज्दै हिँडिन् । माओवादीको कार्यक्रम कहाँ छ, त्यहाँ छोरा भेट्न सकिन्छ कि भन्दै पुग्थिन् । ०६४ मा जितबहादुर क्यान्टोमेनमा थिए । बारामा छोरीको घरमा गएकी आमा मुटु रोगका कारण बेहोस हुन पुगिन् । अस्पताल लैजानका लागि जितबहादुर बारा पुगे । ‘आमा बेहोस हुनुहुन्थ्यो, छोरो आयो रे भनेपछि एक्कासि ब्युँझिएर मलाई अँगालो हालेर रुनुभयो । त्यसपछि फेरि बेहोस हुनुभयो,’ जितबहादुर सम्झन्छन् ।

जितबहादुरले आमालाई भरतपुर अस्पताल लगेर उपचार गरे ।

सर्वहाराको खुसीका लागि आमाको खुसीको परवाह नगरेका जितबहादुर शान्ति सम्झौतापछि निराश भए । ‘पार्टी नेतृत्वले धोका दियो, हामीलाई अयोग्य बनाएर अलपत्र पारिदियो, दुःखका दिन सकिन्छन् सोच्थेँ, झन् बढेर आयो,’ उनी भन्छन् ।

अहिले त जितबहादुर आफ्नो जन्मघर पनि पुग्न सक्दैनन् । उनलाई आतंककारीको बिल्ला भिराइन्छ । ‘मेरो प्रतिबद्धता थियो, क्रान्तिलाई सफल बनाउन सकिएन भने यो ठाउँमा फर्किएर आउँदिनँ । हिजो आतंककारी भनेर बनाएको बिल्ला च्यात्न सकेको भए म जान सक्थेँ । अहिले विस्थापित छु,’ उनी सुनाउँछन् ।

जितबहादुरको मनमा सधैँ एउटा प्रश्नले पोलिरहन्छ, ‘हिजो जनमुक्ति सेनाको विघटन गर्नु रै'छ । अयोग्य लडाकुलाई विस्थापित गर्नु रै'छ, तिनीहरूको भविष्य किन नदेखेको ?’

यसको जवाफ अहिलेसम्म पाएका छैनन् उनले ।

०००

०६७ मा जितबहादुर जब क्यान्टाेन्मेन्टबाट बाहिर निस्के, तब संसार बेग्लै थियो । साथमा थिइन् सहयात्री जानकी । अब उनीहरूको हातमा न बन्दुक थियो, न सर्वहाराका लागि देखेको सपना । केवल एउटै कुरा थियो, छटपटी ।

उनीहरूको साथमा अयाेग्य लडाकुलाई दिएकाे ११ लाख रुपैयाँ थियो । जीवनयापनका लागि याे जाेडीले चाबहिलको पशुपति क्याम्पसअघि मित्रपार्कमा खाद्यान्न होलसेल पसल खाेल्याे । ‘तर त्यहाँ उधारो कारोबार हुन्थ्यो । पैसा नउठ्नाले घाटामा गयो,’ उनी सुनाउँछन् । त्यसपछि थलीमा नेपाली कागज कारखाना सुरु गरे । केही वर्ष त राम्रै भयो । तर त्यहाँ पनि डुबे ।

भौँतारिएर ललितपुरको नमस्ते सुपरमार्केटमा गार्डको काम गर्न थाले । त्यहाँ चित्त नबुझेपछि सुमेरु हस्पिटलमा उही काम सुरु गरे । ‘गार्डको कामले पनि सन्तुष्ट हुन सकिनँ, त्यो छाडेर च्याउखेतीतिर हात हालेँ,’ उनी सुनाउँछन् ।

लुभूमा गरेको च्याउखेतीले केही आशावादी देखिए जितबहादुर । ६ आना जग्गा पनि किन्न सफल भए, भलै त्यसको ऋण अझै बाँकी छ । च्याउखेतीपश्चात् उनलाई लाग्यो– अब कृषिमै लाग्नुपर्छ ।

त्यसयता जितबहादुरको साँझबिहान कृषिकर्ममै बित्ने गरेको छ ।

अहिले जितबहादुरलाई प्रचण्डले के भने, माओवादीले कोसँग एकता गर्‍यो ? कोसँग एकता तोड्यो ? केहीको मतलब छैन । उनको मनभित्र सर्वहाराका लागि लड्ने प्रचण्ड कतै ‘मरिसकेका’ छन् । 'यी कुरामा चासो राख्दा पुरानो घाउ बल्झिएर आउँछ । टाउको झम्झमाएर आउँछ,' उनी भन्छन् ।

त्यही भएर उनी अचेल नयाँ सपना देख्न थालेका छन् । त्याे सपना हातमा कुटो, कोदालो बोकेर माटो खनिरहेका किसानका आँखामा देख्छन् ।

अब जितबहादुर जीवनको अन्तिम लडाइँ जित्न चाहन्छन् । उनी निश्चिन्त छन्, त्यो लडाइँ कृषि क्रान्तिबाट मात्रै सम्भव छ ।

तस्वीरः सुशील श्रेष्ठ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस १४, २०७८ ०६:३६