अन्धकारभित्र जीवनको जिजीविषा खोजिरहेका नेत्रहीनहरू, भन्छन्– आरक्षण थपियोस्

अन्धकारभित्र जीवनको जिजीविषा खोजिरहेका नेत्रहीनहरू, भन्छन्– आरक्षण थपियोस्

A+ A A-

‘दिदी तिकतक बनाइदिनु न !’

शनिबार पशुपति गेटबाहिर एउटी बालिकाको आग्रह हो यो । हामी गेटछेउमा फोटो खिच्दै गर्दा उनले आफ्नो टिकटक बनाउने चाहना सुनाइन् ।

‘तिमीलाई टिकटक बनाउन आउँछ ?,’ मैले सोधेँ ।

‘आउँछ,’ उनले भनिन् ।

‘कुन गीतमा आउँछ ?,’ मैले सोधेँ ।

‘बजाइहेर्नु त,’ उनले भनिन् ।

मेरो मोबाइल उनको छेउमा लगेर मैले एउटा गीत बजाएपछि उनले सोही गीतमा टिकटक बनाउने भनिन् ।

टिकटक बनाइसकेपछि ती सानी नानीलाई टिकटक देखाउँदै थिएँ, उनले मेरो हातको चुरामा आँखा पुर्‍याइन् । अनि भनिन्, ‘तपाईंलाई कसले किन्देको यो ?’

‘ममीले किनिदिनुभएको नि,’ मैले भनेँ ।

‘मलाई पनि किन्दिनु न,’ उनले भनिन् ।

‘तिमीलाई मनपर्छ मैले सोधेपछि उनले, ‘उम्,’ भनेर जवाफ दिइन् । मैले उनको कुरालाई टार्दै भनेँ, ‘नानी तिम्रो नाम के हो ?’

‘समृद्धि,’ उनले भनिन् ।

‘अनि तिम्रो ममी बाबा खै त ?, ’ मैले सोधेँ ।

‘ऊ त्यहाँ हुनुहुन्छ’ भन्दै समृद्धिले औँलाले एउटा दृष्टिविहीन समूहतिर देखाउँदै भनिन् । त्यसपछि मलाई उनीहरूसँग केही कुरा गर्न मन लाग्यो ।

दृष्टिविहीनमाथि दुर्व्यवहार

पशुपति गेटबाहिर गीत बजिरहेको थियो, ‘दैवले नै अन्धकार बनायो, यो संसारमा बाँच्नै मन छैन...।’ तर उनीहरू अन्धकारभित्रै जीवनको जिजीविषा खोजिरहेका थिए । गीतले भनेझैँ उनीहरूलाई बाँच्नै मन थिएन होला तर जसोतसो संघर्ष गर्दै उनीहरू बाँचिरहेका छन् ।

मानिस जन्मदैँ म यस्तो हुन्छु भनेर जन्मेको हुँदैन । अपाङ्गता हुनु मानिसको रहर होइन । यो त बाध्यता हो । तर पनि हाम्रो समाजमा मानिसहरूले अपाङ्गता भएकाहरूलाई हेला गर्न छाडेका छैनन् । अपाङ्गता हुनु भनेको अघिल्लो जन्मको पाप पनि भन्ने गरिन्छ हाम्रो समाजमा । यो त हाम्रो समाजको विकृति मात्र हो । अपाङ्गता गर्भावस्थामा कुनै कमजोरीका कारण वा दुर्घटनामा परेर पनि हुन सक्छ ।

पोखरा घर भएका कृष्ण बीसीकाे समूह काठमाडाैंकाे सुन्धारा लगायत जहाँ मानिसहरूको चहलपहल बढी हुन्छ, त्यहाँ जाने गर्थे । तर महानगरले सामान जफत गरेर त्यहाँबाट लखेटेपछि हाल पशुपतिक्षेत्रभित्र बस्दै आएका छन् । हाल पशुपतिक्षेत्रमा बस्दै आएका उनले आफूहरूको समूहमा करिब १५ देखि २० जना सदस्य रहेको सुनाए ।

उनीहरूले भक्तजनले दिएको भेटीको भरमा जीविकोपार्जन गर्दै आएका छन् । पशुपतिक्षेत्रमा बस्दै आएका आफूहरूमाथि यहाँ पनि दमन हुने गरेकाे उनीहरू बताउँछन् । 'केही व्यक्तिहरूले लखेटेर कहिले जंगलको झाडीमा पुर्‍याउँछन् त कहिले आफूले नजानेको ठाउँमा पुर्‍याएर छोड्छन्', बीसी भन्छन्, ‘कहिलेकाहीँ त गाडीमा हालेर वनमा लगेर छाडिदिन्छन्, हामी दृष्टिविहीन भएकाले कसले कहाँ लग्यो भन्ने नै चाल पाउँदैनौँ ।'

बीसीको शैक्षिक योग्यता कक्षा आठ उत्तीर्ण छ । उनको साथमा पत्नी माया मगर र दुई छोरा छन् । दृष्टिविहीन पत्नी पनि दिनभरि श्रीमान्‌सँगै बस्ने गर्छिन् । दुई छोराहरू भने जोरपाटीस्थित बालबाटिका विद्यालयमा पढ्छन् ।

बीसी जन्मँदै दृष्टिविहीन होइनन् । २०५८ सालमा घर तोडफोड हुँदा उनका आँखामा ढुंगाले लागेपछि दृष्टि गुमाउनुपरेको उनले बताए । ‘खै अब भित्र बालाई मार्न लाग्या रहेछन्, कसले मार्न लाग्यो, यो पार्टी भनेर थाहा भएन, द्वन्द्वकालको समय थियो, मैले ढोका खोल्दा मलाई नै ढुंगाले हाने अनि यस्तो भयो,’ उनले भने ।

दिनभरि केही सहयोगका लागि यहाँ बसे पनि साँझ भने आफ्नै कोठा जोरपाटी जाने गर्छन् । ‘आँखा देख्न सक्ने भएको भए यो सडक पेटीमा बसेर माग्न नि पर्दैनथ्यो नि । काम गर्न सकिहाल्थ्यौँ । यो रहर त होइन र पनि मान्छेहरूले बुझिदिँदैनन्’, उनले भने ।

'आम्दानीको कुनै बाटो नभएपछि पशुपतिमा आउने भक्तजनसँग मागेर जीविकोपार्जन गर्न खोज्दा पनि यहाँ बस्न नपाइने दबाब आउँछ । मन्दिरमा बसेर माग्न पाइँदैन भन्छन् । सरकारले हामीलाई यसरी हट्न भन्नुभन्दा अगाडि त हाम्रा लागि केही गर्नुपर्ने होइन र ?’ बीसीले प्रश्न गरे ।

सोही ठाउँमा भेटिएका दाङका नेत्र कोइराला पनि काठमाडौं आएको ८ वर्ष भयो । उनले बीएसम्मको अध्ययन पूरा गरेका छन् ।

‘मैले बीएसम्म पढेको छु । हामीलाई शिक्षा आयोगले माध्यमिक तहसम्म अध्यापन गर्न सक्ने लाइसेन्स दिनुपर्छ भन्ने हाम्रो माग छ,’ उनले भने ।

नेत्रले भने पशुपतिक्षेत्रमा सहयोगका लागि बस्दा कसैले खेद्ने गरेको कुरामा सत्यता नरहेको बताए । ‘पहिला खेद्थे तर अहिले केही कम भएको छ । ०७५ सालदेखि हामीले आन्दोलन गरेर यहाँबाट हामीलाई नखेद, हामीले बस्न पाउनुपर्छ भनेपछि अहिले कतैबाट पनि त्यस्तो धम्की आएको छैन,’ उनले शिलापत्रसँग भने, ‘तर हामी यसमा ढुक्कचाहिँ छैनौँ । किनभने यहाँका मान्छे आएर जहिले पनि हामीलाई लखेट्न सक्छन् ।’ एक ठाउँमा मात्र बसेर संकलन गरेको रकमले नपुग्ने भएकाले उनीहरूले विभिन्न चोकतिर बसेर माग्ने गरेको बताए ।

‘हामीलाई नखेदाउनुस् भनेर हामीले धेरै पटक भन्यौँ । विभिन्न पत्रकारहरूसँग पनि हामीले गुहार माग्यौँ,’ उनले सुनाए, ‘कहिले ठूलो साउण्डमा गीत बजाउँदा पनि हामीलाई धम्की आउँथ्यो । तर अहिले त्यस्तो धम्की आउने गरेको छैन । यिनीहरूलाई हटाउनुपर्छ भन्नेचाहिँ गाइँगुइँ सुनिन्छ ।’

सरकारले हेर्नुपर्‍यो

बिरामी हुँदा राज्यबाट केही सेवा सुविधा नपाएको उनीहरू बताउँछन् । ‘सेवा सुविधा भनेको यहीँ बसेर माग्न पाएका छौँ, यत्ति हो । ‘कहिले हुन्छ, कहिले हुँदैन, महिनावारी तिर्नुपर्ने भाडा तीन महिनामा पनि तिर्ने गरेका छौँ,’ कोइरालाले भने । धुवाँ, धुलो र प्रदूषणमा यसरी माग्न बस्दा, गीत गाउँदा घाँटीमा समस्या आएको पनि उनले बताए ।

उनीहरू नेत्रहीन संघमा पनि आबद्ध छन् । तर, संघले आफूहरूका लागि केही गर्न नसकेको उनीहरूको गुनासो छ । ‘ठूलो पदमा पुग्नका लागि संघमा काम गर्ने धेरै भए । नेत्रहीनहरूको हितमा संघले अझै काम गर्न सकेन । आन्दोलन गर्ने बेलामा संघलाई हाम्रो साथ चाहिन्छ । पदमा पुगेपछि वास्तै गर्दैनन्,’ कृष्ण भन्छन् ।

दृष्टिविहीन देवराज रसाइलीले भने, ‘पहिला–पहिला संघले म्युजिक क्लास, कम्प्युटर ट्रेनिङ दिन्थ्यो तर अहिले केही गरेको छैन ।’

'सरकारले आफूहरूलाई गाँस, बास, कपास, शिक्षा, रोजगारको व्यवस्था गर्नुपर्छ भन्ने हाम्रो माग हो,’ बीसीले भने ।

याे समूहकै देवराज रसाइलीले पनि आफूहरूलाई घरभित्र बसेर गर्न सक्ने रोजगारी सरकारले मिलाइदिए बालबच्चालाई पढाउन सहयाेग हुने आशा व्यक्त गरे । निजामती सेवामा सरकारले अपाङ्गता भएकाहरूका लागि भनेर छुट्याएको आरक्षण कोटाको संख्या थोरै भएको उनीहरूको भनाइ छ ।

उनीहरू भन्छन्, ‘सरकारले आरक्षण कोटाको संख्या बढाउनुपर्‍यो । अनि त्यस्तो कोटामा वास्तविक व्यक्तिले मात्र स्थान पाउनुपर्‍यो । सोर्स फोर्स लाग्नेहरू छन् भने एउटा हातको औँला काटेकाले पनि आरक्षण कोटामा अवसर पाउँछन् तर दृष्टिविहीनहरूले पाउँदैनन् ।' हाल पाउँदै आएको अपाङ्गता भत्ता पनि बढाइनुपर्ने उनीहरूको माग छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस १५, २०७८ ०७:५०