माओवादी आन्दोलन किस्ताकिस्तामा विघटन वा एकमुस्ट पुनर्गठन ?

A+ A A-

आज आइतबारदेखि माओवादी पार्टीको नवौँ राष्ट्रिय महाधिवेशन सुरु हुँदैछ । महाधिवेशनले पार्टी जीवनमा रहेका सबै समस्याहरूको निराकरण गर्ने बाटोतर्फ फर्केर नयाँ यात्राको सुरुवात गर्छ वा पुरानै लयअनुसार टालटुले औपचारिकता पूरा गर्छ, आमजनताको सरोकार कति छ ? आमकार्यकर्ता र मतदाताको चाहिँ चासोको विषय छ । युद्धकालीन साङ्गठनिक संरचना, लेनिनवादी संगठनात्मक प्रणाली र समुद्री आँधीमा परी हराइरहेको डुङ्गाजस्तो कार्यदिशाको अन्योललाई चिर्दै पुनः एकपटक आफ्नै पुनर्गठनमा जुरुक्क उठ्न सक्छ सक्दैन, आमकार्यकर्ताको चासोको विषय बनेको छ ।

गणतन्त्रलगायत सबै अग्रगामी व्यवस्थाको मूल संवाहक माओवादी पार्टी आज विघटन र पुनर्गठनको दोबाटोमा उभिएको छ । मुख्य रूपमा माओवादीले ल्याएको परिवर्तन र नयाँ व्यवस्थामा ऊ आफैँ आज अलगावमा क्रमश: पर्दै गइरहेको छ र पार्टीलाई पुनर्जीवन नदिने हो भने वैशाखीको रूपमा एउटा साधारण र औसत शक्तिको रूपमा कायम रहन सक्ने खतरासमेत सँगसँगै छ । महाधिवेशनको उद्घाटन समारोह चलिरहँदा निम्नलिखित मतहरूमार्फत आफ्ना केही वैयक्तिक धारणाहरू राख्ने जमर्को गरेको छु ।

गन्तव्यको पहिचान

संघीयतासहितको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र सम्झौतामा आधारित कार्यनीतिक खुट्किलो र सम्झौतामा आधारित व्यवस्था हो । आन्दोलनको अन्तिम गन्तव्य नै प्राप्त गरेझैँ यसैमा रमाउने र रुमल्लिने छुट माओवादी पार्टीलाई छैन । यसको प्रयोग गर्दै समाजवादको ढोका उघार्ने 'बेस क्याम्प' आजको व्यवस्था हो । बेस क्याम्पबाट शिखर आरोहण गर्न चाहिने ' किट्स र गियर 'संगठन हो, कार्यशैली हो, संस्कार संस्कृति हो र मूल रूपमा शिखरमा पाइला राखिछाड्ने दृढता र इमानदारिता हो । अर्थात् समाजवादप्रतिको प्रतिबद्धता हो र त्यसैतर्फ फर्केर दह्रोसँग उभिएर बढाउने पाइला हो । महाधिवेशनले समाजवाद स्थापनातर्फ पार्टीको यात्रा सुरु भएको सन्देश दिन सक्छ वा सक्दैन थाहा छैन तर यो आजको सम्मेलनको आधारभूत कार्यभार हो ।

जनताको जीवनशैलीमा बदलावका लागि ठोस कार्ययोजना

समाजवादमा जाने ढोका खोल्न संयुक्त सरकारमा भए पनि केही अनुकरणयोग्य लोककल्याणकारी योजनाहरू सार्वजनिक गरी कार्यान्वयन गर्न जरुरी छ । व्यवस्था बदल्ने आन्दोलनको सफल नेतृत्व गरेको माओवादीले जनताको अवस्था बदल्ने आन्दोलनको पनि नेतृत्व गर्ने विश्वास जनतालाई दिलाउनुपर्नेछ । ऊर्जामन्त्री पम्फा भुसालले आधारभूत जनताको पक्षमा बिजुलीमा दिएको सुविधाजस्तै सबै पार्टीका मन्त्रीहरूले कम्तीमा एक/एकवटा क्षेत्रमा जनतालाई राहत दिन पार्टीले ठोस निर्देशन दिने हो भने जनतामा हराउँदै गएको विश्वास क्रमश: फर्किंदै जानेछ ।

काङ्ग्रेसभित्र गगन, विश्व प्रकाशहरूको उदय र दक्षिणपन्थी र पुनरुत्थानवादी नै सही, राप्रपाभित्र राजेन्द्र लिङ्ग्देनहरूको उदयले नयाँ पुस्ताका प्रतिनिधि माओवादी पार्टीभित्र स्थापित गर्नैपर्ने जबर्जस्त परिस्थितिको निर्माण गरेको छ । यो सम्मेलनले युद्धकालीन वरीयता भत्काएर नयाँ र फ्रेस वरीयता निर्माणको अग्रसरता लिओस् ।

स्वास्थ्य र शिक्षाक्षेत्रमा पार्टीको एउटा तहभन्दा माथिको नेतृत्वले लगानी गर्न नपाउने आचारसंहिता जारी गरेर शिक्षा र स्वास्थ्यलाई क्रमश: राज्यको दायित्वको रूपमा र गैरनाफामूलक क्षेत्रको रूपमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ । कम्तीमा पार्टीका प्रदेश तहभन्दा माथिका कार्यकर्ताहरूले आफ्ना छोराछोरीलाई सामुदायिक विद्यालय र सरकारी विश्वविद्यालयमा अध्ययन गराउने कुरालाई अनिवार्य गर्ने हो भने पनि व्यावहारिक रूपमा माओवादीले संविधानमा मौलिक अधिकारको रूपमा रहेको शिक्षाक्षेत्रमा आफ्नो इमानदारिता प्रदर्शन गरेको ठहरिनेछ । हेर्दा सानोदेखिए पनि यो निकै महत्त्वपूर्ण र जनताले अनुभूति गर्न सक्ने महत्त्वपूर्ण घोषणा हुनेछ । व्यवहारबाटै पुष्टि गर्दै नजाने हो भने हाम्रो समाजवादको नारालाई जनताले पत्याउने परिस्थिति छैन, जुन हाम्रो यात्राका लागि निकै ठूलो चुनौती हो ।

कम्युनिस्ट आचरण र संस्कृतिको पुनर्स्थापना

अध्यक्ष प्रचण्डलाई सर्वाधिक रूपमा आक्रमण भएको र जनताकै तहबाट उनको आलोचना भएको 'डेरा बसाइ' र घरबेटी प्रकरणजस्ता विषयहरूलाई महाधिवेशनमार्फत नै जवाफ दिन जरुरी छ । प्रचण्डजत्तिको नेतृत्वलाई आवश्यक गाडी-घोडा, सुरक्षा र आधारभूत सुविधासहितको बसाइ अत्यावश्यक नै छ । जब–जब आलोचनाको तीर प्रचण्डतिर चल्न थाल्छ, तब मात्र डेरा सरिहाल्ने प्रतिबद्धता प्रचण्डबाट आउँछ । तर, यही महाधिवेशनबाट अध्यक्षका तर्फबाट यो विषय कार्यान्वयनमा जाओस् ।

डेरा होइन, पार्टी अध्यक्षका लागि पार्टीकै व्यवस्थापनमा एउटा साधारण र सुरक्षित घर तयार होस् । सकिन्छ भने पार्टीको स्थायी कमिटीका सबै नेता अट्ने एउटा सामूहिक कोलोनी नै बनोस्, जहाँ सामूहिक बसाइ होस्, गुटबन्दी गर्न र सत्ता शक्तिको अदृश्य सञ्चिति र प्रतिस्पर्धा बर्जित होस् । जनताले एउटा नमुना र आधुनिक कम्युनको रूपमा सहजै पहुँच पाऊन् । प्रत्येक हप्ताको एक दिन आफूले भेट्न चाहेको पार्टीका सिनियर नेतृत्वदेखि अध्यक्षसम्मलाई तोकिएको समयमा कार्यकर्ता र जनताले सहजै भेट्न र आफ्ना कुरा राख्न पाऊन् । प्रचण्डकै समकालीन अन्य पार्टीका नेताहरू र पूर्वप्रधानमन्त्रीहरूसँग कार्यकर्ताको पहुँच निकै सहज छ । अध्यक्ष प्रचण्डले त्योभन्दा सहज पहुँच निर्माण गर्ने मेकानिज्म तयार भएको घोषणा गरून् ।

आचरण, संस्कृति, कार्यशैली, जीवनशैली र संगठनात्मक अवस्था हेर्दा माओवादी आन्दोलन stagnation वा गत्यावरोधमा छ । कार्यकर्तामा क्रमश: नेतृत्वप्रतिको विश्वास कमजोर बन्दै गइरहेको छ भने जनतामा एकखाले वितृष्णाको स्थिति छ । अब गौरवशाली इतिहासको महिमा मण्डन गरेर मात्र गुमेको विश्वास आर्जन हुने स्थिति छैन । बरु नेतृत्वले देखिने गरी, सुनिने गरी र महसुस हुने गरी आफ्ना कार्यशैली र जीवनशैली बदल्न जरुरी छ, जसको सुरुवात पार्टी अध्यक्ष प्रचण्डबाटै हुन आवश्यक छ ।

आजसम्म प्रचण्डलाई चुनौती दिने नेतृत्व देखा नपरिसकेको, बरु उल्टै प्रचण्डलाई नै रिझाएर जिम्मेवारी प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्ने ध्याउन्न भएका नेताहरूको वर्चस्व भएकाले यसलाई भत्काउन र नेतृत्वको एउटा सुदृढ शृङ्खला तयार पार्नसमेत प्रचण्डले नै सचेत पहलकदमी लिन आवश्यक छ ।

प्रचण्डमाथि उठेका केही प्रश्नहरू जायज छन् र केही उनलाई कमजोर बनाउन विरोधीहरूबाट साँधिएका निशानाका रूपमा छन् । कार्यकर्ता र जनताबाट उठाइएका जायज आलोचनाको विषयमा पार्टी अध्यक्षको नाताले प्रचण्डले आत्मसमीक्षासहितको रूपान्तरणको घोषणा र कार्यान्वयनको कार्यक्रम ल्याउन सके पार्टी पङ्क्ति र आमजनताले नै विरोधीहरूको सामना गर्न सक्ने दर्बिलो आधार खडा गर्नेछन् ।

संगठनात्मक मामिला, सजिलो होइन सुदृढ

माओवादी आन्दोलनको आजसम्मको संगठनात्मक व्यवस्थापन तदर्थवादी किसिमको बन्यो । जनवादी केन्द्रीयताको नाममा न सबैको चित्त बुझ्ने सहमति बन्छ, न निर्वाचन प्रणालीमा जाने पार्टीले कार्यविधि बनाउँछ । केही प्रदेशमा र केही स्थानीय तहहरूमा यसपटकबाट निर्वाचनको प्रक्रिया आरम्भ भएको छ, जुन सकारात्मक नै छ । तर, पार्टीमा निर्वाचनको बाटो खोल्ने पार्टीले जनवर्गीय संगठनहरूमा अझै सहमतिको नाममा पार्टीले नै नेतृत्व तोकिदिने प्रणाली (अपवादबाहेक) कायम छ ।

विद्यार्थी र वाईसीएलजस्ता गतिशील जनवर्गीय संगठनमा स्थायी कमिटीले नेतृत्व चयन गर्ने जिम्मा प्रचण्डलाई नै दिने चलनलाई बाह्य जगत्‌ले आलोचनाको विषय बनाएको छ भने पार्टी कमिटीको औचित्यमाथि व्यङ्ग्य गरेको छ । जनवर्गीय संगठनका सदस्यहरू पार्टीका सदस्य हुन अनिवार्य छैन र करिब तिनको स्वायत्त चरित्र हुने गर्दछ । तर, पार्टीको तजबिजबाट चल्दा कैयन् सम्मेलनहरू जमेको पोखरीजस्तो बन्ने गरेका छन, जो खोलाझैँ निरन्तर आफ्नै गतिमा बग्ने प्रकृतिका हुन् । अतः जनवर्गीय संगठनहरूलाई आफ्नो सापेक्षतामा नेतृत्व र नीति निर्माण गर्ने छुट हुनुपर्छ ।

पार्टीका आधारभूत मान्यता पालना गरी गरिने गतिविधि र नेतृत्व प्रणालीलाई पार्टीले प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । पार्टीमा जिम्मेवारी दिँदा कसलाई दिँदा सजिलो हुन्छ, कसको नाममा कम विवाद हुन्छ र कसलाई उभ्याउँदा आफ्नो अनुकूल हुन्छ भन्ने मनोविज्ञानबाट नेतृत्व मुक्त हुनुपर्छ । आजसम्म प्रचण्डलाई चुनौती दिने नेतृत्व देखा नपरिसकेको, बरु उल्टै प्रचण्डलाई नै रिझाएर जिम्मेवारी प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्ने ध्याउन्न भएका नेताहरूको वर्चस्व भएकाले यसलाई भत्काउन र नेतृत्वको एउटा सुदृढ शृङ्खला तयार पार्नसमेत प्रचण्डले नै सचेत पहलकदमी लिन आवश्यक छ ।

निर्वाचनबाट आएको नेतृत्वले निर्णय दिन र पहलकदमी लिन दम राख्छ । अतः अब नि:सर्त निर्वाचनमार्फत नेतृत्व चयन प्रक्रियामा लग्न यही महाधिवेशनले बाटो खुल्ला गर्नुपर्छ । पार्टीको निर्वाचन हार्नेबित्तिकै कमल थापाजस्तो पार्टी छोड्ने र पार्टी नै फुटाउँछु भन्ने अलोकतान्त्रिक चरित्रहरू पनि देखा पर्न सक्छन् । तर, पार्टी निर्माणका लागि अब निर्वाचन अत्यावश्यक भइसक्यो । एमाले बिस्तारै सहमतिको नाममा ओलीको हुकुम प्रमाङ्गीबाट चल्ने अलोकतान्त्रिक प्रक्रियामा गएको परिस्थितिमा माओवादीले आफ्नो पार्टीलाई प्रतिस्पर्धामा लिएर जाने यो एउटा उचित अवसर पनि हो ।

युद्धकालीन वरीयताहरूको विघटन र नयाँ वरीयताको निर्धारण

माओवादी पार्टी गौरवशाली गौरव गाथा र बलिदानका अग्लाअग्ला कीर्तिमानको जगमा खडा भएको पार्टी हो । जनयुद्धका शहीद, बेपत्ताहरूको सम्मान, घाइते योद्धा, जनमुक्ति सेनालगायत सबै मोर्चाका कमरेडहरूको यथोचित व्यक्तिगत जीवन व्यवस्थापन र राजनीतिक भविष्य सुनिश्चित गर्नु पार्टी र नेतृत्वको प्रमुख दायित्व हो ।

जनमुक्ति सेनाको समाजमा मात्र होइन, पार्टी कमिटीहरूमा समेत सेना समायोजनलगत्तै काफी मात्रामा पुनर्स्थापना हुनुपर्ने थियो । पार्टीले उचित व्यवस्थापन गर्न नसकेका कारण पूर्वजनमुक्ति सेनाका साथीहरूमा विचलन र नैराश्यता पैदा गर्‍यो जसले आमपार्टी पङ्क्तिमा समेत क्षति भयो । व्यवस्थापनको काममा प्रचण्डले नै आजसम्म अभिभावकत्व लिएकै भए पनि पर्याप्त नभएकाले थप गम्भीर भई कार्ययोजनामार्फत सम्बोधन गर्नुपर्छ ।

संगठनको क्षेत्रमा जनयुद्धको जुन वरीयता तय भयो, आजसम्म त्यसैका आधारमा वरीयता र जिम्मेवारी तय गरिन्छ । इनोभेटिभ र आधुनिक विश्वसँग दैनन्दिन संसर्गमा रहने नयाँ पुस्तालाई माओवादी आन्दोलनमा धेरै ठूलो स्पेस नभएको अनुभूति छ । युद्ध नलडेका र बन्दुक नबोकेका नौजवान युवाहरूको ठूलो पङ्क्तिले आज पनि आन्दोलनभित्र आफ्नो सुरक्षा र भविष्य देख्न सकिरहेको छैन । रहवर अन्सारीजस्ता केही औँलामा गन्न सकिने युवाहरूलाई प्रचण्डले नै अवसर दिएर नेतृत्वमा पुर्‍याउने कोसिस गरेको भए पनि आमरूपमा कमिटीहरू 'नयाँ पुस्ता'मैत्री छैनन् ।

कार्यकर्ता र जनताबाट उठाइएका जायज आलोचनाको विषयमा पार्टी अध्यक्षको नाताले प्रचण्डले आत्मसमीक्षासहितको रूपान्तरणको घोषणा र कार्यान्वयनको कार्यक्रम ल्याउन सके पार्टी पङ्क्ति र आमजनताले नै विरोधीहरूको सामना गर्न सक्ने दर्बिलो आधार खडा गर्नेछन् ।

२० प्रतिशत युवा प्रतिनिधित्वको नीतिमा समेत युद्धकालीन पूर्णकालीन कार्यकर्ताहरूकै बोलवाला देखिएकाले ६२-६३ को जनआन्दोलनपछिको पुस्तालाई विशेष कार्ययोजना र अवसर निर्माण गरी पार्टीमा आकर्षित गराउनु आजको आवश्यकता हो । अध्यक्ष प्रचण्डले भनेझैँ चिल बनेर नयाँनयाँ सम्भावनाको खोजी गर्नुको सट्टा कुखुरा बनेर आफ्नै घुर्‍यान खोस्रिने र परम्परागत अन्तर्विरोध र व्यक्तिपिच्छेका युद्धकालीन हिसाबकिताबले पार्टीलाई नयाँ ठाउँमा पुर्‍याउने सम्भावना छैन ।

ती अन्तर्विरोधहरू नयाँ मान्छेहरूको भर्ती र अन्तर्घुलनले मात्र हल हुने प्रकृतिका भएकाले यसतर्फ महाधिवेशनले विशेष कार्ययोजना ल्याएर कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । अन्य क्षेत्रमा इज्जत र प्रतिष्ठा बनाएका र सामाजिक प्राधिकारप्राप्त जमातले आज पनि माओवादीभित्र भने अलगावको अनुभूतिसहित 'घिसिपिटे संलग्नता' देखाइरहेको छ । उक्त जमातलाई आङ फुकाएर पार्टीमा मेरो पनि स्वामित्य छ भन्ने अनुभूति नगराउने हो भने युद्धबाट आएका नेतृत्वको अवकाशपछि नेतृत्वको खडेरी पर्ने निश्चितप्राय: छ ।

६२-६३ सालको जनआन्दोलनमा जन्मेका नानीहरू आज किशोरवय अवस्थामा छन् भने गत चुनावभन्दा करिब २० लाख नयाँ किशोरकिशोरीहरू मतदाताको रूपमा थपिएका छन् । उक्त पङ्क्तिलाई चाहिने नयाँ अपिल, एजेण्डा र पार्टीभित्र आउने ढोका खुल्ला नगर्ने हो भने केही वर्षमै माओवादी पार्टी काङ्ग्रेसभन्दा पनि बुढो पार्टी बन्ने खतरा छ । काङ्ग्रेसभित्र गगन, विश्व प्रकाशहरूको उदय र दक्षिणपन्थी र पुनरुत्थानवादी नै सही, राप्रपाभित्र राजेन्द्र लिङ्ग्देनहरूको उदयले नयाँ पुस्ताका प्रतिनिधि माओवादी पार्टीभित्र स्थापित गर्नैपर्ने जबर्जस्त परिस्थितिको निर्माण गरेको छ । यो सम्मेलनले युद्धकालीन वरीयता भत्काएर नयाँ र फ्रेस वरीयता निर्माणको अग्रसरता लिओस् ।

अन्त्यमा, दुनियाँँमा धेरैले जीवन र जगत्‌को व्याख्या र विश्लेषण गरे तर मूल कुरा दुनियाँँ बदल्ने र जोखिम लिने केही दुर्लभ नेतृत्वकर्ताहरूमध्येका प्रचण्ड एक हुन् । भौगोलिक रूपमा सानै सही, आर्थिक रूपमा बिपन्न नै सही, शक्तिशाली होइन कमजोर नै सही, नेपालले र नेपालको जनयुद्धले दुनियाँभरिका कम्युनिस्टहरू र बामपन्थीहरूलाई दुनियाँँ बदल्न सम्भव छ भन्ने प्रेरणा दिएको छ । यो महान्‌ कामको अगुवाइ गर्ने अध्यक्ष प्रचण्डकै अगुवाइमा पुनः एउटा सुदृढ, सक्षम, सवल र शक्तिशाली पार्टी र नेतृत्वको शृङ्खला तयार होस् । प्रस्ट राजनीतिक कार्यदिशा, सुसंस्कृत विचार र पारदर्शी कार्यशैलीले पार्टीको जीवनमा नयाँ रङ भरोस् । किस्ताकिस्तामा विघटन होइन, पार्टी एकमुस्ट पुनर्गठन होस् ।

नेतृत्व र सबै महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूमा शुभेच्छा, शुभकामना र आलोचनात्मक समर्थनसहितको अभिवादन ।

लेखक नेकपा (माओवादी- केन्द्र) का युवानेता हुन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस ११, २०७८ १६:०३