‘जनकवि केशरी’लाई संग्रहालयमा जीवन्त राख्ने रहर

A+ A A-

सात दशकअघि बनाएको घर छोराहरूले उस्तै राखेका छन् । राजाबाट ‘जनकवि केशरी’ घोषित हुनुभन्दा दुई वर्षअघि धर्मराज थापाले पोखराको बाटुलेचौरमा घर बनाएका थिए । बेलाबेला त्यो बुढो घर मर्मतसम्भार गर्नुपर्छ, नभए धर्मराजले २०११ सालमा बनाएको घरको स्वरुप फेरिएको छैन । आसपास कंक्रिट ढलानका घर भरिँदा धर्मराजका छोराहरूले ६८ वर्ष पुरानो घर जोगाइराखेका छन् ।

लोकगीत र लोकसंस्कृति चिनाउने कलाकारको योगदान रहिरहोस् भन्ने थापा परिवार चाहन्छ । त्यसैले त उनको स्मृति संग्रहालय बनाउने छोराहरूको रहर छ । बाटुलेचौरमा रहेको जग्गामा स्मृति संग्रहालय बनाउन सरकारलाई थापा परिवारले आग्रह गरेको थियो । तर, केही जवाफ आएको छैन ।

बुबाको योगदान भोलि बिर्सिइने चिन्तामा छोराबुहारी छन् । सात वर्षअघि बितेका धर्मराजको नाममा संग्रहालय बनाएर उनलाई जीवन्त राख्ने परिवारको रहर छ । थापा परिवार बाटुलेचौरको चार रोपनी जग्गा संग्रहालय बनाउन सरकारलाई दिन तयार छ । सरकारले मागेका धर्मराजले बनाएको घर पनि आपसी सल्लाह गरेर दिने छोराहरू बताउँछन् ।

जनकवि केशरीले पोखराको बाटुलेचौरमा २०११ सालमा बनाएको घर । तस्वीरःअनुप/शिलापत्र

‘यहाँ चार रोपनी जति जग्गा छ । त्यहाँ स्मृति संग्रहालय बनाउन सरकारले सहयोग नगरे आफैँ बनाउँछौँ,’ धर्मराजका जेठा छोरा मदनराजले भने, ‘उहाँ हाम्रो मात्रै होइन, राष्ट्रकै सम्पत्ति हो । पछि प्रदेश सरकारले संग्रहालयको अपनत्व लिइदिओस् भन्नेमा छु । सरकारले मागे व्यक्तिगत जग्गा दिन्छु ।’

आफूहरूले स्मृति संग्रहालय बनाउन सहयोग गर्न पुरातत्त्व विभागलाई पत्र लेखे पनि जवाफ नआएको उनले सुनाए । धर्मराज पोखराकै बाटुलेचौरमा १ साउन १९८१ मा जन्मिएका थिए । ९० वर्षको उमेरमा २८ असाेज २०७१ मा काठमाडौंको स्वयम्भूस्थित निवासमा अन्तिम सास फेरेका धर्मराजका सन्तानहरू बुबाको योगदानको सरकारले कदर गर्ने आसमा बसेका छन् ।

जनकवि केशरी धर्मराजका छोराबुहारी बायाँबाट क्रमशः जेठी बुहारी मिठु, जेठो छोरा मदनराज, माइला छोरा कुञ्जराज र बुहारी गंगा

मौलिक शैलीमा आफ्ना सिर्जना प्रस्तुत गर्ने थापालाई २०१३ साल असारमा राजा महेन्द्रले ‘जनकवि केशरी’ उपाधि दिएका थिए । उनको ‘हरियो डाँडामाथि हलो जोत्ने साथी...’ अहिले पनि मेलापाखामा घन्किन्छ । थापाको ‘मंगली कुसुम’ काव्यले २०२५ सालको मदन पुरस्कार पाएको थियो । त्यसबाहेक जगदम्बाश्री पुरस्कार (इसं २००१), इन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कार २०२५, सिद्धिचरण पुरस्कार, छिन्नलता पुरस्कार (ई १९९२), साझा पुरस्कार, २०४१ लगायत उनले पाएका थिए ।

‘आज मादल बजेको किन, गाउँघर दुनियाँ ब्युँझाउन...’, ‘धुरुधुरु नरोऊ आमा तिम्रो आँसु पुछेर छाडौँला...’, ‘तेन्जिङ शेर्पाले चढ्यो हिमाल चुचुरा..., ‘धानको बाला झुल्यो हजुर देशै रमाइलो...’, ‘नेपालीले माया मार्‍यो बरिलै...’ लगायत उनका लोकगीत निकै रुचाइएका छन् ।

२०११ सालमा बाटुलेचौरमा बनाएको घर अहिले पनि मर्मतसम्भार गरेर चिटिक्क पारिएको छ । अंशवण्डा गर्दा त्यो घर माइला छोरा कुञ्जराजको भागमा परेको थियो । ६८ वर्ष पुरानो घरका भित्तामा धर्मराज अझै जीवितै छन् । धर्मराजले बनाएको घर आडैको धन्सारको कोठामा धर्मराजसँग सम्बन्धित तस्वीर, पत्रपत्रिकामा प्रकाशित सामग्री, लोककवि अलि मियाँका तस्वीर फ्रेममा सुरक्षित राखिएका छन् ।

राजा महेन्द्रका निकै प्रियपात्र धर्मराज विद्रोही नेता डा. केआई सिंहका समर्थक थिए । सिंहले २००८ सालमा सिंहदरबार जेल तोडेर चीन भागेपछि थापाले ‘कहाँ गयौ हे वीर केआई सिंह झ्यालखाना तोडेर’ गीत गाएका थिए । त्यही गीतका कारण त्यतिबेला उनी एक महिना जेल बस्नुपरेको थियो । जेलबाट निस्किएपछि उनी भारत पुगेर नेपाली गीत गाउँथे । त्यतिबेला उनी भारतको आसाम, देहरादुन, भाक्सु, दार्जिलिङलगायत ठाउँ पुगेका थिए ।

जनकवि केशरीले २०१५ सालमा उपहार पाएको रेडियो । तस्वीरःअनुप/शिलापत्र

धर्मराजका वनचरो, कोसेली, रानीपोखरी, गण्डकीको सुसेली, चितवन दर्पण, तनहुँ फूलबारीसहित दर्जनभन्दा बढी लोकसाहित्य र कृति छन् । धर्मराजका कति गीत परिवारले सुरक्षित राखेको छ । कति गीत परिवारका सदस्यले सुन्न नपाई हराए । माइला छोरा कुञ्जराज आफूहरूले बुबाका सबै रचना सुरक्षित राख्न नसकेको स्वीकार्छन् । उनी भन्छन्, ‘कोलकाताको एचएमबीमा रेकर्ड गराउनुभएका गीतहरू थिए । त्यो हामीले ल्याउन सकेनौँ । रेडियो नेपालमा खोजेको हो । त्यहाँ रेकर्डमा भेटिएन ।’

धर्मराजका तीन छोरा र दुई छोरी छन् । चर्चित लोकगायिका ज्ञानु राणा धर्मराजकै जेठी सन्तान हुन् । बुबा धर्मराज रेडियो नेपालको लोकगीत प्रबन्धक हुँदा ज्ञानुले २०१६ सालमा गीत रेकर्ड गराएकी थिइन् । ‘जाने कहाँ हो राजै बाटो देखाइदेऊ’ बोलको गीत गाएर सांगीतिक क्षेत्रमा छिरेकी ज्ञानु कालान्तरमा चर्चित गायिका बनिन् । धर्मराजका जेठा छोरा मदनराज थापा अवकाशप्राप्त स्वास्थ्य प्रशासक हुन् । माइला छोरा कुञ्जराज थापा पनि अवकाशप्राप्त प्राध्यापक हुन् । कान्छा छोरा प्राडा बुलन्द थापा वीर अस्पतालमा निर्देशकको जिम्मेवारी सम्हालिसकेका छन् । हाल उनी काठमाडौँस्थित मनमोहन मेमोरियल मेडिकल कलेज तथा शिक्षण अस्पतालमा कार्यरत छन् । कान्छी छोरी पानु भट्ट घरगृहणीमै व्यस्त रहन्छिन् ।

यो परिवार सरकारले बिर्सिएका धर्मराजको योगदानलाई जीवन्त राख्न एकढिक्का छ । परिवारसहित अन्य शुभेच्छुक सदस्य रहने गरी जेठो छोरा मदनराजको अध्यक्षतामा धर्मराज–सवित्री थापा प्रतिष्ठान स्थापना गरेको छ । हरेक वर्ष त्यही प्रतिष्ठानमार्फत कार्यक्रम गरेर उनको सम्झना गरिँदै आएको छ । यही प्रतिष्ठान र नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्ठानको सहकार्यमा ९-१० पुषमा पोखरामा ‘गण्डकी लोकसंस्कृति तथा लोकगीत’ विषयक विचार गोष्ठी हुँदैछ ।

पहिलो दिन साहित्यिक प्रस्तुतिअन्तर्गत कविता, मुक्तक, हाइकु, गजल वाचन गरिने प्रतिष्ठानले जनाएको छ । त्यहाँ गुरुङ र तामाङ भाषाका कवितासमेत वाचन हुनेछ । लमजुङको ठाडो भाका पनि प्रस्तुत गरिने प्रतिष्ठानका अध्यक्ष मदनराजले जानकारी दिए । लोकगायक झलकमान गन्धर्वको पनि जन्मथलो रहेको बाटुलेचौरमा हुने गोष्ठीमा सारंगीका धुन पनि बज्नेछन् । धर्मराज सारंगीको धुन औधी रुचाउँथे । २०२४ सालमा रेडियो नेपालमा झलकमानले गायक भएर काम थाले । उनी धर्मराजकै सहयोगमा रेडियो नेपाल प्रवेश गरेका थिए । १० पुसमा उनै झलकमानका पुस्ताले धर्मराजको आँगनमा सारंगी रेट्दैछन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ८, २०७८ १३:५२