विमलेन्द्र, प्रकाशमान र विश्वप्रकाशहरूले अवमूल्यन गरेको ५२ प्रतिशत मत

A+ A A-

हुन त मौसमभन्दा छिटो राजनीति फेरिने देशमा राजनीतिक भविष्यवाणी गर्नु जोखिमपूर्ण हुन्छ, तर शेरबहादुर देउवालाई विजयको अग्रिम शुभकामना । एउटा भविष्यवाणी भने अहिल्यै गर्न सकिन्छः उनीबाट परिवर्तन त परै जावस्, न्यूनतम् सुधारको अपेक्षा राख्नसमेत बढ्ता हुन्छ । किनभने अरुको कुरौ छाडौँ, स्वयं कांग्रेस कार्यकर्ताहरूको ठूलो पंक्ति उनीबाट उत्रो आशा नै राख्दैन ।

तर फेरि पनि हामीकहाँ यस्तो संरचना खडा छ, जसले देउवा प्रवृत्तिलाई चार वर्षसम्म गाली गरिरहन्छ, अनि पाँचौँ वर्षमा माला लगाएर पुरस्कृत गरिरहन्छ । सायद प्रकाशमान सिंह, विमलेन्द्र निधि, विश्वप्रकाश शर्मा, कल्याण गुरुङले दिएको ‘नेतृत्व परिवर्तन’ को नारा, अनि ‘व्यवस्था बदल्यौँ, अवस्था बदलौँ’ नारा केवल शाब्दिक खेल थियो । यो तिनकाे राजनीतिक प्रतिबद्धताको विषय थिएन । उनीहरूको आह्वानलाई आ–आफ्नो समूहका महाधिवेशन प्रतिनिधिले जस्ताको तस्तै अनुमोदन गरे भने १४औँ महाधिवेशनले मध्यमार्गी उदारवादी कांग्रेसलाई थप दक्षिणपन्थी बन्न मार्गप्रशस्त गर्नेछ ।

तत्-तत् नेताहरूलाई पनि शुभकामना । किनभने गगन थापाको सम्भावित विजयलाई छाड्ने हो भने १४औँ महाधिवेशनबाट कांग्रेसले हाललाई नबदलिने प्रण भने गर्न सक्नेछ । फ्याक्ट्स नेपालको सर्वेक्षणलाई आधार मान्दा महामन्त्रीमा सम्भवतः गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्मा आउन सक्नेछन् । यस्तै अवस्था आएछ भने पनि एउटा निष्कर्ष भने आजै निकाल्न सकिन्छ– पदले दुवै, तर कदले गगन थापा कांग्रेसको नेता बन्न अघि बढे । किनभने विश्वप्रकाशले आफ्नो अडान छाडे, गगनले छाडेनन् ।

शशांक कोइरालाले मीनेन्द्र रिजालका लागि अड्डी नलिएको भए महामन्त्रीमा गगन र विश्वप्रकाश शेखर प्यानलबाट उम्मेदवार हुने थिए । शेखरले शशांकको कुरा मानिदिए । शशांक भने उनलाई किनारा लगाउँदै देउवाको खोपीमा पुगे ।

थोरै पृष्ठभूमिमा जाऔँ । १३ औँ महाधिवेशनबाट सभापति चुनिएपछि देउवाले गगनलाई पार्टी प्रवक्ता दिने बाचा गरेथे । उनले बूढानीलकन्ठ निवासमै बोलाएर यो कुरा खुलाएथे पनि । अन्तिममा उनले विश्वप्रकाशमा के देखे, गगन प्रवक्ता बन्नबाट रोकिए । उनमा दलभित्रैको प्रतिपक्षी चेतना अझै बढ्दै गयो ।

विश्वप्रकाश शर्माले देउवा क्याम्पमा आफू नरहेको घोषणा गरेसँगै शेखर कोइराला आफैँले उनीसँग संवाद गरेका थिए । शशांक कोइरालाले मीनेन्द्र रिजालका लागि अड्डी नलिएको भए महामन्त्रीमा गगन र विश्वप्रकाश शेखर प्यानलबाट उम्मेदवार हुने थिए । शेखरले शशांकको कुरा मानिदिए । शशांक भने उनलाई किनारा लगाउँदै देउवाको खोपीमा पुगे ।

मैले एमालेको चितवन महाधिवेशन बेला लेखेथेँ– प्रचण्ड कत्ति न आफूलाई हिरो ठान्छन् । तर देउवा अभिनयमा पोख्त छन् । भुकुटीमण्डपमा पनि देउवाको यो चातुर्य प्रकट भएरै छाड्यो । एकसेएक राजनीतिक विश्लेषकहरूले पहिलो चरणमा देउवाले ५० प्रतिशत नकटाए दोस्रो चरणमा शेखर अनिवार्य विजयी बन्ने ठोकुवा गरेका थिए । देउवाले त्यसलाई फेल पारिछाडे ।

ओलीकाे निम्ताेमा देउवाले पाएको, प्रचण्डले गुमाएको मौका

देउवाले यसबीचमा केही होनहार भनिएका युवा नेतालाई छुट्टाछुट्टै भेटे । ‘मैले तिमीलाई चुनावमा टिकट दिने हो, पैसा पनि दिने हो,’ उनले आश्वासन दिए । ती होनहार युवाहरूले नेतृत्व परिवर्तनबारे आफूले पाँच वर्षदेखि लगाउँदै आएका नारा देउवाको यत्ति आश्वासनको भरमा बिर्सन पुगे । एमाले र कांग्रेस दुवैका महाधिवेशन देखिसक्दा साझा निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छः एकाध नेतालाई छाड्ने हो भने बाँकी दोस्रो पुस्ताका लागि पार्टी अब अभियान रहेन, ‘करिअर’ मात्रै । पार्टीमा कसैले दिनेवाला छैन, सबै लिनेवाला मात्रै ।

बर्मेली नेतृ आङ सान सु चीको भनाइ छ, ‘सत्ताले मात्रै भ्रष्ट बनाउँछ भन्ने छैन, भयले पनि मानिसलाई भ्रष्ट बनाउँछ ।’ नेपालमा भने सत्ता र भयलाई जित्नेगरी निर्लज्ज लोभ प्रकट भएको छ, जसले आसन्न नेतृत्वका अधिकांश अनुहारलाई सुरुमै भ्रष्टताको बाटोमा लैजाँदै छ । यसले कांग्रेस गलाउँदै छ । यसले एमाले गलाउँदैछ । हाम्रो लोकतन्त्रका मूख्य बाहकहरूलाई विकल्पविहीन बनाएर सलह किराले झैँ सखाप पार्दैछ ।

देउवा आज ‘दिने’ ठाउँमा छन् । उनलाई सातपल्ट प्रधानमन्त्री भएर ज्योतिषीको बोली (जनताको होइन) प्रमाणित गर्नु छ । उनलाई भारतीय संस्थापन र आरएसएसको प्रष्ट सहयोग छ भनेर कांग्रेसका उच्च नेताहरू हामीसँग खुलेरै सुनाउँछन् । यस्तै अवस्था रहेमा भारतीय बलमिच्याइँका शृंखलाबद्ध घटनाहरूसामू राष्ट्रिय अडानका साथ प्रतिवाद गर्ने हाम्रो सामर्थ्य अरु क्षय होला कि ? देउवा यसै पनि विगत देखि नै लोकतन्त्र, राष्ट्रियताजस्ता आधारभूत विषयमा समेत सीमाहीन लचकताका लागि बदनाम छन् । विडम्बना, केपी ओलीको असंवैधानिक संसद विघटनको अस्थायी समाधान खोज्ने क्रममा संविधानसम्मत प्रबन्धनले देउवाको हातमा चाबी बुझाइदिन पुग्यो ।

परिस्थितिवश प्रधानमन्त्री बन्न पुग्नुको ‘जनरल पावर’ लाई देउवाले कांग्रेस महाधिवेशनमा मज्जैले प्रयोग गर्न सके । अहिले कांग्रेसका सदस्यको मात्रै होइन, साधारण नेपालीको अवस्था ‘तावाबाट उम्केर भुङ्ग्रोमा’ पुगेको छ । देश आफूलाई छान्ने मतदाता आफैँले छान्ने विडम्बनापूर्ण अवस्थाको शिकार बन्दै छ ।

रामचन्द्र पौडेल, जो अक्सर निष्ठाका कुरा गर्थे, उनी पनि परीक्षाको घडीमा गयल बसे । नेता भइसकेपछि पैसा खानुमात्रै भ्रष्टाचार होइन, सही समयमा सही निर्णय नगर्नु पनि हो । रंगमन्चमा भूमिका छुटिसकेपछि स्टेजमा चढ्नुको अर्थ हुँदैन ।

बाह्रबुँदे सहमतिका सूत्रधारमध्येका मानिएका कृष्णप्रसाद सिटौला र शेखर कोइराला लामै समययता दुई ध्रुवमा छन् । सिटौलाले आफूलाई देउवासामू समर्पित गरिसके । सिटौला तिनै नेता हुन्, जसलाई देउवाले दुई वर्षअघि बूढानीलकण्ठबाट धुरुधुरु रुवाउँदै बाहिर पठाएथे । यसपालि महामन्त्री लडेकामध्ये एक नेताले यो पंक्तिकारसँग त्यसबेला सुनाएका थिए, ‘कृष्ण दाइ, अबदेखि यहाँ कहिल्यै पनि पाइला टेक्दिनँ भन्दै हिँड्नुभएको थियो ।’

सिटौला सुरुमा नेतृत्व परिवर्तनको कुरा गर्दै थिए । उनीप्रति आम अपेक्षा भने उत्रो थिएन । आम अपेक्षा तीप्रति थियो, जसले कांग्रेसमा नेतृत्व परिवर्तनको एजेन्डा दिएका थिए ।

प्रकाशमान सिंह, विमलेन्द्र निधिदेखि कल्याण गुरुङसम्मले कांग्रेस बदल्न नेतृत्व बदलिनुपर्ने भनेका थिए । शशांक कोइरालाले पनि त्यसै भनेका थिए । शेखर त देश दौडाहा गर्ने नेता भइहाले । रामचन्द्र पौडेल, जो अक्सर निष्ठाका कुरा गर्थे, उनी भने खास परीक्षाको घडीमा गयल बसे । नेता भइसकेपछि पैसा खानुमात्रै भ्रष्टाचार होइन, सही समयमा सही निर्णय नगर्नु पनि भ्रष्टाचार हो । रंगमन्चमा भूमिका छुटिसकेपछि स्टेजमा चढ्नुको अर्थ हुँदैन ।

पहिलो गणनाअघि प्रकाशमानदेखि निधिसम्मले एउटै भाषा बोलेका थिए, ‘दोस्रो चरणमा हामी नेतृत्व परिवर्तनका लागि शेखरलाई साथ दिन्छौँ ।’ कस्तो अचम्म, उनीहरू दुवैले पहिलो गणनालगत्तै बोले, ‘अहिले महाधिवेशन प्रतिनिधिले नेतृत्व परिवर्तन चाहेका रहेनछन् ।’ यो गलत तथ्य हो । यो नियतमा बेइमानी हो । किनभने ४८ प्रतिशतले मात्रै देउवा चाहेका थिए, ५२ प्रतिशतले देउवाको विरुद्धमा भोट हालेका थिए । उनीहरूले नेतृत्व बदल्ने नीति अनुमाेदन गरेका थिए । प्रकाशमान, निधि, शशांक, सुजाता र रामचन्द्रले यो मतको कदर गर्न किन सकेनन् ? उनीहरूले नेतृत्व बदल्ने विचारलाई सदर गर्न किन सकेनन् ?

प्रकाशमान र निधिले आफू महाधिवेशनमा उठ्नुको राजनीतिक पृष्ठभूमि किन बिर्से ? के उनीहरूले गरेको नेतृत्व परिवर्तनको कुरा झुटो थियो ? कुन उपरवालाले उनीहरूको विवेकलाई बन्धक बनायो ?

राजनीतिमा जोडघटाउ, समीकरणका कुरा सामान्य हुन्छन् । तर राजनीतिमा न्यूनतम् नैतिकता र प्रतिबद्धताका कुरा पनि हुन्छन् । मतदाताको भावना सम्मान गर्ने भन्नुको अर्थ त्यसबाट निर्देशित हुने होइन । त्यो मत र मनलाई निर्देशित गर्ने कुरा हो । तब त देश, समाजलाई नेता चाहिने हो ।

विमलेन्द्रदेखि विश्वप्रकाशसम्म, प्रकाशमानदेखि कतिपय युवा भनिएका नेतासम्मले आफूलाई ‘नेता’ नामको भूमिकामा केही अभिनय गरे, खुद नेता बन्ने अवसर गुमाए ।

सबैभन्दा ठूलो अवसर गुमाए रामचन्द्र पौडेलले । राष्ट्रिय राजनीतिमा यत्रो वर्ष बिताइसके । उनको एउटै अपिलले देशभरिका महाधिवेशन प्रतिनिधिलाई स्पर्श गर्न सक्थ्यो । उनले देउवा नेतृत्वमा कांग्रेसले गुमाएको साखबारे वैचारिक दृष्टिकोण पेस गर्न सक्थे ।

यो काम गर्नका लागि भने शेखर र गगनमात्रै बाँकी रहे । गगनले इतिहासको निर्णय गर्न अपिल गरे । तर यो स्तरको गुटबन्दीमा उनको आवाज नसुनिने खतरा नै बढी छ ।

यो काम विश्वप्रकाशले पनि गर्न सक्थे । उनले आफ्नाबारेका आम अपेक्षालाई पहिलोपल्ट निराश बनाए । देउवा क्याम्पमा काम गरे पनि उनको तुलनात्मक स्वायत्त चेतनाको प्रशंसा हुने गर्थ्यो । सिटौलासँग गृहजिल्लामा प्रतिद्वन्द्विता गरिराखेर पनि उनी आज केको परिबन्दमा परे, जसका कारण उनीजत्तिको भविष्य भएका नेतालाई जसोजसो प्रकाशमान, उसैउसै स्वाहाः गर्नुपर्ने खण्ड आइलाग्यो ? के यसै मैदानबाट सिटौलासँग उनको सुलह भएको हो ?

विश्वप्रकाश रणनीतिक देखिएलान्, राजनीतिक होइन । किनभने उनको यो निर्णयले कांग्रेसमा अराजनीति, अनिर्णय र सांगठानिक अस्तव्यस्तताले अरु पाँच वर्ष खेल्ने मौका पाउने छ । उनले अब नेतृत्वमा विकल्प, हस्तक्षेप, पुस्तान्तरणजस्ता शब्द प्रयोग गरे किन कोही पत्याइरहोस् ?

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर २८, २०७८ २३:०९