पर्खाइ चामलको- नखाई नहुन्या, नखाई नबाँच्न्या (भिडियो रिपोर्ट)

A+ A A-

कालिकोटको रास्कोटकी ५० वर्षीया देउली सुनार अगेनोको छेउमा बसेर धिपधिप बलेको आगो ढुङ्ग्रीले फुक्दै थिइन् । डेक्चीमा भात छड्कँदै थियो । ‘यो पनि किनेको चामल हो । के गर्न्या, पेट पाल्नुपर्‍यो त,’ देउलीले चामलको व्यथा फुकाइन् । गत असोजमा परेको अविरल वर्षाले खेतमा फलेको धान भित्र्याउन दिएन, उनलाई । उनको खेतमा ६ बोरा धान फल्थ्यो । तर, यो वर्ष एक बोरा पनि भित्र्याउन पाइनन्, उनले ।

‘धान रोप्यौँ । गोडमेल गर्‍यौँ । काटेर गह्रामा राख्यौँ । घरभित्र पस्ने बेला पानीले लग्यो । केही रहेन । धान खेतमै उम्रियो । मुखको गाँस खोसियो,’ उनले भनिन्, ‘नखाई नहुन्या, नखाई नबाँच्न्या । किनेको चामलले जहान पाल्नु पर्‍यो त ।’ आठ जनाको देउलीको परिवारलाई आफ्नै खेतमा फलेको धानले जेनतेन पाँच महिना टर्थ्यो । तर, यो वर्ष पहिलो महिनामै चामल बेसाउनुपर्‍यो, देउलीको परिवारले ।

५० वर्षीया देउली सुनार ।

‘धानले चैतसम्मलाई पुग्थ्यो । अब नपुग्ने भयो । मकै पनि ढलेर गयो । भटमास, सिमी पनि कुहियो । तरकारी पनि छैन,’ उनले भनिन्, ‘थोरै मकै र कोदो छ । रोटी र सिस्नुले केही छाक टर्छ । त्यसपछि के गर्न्या हो, थाहा छैन ।’ वर्षात्‌ले तरकारी पनि निमिट्यान्न पारेपछि देउलीकी बुहारी सिस्नु खोज्न लेकतिर निस्किएकी थिइन् । रातको ७ बज्दा पनि उनकी बुहारी सिस्नु लिएर आइपुगेकी थिइनन् । ‘पकाउन दाल छैन । बुहारीले लेकबाट सिस्नो ल्याएपछि पक्याउन्या हो,’ मुस्कुराउँदै उनले भनिन्, ‘खाए पनि यी दन्त हाँस्छन्, नखाए पनि हाँस्छन् । दन्त अँध्यारो हुनु छैन त ।’

०००

लालपुरा तिरुवा ताउमा भटमास भुट्ने तरखर गर्दै थिइन् । काँचो दाउरा नबलेपछि चप्पलको टुक्राले आगो सल्काउँदै थिइन्, उनी । ‘भटमास भुटेर तरकारी पकाउन्या हो,’ उनले भनिन्, ‘आज यसैमा झोल हाल्या हो त ।’ उनको पनि खेतको धान र बारीको तरकारी पानीले नष्ट गर्‍यो । सात क्विन्टल धान फल्थ्यो, उनको खेतमा । यो वर्ष उनको घरमा ५० किलो मात्र भित्रियो, धान । अहिले खाद्यान्नको संकटले नौ जनाको उनको परिवार बिलखबन्दमा परेको छ ।

लालपुरा तिरुवा ।

‘खेतमै धान कुहियो । जेठको बालीले दुई महिना पुग्थ्यो । कात्तिकको बालीले चार महिना । त्यसपछि किनेर नै खान्या हो । तर, अहिले दुई महिना पनि नपुग्न्या भयो । चामल किन्न जागिर छैन । अब काम गरेर चामल किन्या हो,’ उनले बिलौना गरिन् ।

तखतामा राखिएको रेडियोमा घन्किँदै थियो, ‘यो आवाजविहीनको आवाज हो ।’ तपाईंहरूको आवाज सुन्न कोही आएनन् त भन्ने प्रश्नमा घोत्लिएकी लालपुरा भन्छिन्, ‘यहाँका नेताले के सहयोग गर्थे, उनीहरूलाई नै पुग्दैन । चुनावको वरिपरि मत माग्न मात्र हाम्रो वरिपरि आउन्या हुन् । जितेपछि जनतालाई हेर्न्या उति चलन छैन ।’ सानो कोठामा धुवाँ मडारिइरहेको थियो । धुवाँले लालपुराका आँखामा भने आँसु मडारिएका थिए । उनले भनिन्, ‘के गरम्, ग्यास ल्याउन हाम्रो आर्थिक छैन । चामल पो किन्या कसरी हो ?’

लालपुरा तिरुवा ।

०००

५९ वर्षीय रति सुनार आँगनको डिलमा बसेर खेतलाई निहाल्दै थिए । ‘त्यहीँ तलको खेत हो । आठ दिनसम्म पानी खेतमा दह बनेर बस्यो । १६ क्विन्टल धान फल्थ्यो, यो वर्ष तीन क्विन्टल मात्र भयो । कुट्दा चामल पनि सग्लो आउँदैन । यो वर्ष संकट हुने भयो । आठ जनाको परिवारलाई चामल किन्नुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।

रतिसँगै रहेका ३० वर्षीय निरज सुनार दुई महिना पनि खान नपुग्ने बताउँछन् । ‘छ जनाको परिवारलाई दुई महिना पनि धान्ने धान छैन । १० क्विन्टल फल्थ्यो, यो वर्ष दुई क्विन्टल मात्र भित्रियो । धान, मकै, सिमी, मास, भटमास पनि कुहियो,’ उनी भन्छन्, ‘मुख्यमन्त्रीबाट चामल राहत आउने सुन्याको छु । कहिले आउन्या हो, थाहा नाइँ ।’

धानको बोरा बोकेका स्थानीय ।

०००

पानीले धान भित्र्याउन नपाएपछि हिजोआज रास्कोटका दलित बस्तीका नागरिक चामल किन्न खाद्य पसलहरूमा धाउन थालेका छन् । पैसा हुनेहरू चामल किन्न र नहुनेहरू कान्लातिर सिस्नु खोज्न जान्छन्, उनीहरू । झिमु सुनार र कसी सुनार चामलको धोक्रो बोकेर आउँदै थिए । ‘धान छैन । भारी बोकेर भए पनि पेट त पाल्नुपर्‍यो त । बच्चाबच्चीलाई खुवाउनै पर्‍यो,’ झिमु र कसी भन्छन् ।

झिमु सुनार र कसी सुनार ।

कक्षा ९ मा पढ्ने तिलरा सञ्जेल र भूमिराज सञ्जेल पनि पसलबाट चामलको धोक्रो बोकेर आउँदै थिए । विद्यालय जाने समयमा चामल किन्न आएका उनीहरू विद्यालय जान हतारमा देखिन्थे । ‘घरमा चामल सकियो । धान छैन । अब घर पुगेर भात पकाएर खाएर विद्यालय जानुपर्छ,’ तिलरा भन्छन् ।

तिलरा सञ्जेल र भूमिराज सञ्जेल ।

६० प्रतिशत कृषकको धान नष्ट, पाएनन् राहत

रास्कोटको साउबाडा र विमल टोलमा करिब १ सय घरपरिवार छ । पानीले धान नष्ट भए पनि राहत नपाएको कृषकहरूको गुनासो छ । रास्कोट नगरपालिकाका प्रतिनिधि हेर्न आए पनि राहत नपाएको पीडितहरू बताउँछन् । ‘नगरपालिकाले सहयोग गर्छु भन्याको छ तर निश्चित छैन,’ निरज भन्छन्, ‘प्रदेशबाट चामल आउन्या भनेको छ ।’

पानीले सबैभन्दा बढी क्षति यही टोलमा परेको बताउँछन्, नगरप्रमुख काशीचन्द्र बराल । ‘नगरभित्र ६० प्रतिशत कृषकको धान पूर्ण रूपमा नष्ट भएको छ । सबैभन्दा बढी क्षति साउबाडा र विमल टोलको दलित बस्तीमा भएको छ,’ उनी भन्छन्, ‘केन्द्र सरकारबाट प्रतिघर परिवार १० हजार दिने भनेको छ । माघभित्र प्रदेश सरकारबाट रहात चामल आउँछ ।’

नगरभित्र ५ सय घरपरिवारलाई राहत आवश्यक परेकाले सबैको रेकर्ड राहतका लागि केन्द्र सरकारलाई पठाइसकिएको उनी बताउँछन् । ‘धान खेतमै कुहियो । गाडी र सडकको पहुँच नभएको भए यतिबेला खाद्यान्नको संकट हुने थियो । स्थानीय सरकारले के गर्न सक्छ र ?,’ नगरप्रमुख नै माथिल्लो सरकारको भर पर्छन् ।