अनि महिनावारी हुँदा पनि विद्यालय आउन थाले छात्राहरू (भिडियोसहित)

A+ A A-

घण्टी बज्यो !

कालिकोटको रास्कोट नगरपालिका– ८ स्थित जनजागृति माध्यमिक विद्यालयको आँगनमा बिहानको प्रार्थना कक्षा सुरु भयो । विद्यार्थीहरू आँगनमा लामबद्ध भए । आज विद्यार्थीले गीत वा कविता सुनाउने दिन रहेछ । लाइनको पहिलो लहरमा रहेकी कक्षा ९ की छात्रा स्वस्तिका न्यौपाने कविता वाचन गर्न थालिन् । उनको कविताको शीर्षक थियो– ‘नारी’ ।

महिला हिंसा अन्त्य गर्न उठ्नुपर्छ नारीहरू,
हत्या हिंसा अन्त्यपछि जुट्नुपर्छ नारीहरू ....।

त्यसपछि पालो आयो कक्षा १० का वेदप्रसाद न्यौपानेको । उनले दलित हिंसासम्बन्धी कविता वाचन गरे ।

खाने त एक पेटै हो, त्यसैले टम्म हुन्छ,
लाउने त एक जोरै हो, त्यसैले गम्म हुन्छ ।

राम्रो गर्न मन पर्ने मानिसको चोला,
दलितको वर्ग छुट्याउने त्यो मानिस को होला.... ?

स्वस्तिका र वेदप्रसादले कविता वाचन गरेपछि १५ मिनेटको प्रार्थना कक्षा सकियो । विद्यार्थीहरू आ–आफ्नो कक्षा कोठातर्फ लम्किए ।

०००

२०७५ सालको कुरा हो । विद्यालयमा सुझावपेटिका थिएन । विद्यार्थीहरू शौचका लागि खेतबारी र जंगलमा जान बाध्य थिए । किशोरीहरू महिनावारी भएपछि विद्यालय आउँदैनथे । साथीहरूले जिस्क्याउने र प्याड नभएका कारण महिनाको चार दिन उनीहरूको कक्षा छुट्थ्यो ।

तीन वर्ष भयो, विद्यालयमा सुझावपेटिका राखेको । विद्यालयको एक कुनामा झुन्ड्याइएको थियो, पेटिका । ‘यो त सहायक प्रधानाध्यापक हो,’ सँगै रहेका राजेन्द्र उप्रेतीले भने । कतिपय कुरा विद्यार्थीले प्रधानाध्यापक, शिक्षक र अभिभावकसँग राख्न सक्दैनन् । मनमा उकुसमुकुस भएर बसेका कुरा विद्यार्थीले हिजोआज सुझावपेटिकामा राख्छन् । विद्यार्थीको सारथि बनेको छ, सुझावपेटिका ।

‘महिनावारी भएपछि विद्यालयबाट भाग्नुपर्थ्यो । केटा साथीहरूले जिस्क्याउँथे । सर मिसलाई भन्न डर लाग्थ्यो,’ कक्षा ९ मा अध्ययनरत जुनिता परियारले भनिन्, ‘सुझावपेटिकामा गुनासाे राखेपछि विद्यालयमै स्यानिटरी प्याडको व्यवस्था भएको छ । प्याड विर्सजन गर्ने ठाउँ पनि बनाइएको छ ।’

गुनासो पेटिकामा उजुरी गरेपछि विद्यार्थीका लागि शौचालय बनेको बताउँछन्, कक्षा ९ मा अध्ययनरत धर्मेन्द्र न्यौपाने । ‘पहिले सर मिसको मात्र शौचालय थियो । हामी जंगल र खेतबारीमा जानुपर्थ्यो । गाउँलेले गाली गर्थे । शौचालयको माग गरेर सुझावपेटिकामा हालेका थियौँ । अहिले शौचालय बनेको छ ।’

विद्यालयमा शिक्षक नियमित नआउने र थोरै समय पढाउने समस्या थियो । तर, अहिले पूरै कक्षा पढाइ हुने गरेको बताउँछन्, विद्यार्थीहरू । ‘गणित र विज्ञान पढाउने सरको अभाव थियो । गुनासो पेटिकामा उजुरी गरेपछि समाधान भयो,’ कक्षा १० मा अध्ययनरत सविता न्यौपानेले भनिन् । अर्का विद्यार्थी भूपेन्द्र न्यौपाने सविताको कुरामा सहमति जनाउँदै थप्छन्, ‘पहिले १२ बजे नै विद्यालय बिदा हुन्थ्यो । अहिले नियमित ४ बजेसम्मै कक्षा हुन्छ ।’

विद्यालयको गुनासो सुनाइ समितिले सुझावपेटिका पनि खोल्यो । एक हप्तामा १० वटा गुनासाहरू विद्यार्थीले हालेका रहेछन् । जसमा शिक्षकले अपशब्द बोलेको, सामाजिक विषयको पढाइ नभएको, कम्प्युटर ल्याब नभएकोलगायतका गुनासा उक्त सुझावपेटिकामा परेका रहेछन् । विद्यार्थीका गुनासा विद्यालयबाटै समाधान गर्ने गरिएको बताउँछन्, प्रधानाध्यापक लक्ष्मीप्रसाद बराल ।

‘सुरुका दिनमा नाम मात्रको सुझावपेटिका थियो । हामीलाई भन्न नसक्ने कुरा सुझावपेटिकामा राख्न बारम्बार भनेपछि हिजोआज हप्तामा १० वटाभन्दा बढी गुनासाहरू आउँछन्,’ उनी भन्छन्, ‘कार्यान्वयनमा चुनौती छ तर छलफल गरेर समाधान निकाल्छौँ ।’

गुनासो सुनुवाइकी फोकल पर्सन ब्रिन्द्रा न्यौपाने सुझावपेटिकाले किशोरीहरूलाई सहज भएको बताउँछिन् । ‘स्यानिटरी प्याड माग्न पनि किशोरीहरू लाज मान्थे । महिनावारी भएपछि घर जान्थे । अहिले त आफैँ प्याड मागेर विद्यालयमै बस्छन् । सुझावपेटिकाले सुधार ल्याएको छ ।’

०००

यसअघि रास्कोट नगरपालिकाको शिक्षा शाखामा नगरभित्रका विद्यालयका प्रतिनिधि, जनप्रतिनिधि, प्रहरी, संघसंगठनका प्रतिनिधिको उपस्थितिमा बालकिशोरीले सुझावपेटिकामा हालेका उजुरीबारे छलफल भएको थियो । छलफलमा विद्यालयबाट आएका प्रतिनिधिले बालविवाह, छुवाछुतका समेत उजुरी पर्ने गरेको बताए ।

‘सुझावपेटिकामा बालविवाह र छुवाछुतको पनि उजुरी पर्ने गरेको छ,’ बालशिला माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक सन्तराज शाहीले भने, ‘२० वर्ष कटेपछि मात्र बिहे गर्ने भनेर छुटाएका छौँ । उनीहरूलाई कपडा, किताबलगायतका आवश्यक सामग्री दिएर पढाउने गरिएको छ ।’

इलाका प्रहरी कार्यालयमा पनि बालविवाहको उजुरी परेको बताउँछन्, प्रहरी नायब निरीक्षक जनक भण्डारी । ‘एक वर्षमा २२ जोडीलाई छुटाएर सम्बन्धित अभिभावकलाई जिम्मा लगाएका छौँ । अधिकांश १९ वर्षमुनिका विद्यालय जाने उमेरका छन् । उजुरी बाल क्लबमार्फत आउँछ । अभिभावकले गर्दैनन्,’ उनले भने ।

अब सबै विद्यालयमा सुझावपेटिका

विद्यार्थीको गुनासो सुन्न नगरपालिकाले नगरभित्रका विद्यालयमा सुझावपेटिका राखिएको बताएको छ । ‘३० वटा विद्यालयमा सुझावपेटिका राखेका छौँ । गुनासो सुन्ने फोकल शिक्षक पनि राख्छौँ । १० वटामा कार्यान्वयन भएको छ । बाँकीमा कार्यान्वयनको चरणमा छ,’ शिक्षा शाखा प्रमुख प्रभुलाल न्यौपानेले भने ।

सबैको गुनासो सुनेपछि नगरकी उपप्रमुख मिमसरा बमले किशोरीमाथि हुने हिंसा न्यूनीकरण गर्न र विद्यार्थीले सुझावपेटिकामा गरेका गुनासाहरूको कार्यान्वन गर्ने प्रतिबद्धता जनाइन् ।

‘जसले हिंसा गरेको छ, उसलाई नगुर्नस् भनेर सम्झाउनुपर्छ । हाम्रो समयमा महिनावारी भएको बेला विद्यालय जानु हुन्न भन्ने थियो तर अहिले स्यानिटरी प्याड विद्यालयमै पाइन्छ । सुधार भएको छ तर अझै चेतनाको विकास गर्न आवश्यक छ,’ उनी भन्छिन् ।

सर्वपक्षीय बैठकले पुस मसान्तसम्म नगरभित्र रहेका सम्पूर्ण विद्यालयमा गुनासो पेटिकाको कार्यान्वयन भए/नभएको अनुगमन गर्ने, ६ कक्षाभन्दा माथि सञ्चालित विद्यालयमा गुनासो सुनुवाइलाई अनलाइन पद्धतिमा लैजाने र शिक्षा शाखा, स्वास्थ्य शाखा, नेपाल प्रहरी र संघसंस्थाले संयुक्त रूपमा कार्यक्रम गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

खाँडाचक्र नगरपालिकामा शिक्षा सञ्जाल गठन

यसैगरी कालिकोटको खाँडाचक्र नगरपालिकामा छात्रा तथा शिक्षा सञ्जालको गठन भएको छ । विद्यालयमा सुझावपेटिकाको कार्यान्वन र शैक्षिक सुधार गर्न उपप्रमुख विजया विष्टको संयोजकत्त्वमा ११ सदस्यीय समिति गठन गरिएको हो ।

शिक्षा तथा मानव स्रोत विकास केन्द्रको गुनासो सुनुवाइ कार्यविधिअनुसार समितिले पालिकाभित्रका विद्यालयहरूमा गुनासो सुनुवाइ समिति गठन गर्नेछ । ‘विद्यालयस्तरका गुनासो संकल गर्ने, प्राप्त गुनासोहरूको वर्गीकरण गर्ने र प्राथमिकीकरण गरी त्यसलाई कार्यान्वयनमा लैजान्छौँ,’ उपप्रमुख विष्टले भनिन्, ‘विद्यालयमा लैङ्गिक जातीय तथा अपाङ्गतामा आधारित हिंसालाई रोक्नुपर्छ । पालिकाको लैङ्गिक सम्पर्क व्यक्ति तोक्ने र विद्यालयहरूमा गुनासो पेटिका राख्ने काम गर्छौं ।’