भन्सार चुहावट नियन्त्रण गर्न ल्याइएको मेसिन १६ वर्षदेखि प्रयोगविहीन, ६ अर्बको सम्पत्ति कबाडी बन्दै

भन्सार चुहावट नियन्त्रण गर्न ल्याइएको मेसिन १६ वर्षदेखि प्रयोगविहीन, ६ अर्बको सम्पत्ति कबाडी बन्दै

A+ A A-

गत भदौमा अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले तीन महिनाभित्र भन्सार जाँच गर्ने स्थानमा स्क्यानर जडान गर्न निर्देशन दिए । यसको उद्देश्य थियो– भन्सार चुहावट रोक्नु ।

तीन महिनाभित्र आयात–निर्यातलाई प्रविधिमैत्री बनाउँदै मेसिन सञ्चालनमा ल्याउने निर्देशन पाएसँगै यतिबेला भन्‍सार विभागअन्तर्गतका कार्यालयहरू मेसिन खरिदको गृहकार्यमा जुटेका छन् ।

एकैपटक धेरै परिमाणको वस्तु परीक्षण गर्नसक्ने अत्याधुनिक प्रणालीको उक्त मेसिनको मूल्य ३ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी छ । भन्‍सार कार्यालयका लागि ठूलो परिमाणमा रकम खर्चेर मेसिन किन्ने गृहकार्य भइरहँदा १६ वर्षअगाडि नै नेपालमा आएको भेहिकल स्क्यानर मेसिनमा भने कसैले चासो दिएको पाइँदैन ।

वीरगञ्ज सुख्खा बन्दरगाहमा १६ वर्षदेखि अलपत्र अवस्थामा रहेको भेहिकल स्क्यानर मेसिन

अहिले भन्‍सार विभागले भित्र्याउने तयारी गरिरहेको मेसिन २०६२ सालमा नै नेपाल भित्रिइसकेको थियो । चाइना सरकारले झण्डै २५ मिलियन अमेरिकी डलर पर्ने दुईवटा भेहिकल स्क्यानर मेसिन नेपाललाई अनुदानमा दिएको थियो । जुन एउटा वीरगञ्ज भन्‍सार कार्यालय र अर्को त्रिभुवन विमानस्थलमा राखिएको थियो ।

तर, यी दुवै स्थानमा राखिएको भेहिकल स्क्यानरको प्रयोग भने १६ वर्षसम्म हुन सकेको छैन । आयात–निर्यात हुने वस्तुहरूको मापन परम्परागत रूपमा नै भइरहँदा भन्सार चुहावट विकराल समस्याको रूपमा खडा भएको छ । यस्तो अवस्थामा सरल र पारदर्शी रूपमा मापन गर्न सकिने यस्ता प्रविधिमैत्री उपकरण पाउँदासम्म यी दुई निकायले सञ्चालनमा कुनै तदारुकता देखाएनन् ।

प्रमुख भन्सार अधिकृत हरिहर पौडेल दक्ष प्राविधिक नहुँदा स्क्यानर मेसिन प्रयोगमा ल्याउन नसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'आएको १६ वर्ष भए पनि प्रयोग गर्ने तरिका थाहा नहुँदा थन्किन पुगेको हो । अझै पनि तत्काल प्रयोगमा ल्याउने सम्भावना छैन ।’

पौडेलले सरकारले प्राविधिक झिकाउन कुनै पहल नगरेको र यसले आफूसँग भएको उपकरण पनि प्रयोग गर्न नपाएको गुनासो गरिरहँदा सरकार भने पुनः खर्च गरेर त्यस्तै मेसिन खरिद गर्ने तयारी गर्दैछ । पौडेल यसरी प्राविधिकको व्यवस्थापन नगरी फेरि नयाँ खरिद गरेमा सोको अवस्था पनि उस्तै हुन सक्ने बताउँछन् । ‘अनुदानमा पाएर वर्षौंदेखि हामीसँगै भएका उपकरण त प्रयोग गर्न सकिएको छैन, फेरि अर्बौं खर्चेर अर्को किन्नतिर लाग्नु उचित देखिँदैन,’ उनले भने ।

त्यसो त भन्‍सार कार्यालय पनि यतिबेला थन्किएको मेसिन मर्मत गरी प्रयोग गरेर नापजाँचलाई छिटो र पारदर्शी बनाउने योजनामा छैन । उपकरण बिग्रिए बनाउन नसकिने भन्दै पौडेल आफैँ दक्ष प्राविधिक भित्र्याउनबाट पनि पन्छिरहेका छन् ।

यता नेपाल इन्टरमोडेल ट्रान्सपोर्ट डेभलपमेन्ट बोर्डका शाखा अधिकृत तर्कराज जोशी भएको मेसिन पनि सञ्चालन नगरी पुरानै पद्धतिबाट मालसामान परीक्षण गर्दा समस्या भोग्नुपरेको बताउँछन् ।

अव्यवस्थित आयात–निर्यातका कारण बदनाम बनिरहेको भन्‍सार कार्यालय यतिबेला चुहावट रोक्न लागिपरिरहेको छ । तर, विभिन्न देशबाट आयात भइरहेका वस्तुहरूको सूक्ष्म जाँचका लागि कार्यालय प्रविधिमैत्री बन्न भने चुकेको पाइन्छ । एकैपटक ठूलो मात्रामा सामान भित्रिने र भौतिक रूपमा सबैको जाँच गर्न सम्भव नहुने अवस्थामा अझै पनि स्क्यानर मेसिन प्रयोगमा नतातिनुले भन्सार कार्यालय मात्रै नभएर नियामक निकायको पनि लापर्वाही प्रस्टै देखिन्छ ।

चुहावटको एक मात्र कारण कार्यालयका केही कर्मचारीलाई बनाइरहँदा वीरगञ्ज भन्सार कार्यालयकै कर्मचारी भने परम्परागत मापन शैलीले समस्यामा परेको गुनासो गर्छन् । वीरगञ्ज भन्सार कार्यालयमै पनि भारतबाट आयात भएका वस्तुहरू एकैपटक जाँच गर्नुपर्दा समय धेरै लाग्ने र सबै सामानको परीक्षण सही ढंगले हुन नसक्दा चुहावटको समस्या विकराल भएको उनीहरूको ठहर छ ।

कार्यालयमा हाल परम्परागत रूपमा नै मालबाहक गाडीमा आएका सामानहरू परीक्षण हुँदै आएको प्रमुख भन्‍सार अधिकृत पौडेल बताउँछन् । उनका अनुसार कार्यालयले सामान परीक्षणका लागि चारवटा लेनमा आयातित सामान राखिँदै आएको छ । हरियो, पहेँलो, नीलो र रातोे लेनमा छुट्याएर सोहीअनुरुप परीक्षणका भिन्नभिन्न तरिकाहरू अपनाउने गरिन्छ ।

यसरी भारतबाट आउने सामान हरियो लेनमा परेमा त्यसको कुनै परीक्षण हुँदैन । पहेँले लेनबाट आएका सामानको कागजात मात्रै मागिन्छ भने नीलो लेनमा आएका सामानको पोस्ट क्लियरेन्स अडिट हेरिन्छ । बाँकी रातो लेनबाट आउने ट्यांकरको मात्रै भौतिक रूपमा परीक्षण गरिन्छ । रातो लेनमा पर्ने आयातित वस्तुहरू शंकास्पदको घेरामा पर्ने हुनाले पनि भौतिक रूपमा परीक्षण गरेर मात्रै नेपाल भित्र्याउन दिने पौडेलको भनाइ छ ।

यसरी भौतिक रूपमा परीक्षण गर्दा एउटा मालवाहक गाडी परीक्षण गर्न थोरैमा पनि २ घण्टा लाग्ने कर्मचारीको भनाइ छ । यसरी समय खर्चेर जाँच गर्दा नेपाल भित्रिने मालवाहक गाडीको जाम नै हुने गरेको छ । जाम हुने समस्याले पनि कहिलेकाँही हतारमै परीक्षण गर्नुपर्ने कर्मचारीको गुनासो छ । समय पनि बढी लाग्ने र चुहावट पनि बढी हुनेहुँदा पछिल्लो समय भेहिकल स्क्यानरको अभाव खट्किएको हो । तर, अभाव खट्किए पनि आफैँसँग भएको उपकरणलाई बेवास्ता गर्दा भने नियामक निकाय मात्रै नभएर भन्‍सार कार्यालयको नियतमाथि नै प्रश्न उठेको छ ।

भएको उपकरण प्रयोग नगर्नेमा वीरगञ्ज भन्‍सार कार्यालय मात्र होइन, त्रिभुवन विमानस्थल भन्‍सार कार्यालय पनि आलोचित नै छ । यहाँ पनि सो मेसिनले कबाडीको दर्जा मात्रै पाएको छ । नेपाल भित्रिएका करिब ६ अर्ब नेपाली रुपैयाँ पर्ने यी दुवै भेहिकल स्क्यानर मेसिन त्रिभुवन विमानस्थल र वीरगञ्ज भन्‍सार कार्यालयमा राखिएको थियो । वीरगञ्जमा सुरुवात नै नभई कवाडी बनिसकेको छ भने त्रिभुवन विमानस्थलमा पनि अवस्था उस्तै छ ।

विमानस्थलका प्रवक्ता प्रेमनाथ ठाकुर मेसिन तीन महिनासम्म प्रयोग गरिए पनि प्राविधिकको अभावमा थन्किएको बताउँँछन् । उनी भन्छन्, 'तीन महिना प्रयोग गरिए पनि अहिले थन्किएको १५ वर्षभन्दा धेरै भइसकेको छ । बनाउने र पुनः प्रयोग गर्नका लागि प्राविधिक नहुँदा थकिन पुग्यो ।’

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर २६, २०७८ २१:०८