भुइँमान्छेकाे विषादपूर्ण जीवन देखाउने 'साँघुराे'

A+ A A-

साँघुराे एक डार्क सिनेमा हाे । एक विषादपूर्ण सामाजिक यथार्थकाे चित्रण गर्ने सिनेमा ।

याे सिनेमा किन विषादपूर्ण छ त ?

किनभने, याे सिनेमामा भुइँमान्छेहरूका जीवनका कथा छन् । अनि, याे त भनिरहनु नपर्ला कि नेपालका भुइँमान्छेहरूकाे जीवन टाउकाेदेखि लिएर पैतालासम्मै कति विषादहरूले भरिएकाे छ ।

गरिबीकाे विषाद । बेराेजगारीकाे विषाद । राेग, भाेक र शाेककाे विषाद । बिरामी भएर थलिँदा औषधाेपचार नपाउनुकाे विषाद । आफ्नाे थाप्लाेमाथि परेकाे ऋणकाे विषाद । के कुराकाे चैं विषाद छैन हाेला उनीहरूकाे जीवनमा ? यसाे आँखा उठाएर हेर्ने हाे भने उनीहरूकाे जीवनमा केही कुराकाे पनि सङ्गति देखिँदैनन । सबैथाेक बिसङ्गत छ उनीहरूकाे जीवनमा । सबैथाेक विषादपूर्ण छ ।

न राेजगारीकाे ठेगान छ । न आयस्राेतकाे ठेगान छ । कतिबेला सरकारले उनीहरूकाे सुकुमबासी बस्तीमा डाेजर चलाएर उनीहरूकाे बासस्थानलाई उजाडिदिने हाे, त्यसकाे पनि ठेगान छैन । नाजुक छ उनीहरूकाे जीवन । गरिबी, अभाव र असुरक्षाले थलिएकाे उनीहरूकाे जीवन कहिले उठ्ने हाे, थाहा छैन । सरकारले उनीहरूलाई हेर्दैन, न त उनीहरूलाई राजनीतिक कार्यमा प्रयाेग गरिरहेकाे पार्टीहरूले नै हेर्छन् । यस सिनेमाकाे सुकुमबासी पात्र टीका (दयाहाङ राई) कै शब्दहरूमा भन्नुपर्दा, 'याे देशमा हामीजस्ताे मान्छे, मान्छे हाेइन रैछाैँ ।' नेपालकाे भुइँमान्छेहरूकाे जीवनकाे सच्चाइ यही हाे ।

तर, यी त यस सिनेमाका परिधिका कुरा भए । यसकाे केन्द्रमा चाहिँ अर्कै कुरा छ । मान्छेका आधारभूत आवश्यकताहरू के के हुन् ? गाँस, बास, कपास । शिक्षा, स्वास्थ्य, राेजगार । सामान्यतया मान्छेका आधारभूत आवश्यकताहरूकाे कुरा गर्दा हामी यिनै कुराहरूकाे नाम लिन्छाैँ तर याे सूचिमा एउटा कुरा छुटेकाे छ, त्याे हाे याैन ।

याैन पनि गाँस, बास, कपासजस्तै मान्छेकाे आधारभूत आवश्यकता हाे । मान्छेकाे शरीरलाई दुईखाले भाेक र प्यास लाग्छ । एकखाले भाेक र प्यास खानेकुरा र पानीले मेटाउँछ । अर्काेखाले भाेक र प्यास मेटाउनका लागिचाँहि याैनसंसर्ग नै गर्नुपर्ने हुन्छ ।

अब फेरि भुइँ मान्छेहरूतिरै फर्काैं । नेपालका भुइँमान्छेहरूकाे जीवन 'साँघुराे'मा बितिरहेकाे छ । उनीहरूकाे घर साँघुराे छ । उनीहरूकाे बस्ती साँघुराे छ । उनीहरूकाे राेजगार वा आयस्राेतकाे दायरा साँघुराे छ । उनीहरूकाे साेचकाे दायरा पनि साँघुराे छ । उनीहरूकाे खुसी र प्रेमकाे दायरा पनि साँघुराे छ ।

याे सिनेमाले भने यसप्रकार 'साँघुराे'मा बाँचिरहेका भुइँमान्छेहरूकाे याैन जीवनकाे 'साँघुराेपना'लाई देखाउने प्रयत्न गरेकाे छ । अर्थात् साँघुराेकाे कारण उनीहरूकाे याैन जीवनमा परिरहेकाे अफ्ठ्याराे वा समस्यालाई देखाउने प्रयत्न गरेकाे छ । भुइँमान्छेहरूकाे जीवनमा सबै थाेककाे अभाव छ, पैसा, खाना, राेजगार, उपचार… र एकान्तकाे पनि ।

जबकि, प्रेम र याैन जीवनका लागि मान्छेलाई एकान्तकाे आवश्यकता पर्दछ । यस्ताेमा, जब उनीहरूले प्रणयका लागि एकान्त पाउँदैनन् र आफ्नाे याैन इच्छालाई दबाएर, कुण्ठित भएर बाँच्नुपर्छ, जसले उनीहरूमा मनाेवैज्ञानिक असर पार्छ । र, त्याे मनाेवैज्ञानिक असरले उनीहरूकाे जीवनामा दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ ।

यस्ताे याैन जीवनकाे साँघुराेपना वा प्रणयकाे लागि एकान्तकाे अभावले उनीहरूमा के कस्ताे मनाेवैज्ञानिक प्रभाव पार्छ ? उनीहरूकाे जीवनमा के कस्ताे असर पार्छ ? के कस्ताे दुष्परिणाम वा दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ ? त्यसकाे एक झलक 'साँघुराे'ले देखाउने प्रयत्न गरेकाे छ ।

'साँघुराे'काे केन्द्रमा एउटा परिवार छ । परिवारमा आमाछाेरा छन् । छाेरा बिहान साइकलमा पत्रिका बेच्ने (हकर) काे काम गर्छ । आमा बिहान सडकमा झाडु लगाउने र बाँकी बचेकाे समय अरुकाे घरकाे काम गरिदिने गर्छिन् । दुवैजना एउटा सुकुमबासी बस्तीकाे एक काेठे छाप्राेमा बस्छन् । आमा-छाेरा मात्र बसिन्जेल त ठीकै हाे । तर, एकदिन छाेराले बिहे गरेर त्याे साँघुरो काेठामा स्वास्नी ल्याउँछ । त्यसपछि के हुन्छ ? त्यसपछिकाे घटनाक्रममार्फत् सिनेमाले आफ्नाे कुरा भन्छ ।

एउटा सुकुमबासी बस्तीकाे आमाछाेरा मात्र बस्ने एउटा साँघुराे एककाेठे छाप्राेमा बुहारीकाे प्रवेशपश्चात् त्यहाँ उत्पन्न हुने अफ्ठ्याराे वा द्वन्द्व नै 'साँघुराे'काे केन्द्रीय विषयवस्तु हाे ।

'साँघुराे'ले एक गम्भीर विषयवस्तुकाे उठान गरेकाे छ । यस सिनेमाले एक यस्ताे विषयवस्तुलाई उठाएकाे छ, जुन विषयवस्तु यसअघिका कुनै पनि नेपाली सिनेमाले उठाएकाे थिएन । साँच्चै भन्ने हाे भने, यसअघिका नेपाली सिनेमाहरूले यस्ताे विषयवस्तुलाई उठाउने कल्पना पनि गर्न सकिन्दैथे । साँघुराे काेठा वा घरमा बसिरहेका गरिब भुइँमान्छेहरूकाे याैन असुविधाकाे विषय यसअघि कुनै पनि नेपाली सिनेमाकाे विषय बनेन ।

मूलधारकाे नेपाली सिनेमाहरूमा गरिब मान्छेहरू वा भुइँपात्रहरू देखिन छाडेकाे धेरै भइसकेकाे थियाे । तिनीहरूलाई मूलधारे सिनेमाहरूले गायब नै पारिसकेका थिए । 'साँघुराे'ले तपाईंलाई त्यही गायब पारिएका समाजका गरिब भुइँपात्रहरूसँग साक्षात्कार गराउँछ । तपाईंलाई उनीहरूकाे सकसपूर्ण जीवनकाे झाँकी देखाउँछ ।

'साँघुराे'काे कथा यथार्थपरक छ । अहिलेसम्म लुकेकाे, हामीले नदेखेकाे वा देखेर पनि झिनामसिना भनेर वास्ता नगरेकाे तर सबैसामु ल्याउन जरुरी भएकाे कथा । यसकाे पटकथा पनि निकै राम्राेसँग बुनिएकाे छ र पटकथामा कथालाई निकै प्रभावकारी ढंगले विस्तार गरेर सामुन्ने राखिएकाे छ । संवादहरूमा हाम्रा दैनन्दिनका कुराकानीहरू राखिएका छन् । फिल्मी वान् लाइनरहरू छैनन् यहाँ ।

'साँघुराे'मा देखाइएकाे परिवेश पनि यथार्थपरक लाग्छ । प्रमुख पात्रहरू बस्ने बस्ती र छाप्राेले मात्र हाेइन, उनीहरूकाे आनीबानीले पनि उनीहरू निम्न वर्गका व्यक्तिहरू हुन् भन्ने विश्वास दिलाउँछ । उदाहरणका लागि, यस सिनेमाकाे छाेरा पात्रले साइकलमा चाबी लगाएर पनि डाेरीले बाँध्ने गर्छ ताकि साइकल कसैले चाेरी गर्न नसकाेस् ।

उसकी आमा दाँत माझेर टूथब्रस काेठाकाे टिनकाे भित्ताकाे चेपमा छिराएर राख्छिन् । काेठाकाे ऐनाछेउकाे कुनामा फाेटाहरू राखिएका हुन्छन् । त्यस्तै, काेठाकाे भित्ता कार्टुनहरूले छेकिएकाे हुन्छ ।

राति पानी पर्दा उनीहरूकाे छाप्राेकाे छाना चुहिन्छ र उनीहरू भाडा थापेर, ओच्छ्यान सारेर, जिऊ खुम्च्याएर सुत्छन् । यस्ता सा-साना कुराहरूले याे सिनेमालाई 'रियलिस्टिक' बनाएकाे छ । याे सिनेमा कमर्सियल फर्मुलाहरूबाट बाँधिएकाे छैन । निर्देशक जाेएस पाण्डेले रिस्क उठाएर 'कमर्सियलाइज' नगरी आफ्नाे मनमुताबिक कथालाई दर्शकसामु पस्केका छन् ।

मान्छेले एकान्त नपाउँदा उत्पन्न हुने मानसिक तनाव र विक्षिप्तता अनि त्यसले उसकाे जीवनमा ल्याउने विश्रृङ्खलता तथा दुष्परिणामलाई यस सिनेमाले असरदार ढंगले चित्रण गरेकाे छ । यस सिनेमामा आमा पात्रलाई चाेट लागेकाे एउटा विचारणीय घटना छ । आमा पात्रलाई गाडीले हान्छ । उनको कम्मरमा चाेट लाग्छ । गाडीवालले उपचारका लागि पैसा पनि दिन्छ । अनि, आमालाई अस्पताल लगिन्छ ।

डाक्टरले 'एक्स रे गर्नुपर्छ' भन्छ तर छाेराकाे साथीले 'चाेट साधारण हाे, भिक्स दलिदिँदा निकाे हुन्छ' भनेपछि उसकाे कुरा सुनेर छाेराले आमालाई अस्पतालदेखि फर्काएर घरमै लैजान्छ र त्याे पैसाले त्यही साथीकाे ऋण तिर्छ । उनकी आमा घरमा पीडाले ओच्छ्यानमा कराउँदै लडिरहन्छिन् । उनकाे कम्मरकाे चाेट भने झन् बल्झिँदै जान्छ र पछि त कम्मरदेखि मुन्तिरकाे भाग नै नचल्ने अवस्थामा पुग्छ । अन्तत: आमालाई अस्पतालमा भर्ना गरेर उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । अब पहिलेभन्दा धेरै खर्च लाग्ने अवस्था आउँछ ।

याे घटनाले कथाकाे मूल प्रसंगसँग सादृष्य राख्छ । छाेराले बेलैमा आफ्नाे घरकाे साँघुराेपनाकाे समस्यालाई व्यवस्थापन नगर्दापछि त्यसले भयानक दुष्परिणाम निम्त्याएकाे प्रसंगसँग ।

यस अर्थमा, आमाकाे चाेटकाे घटना बिम्बात्मक छ । यसले देखाउँछ कि, जसरी चाेटलाई समयमै उपचार नगरे त्यसले जटिल रूप लिन्छ, त्यसरी नै घरकाे साँघुराेपनालाई पनि समयमै व्यवस्थापन नगरे त्यसले पनि भयानक रूप लिन्छ । सारमा, कुनै पनि कुरा (समस्या) लाई सानाे ठानेर 'अन्डरस्टिमेट' गरे त्यसले पछि गएर ठूलाे रूप लिन सक्छ अथवा ठूलाे दुष्परिणाम निम्त्याउन सक्छ ।

'साँघुराे'मा अभिनय गर्ने सबै कलाकारहरू रंगमञ्चबाट आएका हुन् । यसमा आमा, छाेरा र बुहारीकाे प्रमुख चरित्रलाई क्रमश: शशांक मैनाली, अरुणा कार्की र दिया मास्केले साकार पारेका छन् । भेट्रान एक्टर रवि गिरीले पनि यस सिनेमामा एउटा महत्त्वपूर्ण चरित्र निर्वाह गरेका छन् । आजकाे मूलधारकाे सिनेमाका लाेकप्रिय अनुहारहरू दयाहाङ राई, बुद्धि तामाङ र विजय बराललाई पनि यस सिनेमामा देख्न सकिन्छ । उनीहरूले छाेरा पात्रकाे साथीहरूकाे चरित्रहरू निभाएका छन् ।

असीकाे दशककाे भारतीय 'न्यू वेभ' सिनेमाकाे झझल्काे दिन्छ 'साँघुराे'ले । 'साँघुराे' सम्भवत: नेपाली सिनेमाकाे न्यू वेभकाे सुरुवात पनि हाे । बदलिँदाे नेपाली सिनेमालाई बुझ्नकाे लागि एकपटक याे सिनेमालाई हेर्नु आवश्यक छ जस्ताे मलाई लाग्छ । मूलत: सत्तरीपछि बनेका नेपाली सिनेमाहरूमा 'साँघुराे'ले महत्त्वपूर्ण हैसियत राख्छ जस्ताे मलाई लाग्छ ।

'साँघुराे' २०७१ सालकाे राष्ट्रिय पुरस्कार समाराेहमा तीनवटा प्रमुख विधातर्फ पुरस्कृत भएकाे थियाे, वर्षकाे सर्वश्रेष्ठ फिल्म, सर्वश्रेष्ठ पटकथा (विमल पाैडेल) र सर्वश्रेष्ठ अभिनेता (शशांक मैनाली) विधातर्फ ।

साेही वर्ष काेलम्बाे, श्रीलंकामा आयाेजित 'सार्क फिल्म फेस्टिबल'मा 'साँघुराे'लाई रजत पदक र निर्देशक जाेएस पाण्डेलाई स्पेसल ज्युरी अवार्ड गरेर दुई वटा पुरस्कार दिइएकाे थियाे । 'साँघुरो' प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय टेलिभिजन च्यानलमा टेलिकास्ट गरिएकाे पहिलाे नेपाली सिनेमा पनि हाे । यसलाई युकेकाे च्यानल फाेरले टेलिकास्ट गरेकाे थियाे ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर १७, २०७८ ०८:२४