सुन तस्करीको नयाँ रुट मुस्ताङ, साढे २ करोड अवैध मुद्रासहित समातिए भरिया

A+ A A-

मुस्ताङ लो-घेकर दामोदर कुण्ड गाउँपालिका-१ का छिरिङ डुन्डु गुरुङले भर्खरैको जनगणनामा आफ्नो पेसा कृषि उल्लेख गरेका छन् । श्रीमती र छोराछोरीसहित पोखराको शिवालय चोकमा बस्ने छिरिङ केही समयको अन्तरालमै पोखरा विमानस्थलबाट काठमाडौं उत्रन्छन् र स्थलमार्गबाट पोखरा फर्कन्छन् ।

१० कात्तिकमा समेत उनी काठमाडौंबाट हायस माइक्रो चढेर पोखराका लागि हिँडे । तर, माइक्रोबाट नउत्रँदै उनलाई प्रहरीले पक्राउ गर्‍यो, १ लाख ९४ हजार २ सय अमेरिकी डलर अर्थात् २ करोड ३२ लाख ४७ हजार ६ सय रुपैयाँसहित ।

१३ कात्तिकमा छिरिङ हवाईमार्गबाट काठमाडौं पुगेको प्रहरीले जम्मा पारेको उनको ‘ट्राभल डकुमेन्ट’बाट खुलेको छ । झण्डै एक महिनापछि पोखरा फर्कंदा उनले ठूलो रकम बोकेका थिए । योभन्दा पनि झस्काउने कुरा त के छ भने उनी यसअघि पनि पटकपटक अवैध विदेशी मुद्रा ओसारपसारमा संलग्न भएको खुलेको छ । यसअघि एकपटक कात्तिकको पहिलो साता आफूले काठमाडौंबाट डलर ल्याएको छिरिङले प्रहरीसँग स्वीकारेका छन् ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्कीका प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) रमेश थापाका अनुसार छिरिङले थुप्रै पटक अवैध विदेशी मुद्रा ओसारपसार गरेको ‘क्लु’ प्रहरीसँग छ । तर, विदेशी मुद्राको अवैध कारोबारमा जोडिएका छिरिङ भरिया मात्र रहेकाे प्रहरीकाे निष्कर्ष छ ।

एसपी थापाका अनुसार, यो अवैध रकम सुन तस्करीसँग जोडिएको छ । ‘अवैध सुनसँग यसको साइनो हुने केही आधारहरू फेला परेका छन्, जसको हामीले अनुसन्धानबाट पुष्टि गर्न खोजिरहेका छौँ,’ उनले भने, ‘सुन तस्करले नयाँ रुटका रूपमा मुस्ताङ-पोखरालाई प्रयोग गर्न खोजेको देखिन्छ ।’

मुस्ताङ नयाँ रुट

तस्कर समूहले प्रायः अनुकूलता हेरेर अवैध कारोबारको मार्ग फेरिरहेका हुन्छन् । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, चीनसँग सीमा जोडिएका रसुवा-केरुङ र सिन्धुपाल्चोकको तातोपानी नाका अवैध सुन कारोबारीका चल्तीका मार्ग हुन् । सुरक्षा जाँचपड्तालको मूल्यांकन गरी उनीहरूले यिनै रुटबाट फेरीफेरी सुन भित्र्याउने गर्छन् ।

‘तर अब भने उनीहरूले नयाँ रुट पहिल्याउन खोजेको देखिन्छ,’ एसपी थापा भन्छन् । प्रहरी अभिलेखमा मुस्ताङबाट चीन जोड्ने कोरला नाकाबाट अवैध सुन भित्रिएको हालसम्म देखिएको छैन ।

केही वर्षदेखि मात्र कोरला नाका नेपालको सडक सञ्जालबाट जोडिएको छ । सडक मार्गले छोए पनि यो रुटमा मानिसको आवतजावत कम हुने भएकाले यो बाटो सुन तस्करको रोजाइमा परेको हुन सक्छ ।

मुस्ताङआसपासका नाकाबाट भने यसअघि पनि अवैध सुन भित्रिने गरेको भेटिन्छ । ०७४ देखि ०७६ सम्म बर्सेनि गोरखाको उत्तरी भेगबाट सुन तस्करी भएर नेपाल भित्रिने गरेको प्रहरीको आँकडा छ । गोरखाको छेकम्पार र सामागाउँबाट चीन जोड्ने दुई नाका छन् ।

साउन ०७६ मा धार्चे गाउँपालिकाको खोर्लाबेसीको ओढारबाट १६ किलो सुन बरामद भएको थियाे । यो सुन छेकम्पारका धनकमल गुरुङले तिब्बतबाट ल्याएका थिए । गोठबाट तल झर्दै गरेका धनकमलले सुन बोकेको चाल पाएपछि केही युवाले उनीमाथि आक्रमण गरे । सुनसहित भाग्न सफल उनले सुन ओढारमा लुकाएका थिए । धनकमलमाथि आक्रमण भएको खबर प्रहरीकोमा पुगेपछि अनुसन्धान हुँदा घटनाको कारण सुन भएको खुलेको थियो । यो घटना भएको एक महिनापछि धनकमल सुनसहित पक्राउ परे ।

धनकमलले तिब्बती मूलका व्यक्तिले दिएको सुन काठमाडौं पुर्‍याउने जिम्मा आफूले लिएको अनुसन्धानबाट खुल्यो ।

भदौ ०७५ मा चुमनुब्री गाउँपालिकाकै सिर्दिबासबाट प्रहरीले १० किलो अवैध सुनसहित दुई जनालाई पक्राउ गरेको थियो । छेकेम्पारका डन्डुप लामा र लोप्साङ पेम्बे लामाले पनि यो सुन तिब्बती नागरिकबाट लिएका थिए । कात्तिक ०७४ मा लम्जुङको खुदीबाट १७ किलो सुन मोटरसाइलमा राखेर बेँसीशहर झार्दै गर्दा मनाङका पासाङ लामा पक्राउ परेका थिए ।

विदेशी मुद्रा र सुनको अन्तरसम्बन्ध

जानकारहरूका अनुसार सुन र डलरको साइनो प्रत्यक्ष जोडिएको हुन्छ । सुन किनेको भुक्तानी डलरमा हुन्छ । हुन्डी कारोबारीले बजारमा भएको नगद विदेशी मुद्रा जम्मा पारेर अवैध प्रणालीबाट विदेश पुर्‍याउने गर्छन् । खाडी मुलुकबाट आउने अवैध सुनको भुक्तानी नेपाल आउनुपर्ने रेमिट्यान्सबाटै हुने भए पनि चीनसँगको कारोबारमा भने नेपालबाटै विदेशी मुद्रा बाहिरिन्छ ।

हुन्डीको कारोबार गर्नेहरूले नेपाली बजारमा रहेको डलर संकलन गरेर अवैध प्रणालीमार्फत पठाउँछन् । त्यही भएर सुनको अवैध कारोबार बढ्नासाथै नेपाल राष्ट्र बैंकसँग डलर नगद सञ्चितिमा ह्रास आउने गरेको छ । ०७१ देखि ०७३ सम्म लगातार रेमट्यिान्समा गिरावट आएको थियो । त्यसको कारण नेपालीले विदेशमा कमाएको रकम अवैध सुन तस्करको पकडमा पुग्नु थियो, त्यसको पुनरावृत्ति अहिले फेरि देखिएको छ ।

नेपाली कामदारमार्फत र भिजिट भिसामा भरिया दुबई पठाएरै फुटकर रूपमा ठूलो मात्रामा सुन भित्र्याउन थालेपछि रेमिट्यान्समा भारी गिरावट आएको छ । ०७६/७७ मा करिब ९३ अर्ब रुपैयाँ रेमिट्यान्स भित्रिएकोमा त्यसको पछिल्लो आर्थिक वर्षमा यो घटेर ७२ अर्ब रुपैयाँमा झरेको नेपाल राष्ट्र बैंकको आँकडा छ । चालु आर्थिक वर्षको पछिल्ला महिनामा पनि उसैगरी रेमिट्यान्स घट्यो ।

जसका कारण मुलुकको ढुकुटीमै धक्का लागेपछि सरकारले गहनाका रूपमा आउने सुन नियन्त्रण गर्न थालेको छ । अवैध सुन कारोबारीले पछिल्लो समय दुबईबाट नेपाल फर्कने कामदारबाट त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहुँदै सुन ल्याउने गरेका छन् । कानुनअनुसार ५० ग्रामसम्मका सुनका गरगहना ल्याउन भन्सार तिर्नुपर्दैन । भन्सार ऐनले दिएको यो सुविधालाई नै अवैध कारोबारीले दुरुपयोग गर्दै खाडी मुलुकमा काम गर्न जाने नेपाली कामदारमार्फत सुन भित्र्याउने गरेका छन् ।

‘बाला’ बनाएर तस्कर समूहले वैदेशिक रोजगारबाट घर फर्कनेहरूलाई लगाइदिएर पठाउँछन् । त्यसबापत सुन बोक्नेहरूलाई केही रकम दिइन्छ । नेपाल ओर्लिएपछि ती बाला स्वरुपका गहना जम्मा पारेर भारत पठाइने गरेको प्रहरीको भनाइ छ । यही विधिबाट ठूलो मात्रामा सुनको कारोबार भइरहेको भन्सार कार्यालयको तथ्यांकले पुष्टि गर्छ ।

गएको तीन दिनमा मात्रै यो स्वरुपबाट भित्रिने ४७ किलोग्रामभन्दा बढी सुन त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्सार कार्यालयले संकलन गरेको छ, जसमध्ये नगन्यले मात्र भन्सार तिरेर लगेका छन् । यसको अर्थ यसरी कानुनी सुविधाअनुसार भित्रिएका सुनको ठूलो हिस्सा अवैध कारोबारीको पकडमा छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर १७, २०७८ ०६:३२