आजबाट यसरी तान्दैछन् सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशले इजलास र मुद्दा रोज्ने चिठ्ठा

आजबाट यसरी तान्दैछन् सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशले इजलास र मुद्दा रोज्ने चिठ्ठा

A+ A A-

सर्वोच्च अदालतका सबै न्यायाधीश सम्मिलित फूलकोर्टको निर्णयानुसार सर्वोच्चमा आज (१५ मंसिर)देखि गोला प्रथामार्फत पेसी तोकिँदैछ । अहिलेसम्म प्रधानन्यायाधीशले तजबिजी अधिकारअनुसार मुद्दाको पेसी तोक्ने अभ्यास थियो ।

तजबिजीका आधारमा पेसी तोक्दा प्रधानन्यायाधीशले अनियमितता गर्ने गरेको आरोप लाग्दै आएको छ । यही कारण सर्वोच्चका न्यायाधीश हरिकृष्ण कार्कीको नेतृत्वमा गठित न्यायालय सुधार अध्ययन समितिले गोला प्रक्रियाद्वारा इजलास तोक्न सिफारिस गरेको थियो ।

उक्त समितिको सिफारिस लागू नभएको, भ्रष्टाचार बढेको, प्रधानन्यायाधीश चोलेन्द्र शमशेर जबराले सरकारमा भागबन्डा खोजेको भन्दै सर्वोच्चका न्यायाधीश र नेपाल बार एसोसिएसन् आन्दोलित छन् । बारले प्रधानन्यायाधीशको राजीनामा नआएसम्म विरोध प्रदर्शन जारी राख्ने बताएको छ भने गोला प्रणाली लागू भएपछि न्यायाधीशहरू इजलासमा फर्कने तर प्रधानन्यायाधीश जबरासँग इजलास साझेदारी नगर्ने बताएका छन् ।

सर्वोच्च अदालत नियमावली संशोधन भएर ६ मंसिरमा गोला प्रक्रियाद्वारा पेसी व्यवस्थापनसम्बन्धी कार्यविधि निर्देशिका–२०७८ राजपत्रमा प्रकाशित भएको थियो । कार्यविधिअनुसार आजदेखि पेसी गोला प्रक्रियाद्वारा तानिँदैछ ।

कसरी तानिन्छ गोला ?

कार्यविधिअनुसार इजलास र मुद्दाका लागि छुट्टाछुट्टै गोलाको व्यवस्था छ । ती गोलालाई अपारदर्शी थैलोमा राखिने र प्रधानन्यायाधीशपछि वरिष्ठताका आधारमा पालैपालो अन्य न्यायाधीशहरूले तान्ने छन् । न्यायाधीशले तानेको गोलाको रेकर्ड कम्प्युटर र सीसी क्यामेरामा सुरक्षित राखिनेछ । बृहत पूर्ण वा पूर्ण इजलास, एकल र संयुक्त इजलासका लागि छुट्टाछुट्टै गोला र थैली हुनेछन् ।

बृहत पूर्ण वा पूर्ण इजलासका लागि अदालतमा उपस्थित न्यायाधीशको संख्या बराबरका गोटी थैलीमा राखिनेछ । बृहत पूर्ण वा पूर्ण इजलासका लागि तोकिएका गोलामा ‘१’, ‘२’ अंक लेखिएको हुनेछ । एकल इजलासका लागि बनाइने गोलामा ‘अ’, ‘आ’ लेखिएको हुनेछ । बृहत पूर्ण र एकल इजलास गठन भइसकेपछि मात्र संयुक्त इजलासका लागि गोला तान्नुपर्नेछ । संयुक्त इजलासका लागि इजलासको संख्या अनुसारका संकेत भएका गोटी राखिनेछ ।

गोला तानेर इजलास गठन भइसकेपछि न्यायाधीशले मुद्दाका गोला तान्ने छन् । मुद्दाका लागि ‘क’, ‘ख’ अंकित गोला बनाइनेछ ।
हेर्दाहेर्दै र निर्णय सुनुवाइको मुद्दामा पनि गोला तानिनेछ ।

पहिले बृहत पूर्ण वा पूर्ण इजलासका लागि गोला तानिनेछ । यो इजलासका लागि गोला तानेका न्यायाधीशहरू उक्त दिन गोला तान्ने प्रक्रियाबाट बाहिरिनेछन् । त्यसपछि एकल इजालसको गोला तान्ने पालो आउनेछ । बृहत पूर्ण वा पूर्ण इजलासमा नपरेका न्यायाधीशले मात्र यो गोला टिप्नेछन् ।

यही तरिकाबाट बृहत पूर्ण वा पूर्ण र एकल इजलासमा नपरेका न्यायाधीशले संयुक्त इजलासका लागि गोला तान्नेछन् ।
गोला तानेर इजलास निर्धारण भइसकेपछि इजलासको तर्फबाट न्यायाधीशले मुद्दाको गोला टिप्छन् । प्रकृतिअनुसार मुद्दाका समूह वर्गीकृत गरिन्छ र त्यसलाई महिनाको कुन दिन कुन खालका मुद्दा सुनुवाइमा राख्ने निश्चित गरेर गोलामा राखिन्छ ।

अहिलेको गोलाका बेफाइदा

यसरी आजबाट सर्वोच्चमा गोला प्रक्रियाबाट मुद्दा र इजालास छनौट हुँदैछ । प्रधानन्यायाधीशले स्वार्थपूर्ण ढंगले इजलास तोकेर सोही अनुसारका मुद्दा पारिदिएर अनियमितता हुने गरेको बताइन्छ । त्यसैलाई सच्याउन गोला प्रणाली लागू गरिएको हो । तर गोला प्रणालीबाट विषयविज्ञता नभएका न्यायाधीशलाई मुद्दा परेमा त्यसले सही न्याय सम्पादन नहुने जोखिम पनि छ ।

जस्तोः करसम्बन्धी मुद्दा फौजदारी मुद्दामा दख्खल भएका न्यायाधीशमा पर्न सक्छ । यो समस्या कम गर्न विषयविज्ञ न्यायाधीशहरूको क्लसटर बनाएर गोला टिप्ने अभ्यास पनि छ कतिपय देशमा ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर १५, २०७८ ०६:२३