मान्छेको मात्र होइन बाघको पनि हुन्छ गणना, तर कसरी ?

A+ A A-

२५ कात्तिकदेखि ९ मंसिरसम्म केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागले नेपालभर ३९ हजार गणक पठाएर जनगणना गरिरहेको छ । विभागले जनगणना गरेझैँ राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले पनि बाघको गणना गर्ने गर्छ ।

सन् २०२२ सम्ममा बाघको संख्या दोब्बर बनाउने सरकारको लक्ष्य छ । सोही लक्ष्य पूरा गर्न विभागले बाघको संख्या गणना गर्ने तयारी गरिरहेको छ । नेपालमा सन् १९९५/९६ देखि बाघको गणना गरिएको विभागको तथ्याङ्क छ । तथ्याङ्कअनुसार त्यो बेलामा नेपालमा ९३ देखि ९७ वटा मात्र बाघ थिए ।

त्यस्तै, २००९ मा १ सय २१, २०१३ मा १ सय ९८ र २०१८ मा बाघको संख्या बढेर २ सय ३५ वटा पुुगेको थियो । मान्छेले मान्छेकै गणना गर्दा त विभिन्न समस्या आउने गरेका छन् भने बाघको गणना कसरी गर्न सकिएला त ?

हामीले यो प्रश्न राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका सूचना अधिकारी बेदकुमार ढकाललाई सोध्यौँ । जंगली जनावर गणना गर्न विगतमा कठिन हुने गरे पनि अहिले प्रविधिको सहायताले त्यत्ति गाह्रो नहुने ढकालले बताए । ‘पहिले पग मार्क (पञ्जा छाप) का आधारमा गणना गरिन्थ्यो । त्यो तरिका क्यामेराको जति प्रभावकारी हुन्थेन, अहिले विशेष प्रकारको क्यामेरा जडान गरेर गणना हुन्छ,’ उनले भने ।

उनका अनुसार बाघ सधैँ ठूलो बाटोबाट हिँड्छ । जंगलका धेरै ठाउँमा बाघ हिँड्ने रुटको दुवैपट्टि क्यामेरा फिट गरिन्छ । उक्त क्यामेराअगाडि केही हलचल भयो भने क्याप्चर भइहाल्छ । बाघ धेरै दौडिरहने भएकाले जंगलमा फिट गरिएका १ हजारभन्दा धेरै क्यामेराबाट छलिन नसक्ने उनले बताए । ती फोटोलाई प्रत्येक दिन ल्याएर कम्प्युटरमा सेभ गरिने र पछि विज्ञहरूले फोटोका आधारमा गणना गर्ने ढकालको भनाइ छ ।

‘मान्छेको अनुहारजस्तै बाघको पाटा पनि प्रत्येकको फरकफरक हुन्छ । त्यस कारण फोटोका आधारमा गणना गर्न सकिन्छ । विज्ञले छानेको फोटोलाई पनि विशेष प्रकारको सफ्टवेयरमा राखेर बाघ दोहोरिएको छ कि भनेर परीक्षण गरिन्छ,’ उनले भने ।

यसरी बाघ गणना गर्न जंगलमा १५ दिन क्यामेरा राखिने उनले जानकारी दिए । यी आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर गरिएको गणनाबाट पनि निश्चित यति नै हो भनेर भन्न नसकिने ढकालले स्पष्ट पारे । ‘खासमा बाघको संख्या यतिदेखि यतिको बीचमा छ भन्नुपर्ने हो तर सर्वसाधारणलाई बुुझाउन एउटा अंकमा राख्नुपरेको हो,’ उनले भने ।

त्यसैगरी, बाघको पनि आ–आफ्नो इलाका हुने भएका कारण एउटा बाघ अर्काको इलाकामा खासै नजाने भएकाले पनि बाघ चिन्न धेरै गाह्रो नहुने उनले बताए । ‘सीमाक्षेत्रको बाघको हकमा पनि हामी भारतीय पक्षसँग समन्वय गरेर हाम्रो हो कि उनीहरूको हो भनेर पत्ता लगाउँछौँ,’ उनले भने ।

यो पटक गणना गर्दा करिब साढे ३ करोड खर्च हुने विभागको आकलन छ । यो पटक अघिल्लो पटककै क्यामेरा प्रयोग गरिने उनले जानकारी दिए ।

तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर ३, २०७८ १७:५८