चाडबाडपछि छाउने निराशाबाट कसरी निस्कने ? यस्ता छन् मनोविद्का सुझाव

A+ A A-

दसैँतिहार मनाएर काठमाडौं फर्किएयता संखुवासभाकी दीपा गिरी कार्यालयको काममा पहिलाजस्तो मग्न हुन सकेकी छैनन् । भन्छिन्, ‘बिहान उठ्दा नै उराठ लाग्छ । दिनमा थकान महसुस हुन्छ । अफिस त जान्छु तर काममा ध्यान जाँदैन । परिवारमाझ दसैँतिहार मनाएको सम्झना आइरहन्छ । पहिलाजस्तो मोटिभेसन नै छैन ।’

यी सबै कुरा सम्झेर आफू थप निराश बनेको उनी बताउँछिन् । अझै केही दिन यस्तो भइरहे मनोपरामर्श लिने निधो उनले गरेकी छन् । ‘मेरा सहकर्मीहरू पनि मेरैजस्तो समस्या झेलिरहेको कुरा सुनाउँछन् । तर ममा बढी नै निराशा छाएकोजस्तो लाग्छ । केही दिन आफैँ यो समस्याबाट उम्किने प्रयास गर्नेछु, नसके मनोपरामर्श लिनुपर्ला’, दीपाले भनिन् । उनी महाराजगञ्जको एक म्यानपावर कम्पनीमा काम गर्छिन् ।

कपन सरस्वतीनगर बस्ने उदयपुर गाइघाटका प्रेम भट्टराईले त जागिर नै छोड्ने विचार गरेका छन् । धुम्बाराहीस्थित श्रृङ्गार सामानको डिलरमा काम गर्ने प्रेम भन्छन्, ‘उसै त दिन छोटिन थालेको छ । त्यसमाथि काममा ध्यानै गइरहेको छैन । दसैँतिहारअघि शहर घुमी दैनिक ५० हजारभन्दा बढी सामान बेचेर आउथेँ । अहिले १० हजारको सामान पनि बेच्न सकेको छुइनँ । पहिला र अहिले तुलना गरेर बोसले के सोचिरहेको होला भन्ने लागेर जागिर नै चेञ्ज हान्दिने विचार गरेको छु ।’

काममा ध्यान नगइरहेकोप्रति उनी चकित छन् । भन्छन्, ‘दसैँ र तिहारको बीचमा पनि खासै काम गर्न सकिएन । तिहारलगत्तै गरौँला भन्ने जोश थियो तर खै ?’, उनी आफूमा देखिएको परिवर्तन महसुस गरी बिस्मित छन् ।

सुनसरी बक्लाैरीकी ज्ञानु नेपाली काठमाडाैं कपनस्थित एक सहकारीमा काम गर्छिन् । उनी पनि ठ्याक्कै प्रेम र दीपाकै जस्ताे समस्या सुनाउँछिन् । 'तर, अहिले मात्र हाेइन । दसैँ, तिहार मनाएर फर्किएपछि सधैँ यस्तै खल्लाे महसुस हुन्छ । जसले गर्दा काममा मन लगाउन केही समय लाग्छ । तीज सकिएपछि पनि मलाई यस्तो निराशा महसुस हुन्छु', ज्ञानुले भनिन् । यद्यपि, केही समयपछि सबै आफैँ ठीक हुने भएकाले आफूले बढी चिन्ता नलिएको उनको भनाइ छ ।

दसैँ, तिहार, छठपछि अक्सर मानिसहरू उदास हुने गरेको मनोपरामर्श दाता डा. गंगा पाठक बताउँछिन् । ‘तर, दसैँ तिहार मात्रै भन्नेचाहिँ हाेइन । हर्षोल्लासका कुनै पनि चाडबाड, उत्सव सकिएपछि मानिसहरूमा यस्ता साझा समस्या देखिन सक्छन् । धेरैका लागि यो सामान्य समस्या हो’, पाठक भन्छिन्, ‘तर निराशाले गाँज्दै गएमा भने मनोपरामर्श लिनुपर्छ ।’

उनका अनुसार उमङ्गका चाड, उत्सवपछाडिको समयमा धेरै मान्छेमा कुनै पनि काममा मन नलाग्ने, पूरै दिन थकान महसुस गर्ने, पुराना कुरा सम्झेर उदास हुने, राम्रो समय सकियोजस्तो लाग्ने, रातमा ठीकसँग निन्द्रा नआउने, बिहानै उठेर राम्रो महसुस नगर्नेजस्ता समस्या देखा पर्न सक्छन् । तर, अहिलेकाे सन्दर्भमा भने यस्ता समस्यापछाडिका कारणमा केवल चाडपर्व मात्र नरहेकाे उनकाे भनाइ छ । माैसमी डिप्रेसनले पनि काम गरेकाे हुनसक्ने उनी बताउँछिन् । माैसमी डिप्रेसनमा हुँदा चिडचिडाहट हुने, निद्रा तथा खान मन नलाग्ने, खाँदा पेट गडबड हुनेजस्ता समस्या देखा पर्छन् ।

'पहिलो कुरा त, फेस्टिभ मूडबाट एक्कासि नियमित काममा फर्किनुपर्दा पहिलाजस्ताे ध्यान नजानु स्वभाविक हाे', डा. पाठक भन्छिन्, ‘चाडबाडमा हुने खर्चका कारण पनि मानिसमा निराशाहरू देखा पर्न सक्छन् ।’

चाडबाडका बेला मान्छेको जीवनशैली थोरै फरक हुने भएकाले केही परिवर्तन स्वभाविक भएको उनको तर्क छ । 'केही समयका लागि भए पनि कतिपय मान्छेले योगा गर्न छाड्छन् । जिम जानेहरू जिम जान छाड्छन् । शारीरिक व्यायाम नियमित नहुन सक्छ । खानपिनमा सन्तुलन हुँदैन । यसको पनि असर शरीरमा पर्छ । ब्रेन र बडीबीच कनेक्सन हुन्छ । शरीर भद्दा वा अल्छि भएपछि त्यसको असर दिमागमा अवस्य पर्छ', डा. पाठक भन्छिन् ।

पाठकका अनुसार अध्ययनले नै देखाएको छ, गर्मीयाममा जस्ताे काम मान्छेले जाडोयाममा गर्न सक्दैन । काम राम्राेसित गर्न नसकेपछि परिणाम पनि पहिलाकाे जस्ताे हुँदैन । त्यसैले निराशा छाउने उनी बताउँछिन । ‘यसलाई कोल्डनेस इफेक्ट पनि भन्छन् । त्यसैको असरले काम सुस्त हुन्छ । पहिलाजस्तो काम नभएपछि मान्छे निराश हुन्छ’, उनले भनिन् ।

मौसमी डिप्रेसनले पनि यही बेला गाँज्ने भएकाले अरू बेलाको तुलनामा मानिसमा यस्तो बेला बढी मानसिक परिवर्तनहरू देखा पर्ने पाठक बताउँछिन् ।

चाडबाडपछिको केही समय र जाडोयाममा सामान्य निराशा अक्सर मानिसमा देखिने भएकाले आत्तिन नहुने मनोपरामर्शदाता बासुदेव आचार्य बताउँछन् । तर, धेरै दिन निराश महसुस गरे, वा स्वभावमा परिवर्तनहरू देखा परे मनोपरामर्श लिन उनी सुझाउँछन् ।

मनाेपरामर्शदाता डा. पाठकचाहिँ निराशालाई जित्ने प्रयासमा लाग्न सुझाव दिन्छिन् । भन्छिन्, 'रिअल कुरालाई स्वीकार्नुपर्छ । सोचेर चिन्ता लिनुहुन्न । त्यो प्राकृतिक हो । फेरि काममा एडजस्ट गर्न समय लाग्छ । ठूलो इस्यु बनाउनु हुँदैन । कोही मान्छेले अलि बढ्ता नै चिन्ता लिएकाे देख्छु । कसैले खासै वास्ता गर्दैनन् ।'

पुरानै जीवनशैलीमा फर्किन नियमित व्यायाम गर्ने, खानपानमा सन्तुलन कायम गर्ने, दसैँतिहारका तस्वीर, भिडियाे हेरेर खुसी हुने, चाडबाडमा जस्तै सामाजिक बन्ने प्रयास गर्ने, परिवारसँग निरन्तर सम्पर्कमा रहनेजस्ता कुराले आफूलाई खुसी र चङ्गा राख्न सकिने आचार्य बताउँछन् ।

तर, धेरै दिनसम्म निराश महसुस भयाे, पहिलाकाे जस्ताे जीवनशैलीमा फर्किन समस्या परेमा भने तत्काल मनाेपरामर्श लिन उनी सुझाउँछन् ।

विन्टर डिप्रेसनबाट जाेगिनचाहिँ प्रत्येक दिन कम्तीमा १५ मिनेट घाम ताप्न मनोचिकित्सक डा. सरोज वझा सुझाव दिन्छन् । घामको कमीले शरीरमा भिटामिन डीकाे कमी हुन्छ । यसले मानिसमा डिप्रेसन बढ्ने जोखिम हुन्छ', उनले भने ।

मौसमअनुसार मानिसको मुड निर्धारण हुने भएकाले आफ्नो नियन्त्रणमा नभएको मौसमलाई भन्दा मानसिक स्वास्थ्यप्रति सचेत रहन पाठक सुझाव दिन्छिन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर २, २०७८ ०८:०१