सामान्य तरिकाले यसरी बुझ्न सकिन्छ शेयरबजारलाई

A+ A A-

कुनै पनि व्यवसाय सुरु गर्नुपहिले तपाईंलाई सम्पत्ति अर्थात् पैसाको आवश्यकता हुन्छ । स्थापना गरेपछि कम्पनीलाई प्रतिस्पर्धामा उतार्न त तपाईंलाई स्थापना गर्दाको भन्दा बढी पैसा चाहिन्छ । पैसा भए नाफा पनि पर्याप्त गर्न सकिन्छ भन्ने भएपछि कम्पनीले सर्वसाधारणबाट पैसा उठाउने जुक्ति खोज्छ । र, त्यही जुक्ति नै शेयर हो । अथवा अर्को अर्थमा भन्दा व्यवसाय गर्दा कम्पनीको विकास गर्नका लागि आवश्यक पुँजी संकलन गर्न सञ्चालन गरिने सार्वजनिक कोष नै शेयर हो ।

यसरी सार्वजनिक कोष खडा गरी संकलन गरिएको पुँजीलाई कम्पनीले धेरै इकाइमा विभाजन गरेर लगानीकर्तालाई बिक्री गरेको हुन्छ । यसरी साधारण शेयर निष्कासनसम्बन्धी ऐनलाई टेकेर नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) को अनुमति पाएपश्चात् कुनै पनि कम्पनी वा संस्थाले आफ्नो शेयर सर्वसाधारणलाई बिक्रीवितरण गर्न पाउँछन् ।

यसरी सर्वसाधारणबाट निश्चित रकम असुल गरी सोहीअनुरुपको शेयर कम्पनीले लगानीकर्ताहरूलाई दिन्छ । यसरी सर्वसाधारण व्यक्ति साधारण शेयर किनेर सो कम्पनीको हिस्सेदारी बन्न सक्छन् ।

कम्पनीले संस्थापक र साधारण गरी दुई प्रकारका शेयर निष्कासन गर्ने गर्छन् ।

संस्थापक शेयर

कुनै पनि कम्पनी दर्ता गर्दा कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा कम्पनीको पुँजी संरचना र कम्पनीको अधिकृत पुँजीको स्वीकृति लिनुपर्छ । अधिकृत पुँजी भनेको कम्पनीको स्वीकृत पुँजी हो । यसरी पुँजीको संरचना गरिसकेपछि सबैभन्दा पहिला कम्पनीको सुरुवात गर्नेहरूले आफूले कबुल गरेको रकमबराबरको शेयर लिन्छन् । उक्त शेयरलाई नै संस्थापक शेयर भनिन्छ ।

साधारण सेयर

साधारण शेयर (आईपीओ) तपाईं हामी जनताका लागि निष्कासन गरिने शेयर हो । जब कुनै पनि संस्था वा कम्पनीलाई थप पुँजी (सम्पत्ति) आवश्यक पर्छ र त्यो आवश्यकता पूरा गर्नका लागि सो कम्पनीले सर्वसाधारणलाई आफ्नो थोरै हिस्सा बिक्री गर्छ । त्यो साधारण शेयर हो, अर्थात् सर्वसाधारण व्यक्तिका लागि जारी गरिने शेयर नै साधारण शेयर अर्थात् आईपीओ हो ।

सामान्यतया १ कित्ता शेयरको मूल्य १ सय रुपैयाँ हुन्छ । सर्वसाधारणले थोरैमा १० कित्ताबाट साधारण शेयरमा लगानी गर्न सक्छन । शेयरबजारमा गरिने लगानीहरूमा आईपीओको लगानीलाई सबैभन्दा सुरक्षित लगानी भन्ने पनि गरिन्छ । पछिल्लो समय साधारण शेयरमा सर्वसाधारणको उपस्थिति दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको छ । शेयरको हिस्सा थोरै र शेयर किन्न चाहने लगानीकर्ताको संख्या धेरै भएकै कारण आईपीओ पर्ने सम्भावना भने कम हुँदै गएको छ ।

कसरी लगानी गर्ने ?

शेयरबजार बाहिरबाट हेर्दा जति सजिलो देखिन्छ, वास्तविक रूपमा त्यति सजिलो भने छैन । जोखिमलाई अवसरमा परिणत गर्न सक्ने व्यक्ति नै यस क्षेत्रमा सफल बनेका छन् । आफ्नो लगानीमा जोखिम कम गर्नका निम्ति लगानीकर्ता सधैँ चनाखो हुनुपर्छ । त्यसका लागि हामीले सुरुमा आफूले कस्तो क्षेत्रमा कति लगानी गर्ने भन्नेबारे स्पष्ट योजना बनाउनुपर्छ ।

यसरी स्पष्ट योजना बनाउने

शेयरमा लगानी गर्नुभन्दा अगाडि तपाईंसँग कति पैसा छ । त्यसले कुन कम्पनीको कति शेयर किन्न सकिन्छ । र, कुनकुन कम्पनी तपाईंका लागि योग्य छन् भनेर अध्ययन गर्नुपर्छ । यसका लागि किन्नुपूर्व नै तपाईंले आफ्नो खरिद योजना स्पष्ट रूपमा बनाउनुपर्छ । जसमा न्यूनतम कति नाफा भएपछि बजारबाट निस्कने हो वा घाटा नै हुने स्थिति आएमा कतिसम्म होल्ड गर्ने हो भन्ने कुरा पनि उल्लेख गर्न छुटाउनु हुन्न ।

कम्पनी छनोट

धितोपत्र बोर्डमा सूचीकृत सबै कम्पनी राम्रा हुन्छन् भन्ने छैन । लगानीकर्ताले कम्पनी छनोट गर्दा कम्पनी विश्लेषण गर्न जरुरी छ । कम्पनी विश्लेषणको आधारभूत मापदण्ड भनेको कम्पनीको वार्षिक तथा त्रैमासिक प्रतिवेदनहरू हुन् । यी प्रतिवेदनहरू तपाईंले सजिलै सोही कम्पनीको वेबसाइट तथा नेप्सेको वेबसाइटमा पाउन सक्नुहुन्छ । जसमा तपाईंले कम्पनीको वार्षिक मुनाफा, सञ्चिति रकम, व्यवस्थापकीय सुशासनको अवस्था, गतवर्षहरूमा लगानीकर्तालाई दिएको लाभांश आदिको अध्ययन गर्नुपर्छ ।

यसरी गर्ने सम्पत्ति व्यवस्थापन

बजारमा बैंकिङ, जलविद्युत्, बीमा, होटल, उत्पादनमूलकलगायत १३ समूहका शेयरहरू सूचीकृत छन् । यस्ता समूह सधैँ एउटै प्रविधिमा रहँदैनन् । बजारमा देखिने प्रभावअनुसार सूचकमा उतारचढाव आइरहेको हुन्छ । त्यस कारण लगानीकर्ताले लगानी गर्दा विविध समूहमा गर्नुपर्छ । अर्थात् फरकफरक क्षेत्रका फरक कम्पनीहरूमा गर्नुपर्छ । सरल भाषामा भन्नुपर्दा तपाईंसँग भएको रकमलाई सानो–सानो टुक्रा बनाएर एकभन्दा धेरै कम्पनीमा लगानी गर्नुपर्छ । जसले गर्दा एउटा समूहमा नोक्सानी हुने स्थिति आयो भने अर्को समूहमा आउने वृद्धिले त्यसलाई सन्तुलनमा ल्याउन मद्दत गर्छ र तपाईंले घाटा खाएर टाट पल्टिने अवस्था आउँदैन ।

कसरी फाइदा लिने ?

शेयर बजारमा नयाँ हुनुहुन्छ भने सुरुमा लगानी गर्दा साधारण शेयरमा लगानी गर्नुपर्छ । लगानी गर्दा शेयर पर्‍यो भने बेचिहाल्दा नि हुन्छ तर केही समय होल्ड गरेर पनि यसको फाइदा लिन सकिन्छ । यसरी होल्ड गर्दा कम्पनीले दिने बोनस शेयर, नगद लाभांश पनि खातामा जम्मा भइरहेको हुन्छ । लगानीकर्ताले धितोपत्रको दोस्रो बजारबाट छोटो समयका लागि लगानी गरेर पनि नाफा कमाउन सकिन्छ । तर, यसका लागि भने तपाईंमा शेयरबजारको सिद्धान्तका बारेमा स्पष्ट जानकारी हुनुपर्दछ । यो नयाँ लगानीकर्ताका लागि घातक बन्न सक्छ भने अनुभवी र पुराना लगानीकर्ताको नाफाको माध्यम पनि बन्न सक्छ । तसर्थ धेरै ज्ञान, अनुभव बटुलेर जाने हो भने शेयरबजारबाट मजाले पैसा कमाउन सकिन्छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर १, २०७८ १६:४८