‘फेसबुकमा क्या दामी लाग्थ्यो, बाहिर देख्दा त झुर लाग्यो’

A+ A A-

छानीछानी राम्रो फोटो पोष्ट गर्‍यो । लाइक र कमेन्ट कति आयो भनेर छिनछिनमा मोबाइल चेक गर्‍यो । ब्युटिफुल । ग्रेट पिक्चर । कमेन्ट आउन थाल्छ, लाइक आउन थाल्छ । अनि, कमेन्टमा लाइक र धन्यवाद दियो ।

लाइक र कमेन्ट कति पुगेछ, हेर्नुपर्‍यो भनेर सुत्नुभन्दा एकछिनअघि फेरि चेक गर्‍यो । भोलिपल्ट बिहान उठ्नेबित्तिकै मोबाइल तान्यो । अनि लाइक र कमेन्टको संख्या फेरि हेर्‍यो । सामान्यतया कुनै फोटो फेसबुकमा हालेपछि हामीमध्ये थुप्रै प्रायः यसै गर्छौं । धेरै लाइक र कमेन्ट आएमा कति त आफूलाई सेलेब्रेटी नै भन्ठान्छौँ नि । राम्रो कमेन्ट गरुन्, धेरै लाइक आओस् भनेर सुन्दर देखिन फिल्टर वा अरु प्रविधि प्रयोग गर्छौं । भर्चुअल दुनियाँमा अरुलाई झुक्याए जस्तो लागे पनि वास्तवमा तारिफको लोभमा हामी आफूले आफैँलाई झुक्याइरहेका हुन्छाैं ।

‘फेसबुकमा त क्या दामी लाग्थ्यो, बाहिर देख्दा त झुर लाग्यो’ यस्तो कमेन्ट कसैले हाम्रो पछाडि गर्छन्, कसैले अगाडि नै । यस्तो कमेन्ट सुन्न पनि तयार हुनुपर्छ र स्वीकार्न पनि । रिसले चुर हुने हो भने फिल्टर किन गर्नु त । सामाजिक सञ्जालमा समय नबिताउने शायदै कोही होला । चिया खायो, नाँच्यो गायो, दौडियो, उफ्रियो, प्लेन चढ्यो, किताब पढ्यो, घुम्न गयो, मन्दिर गयो, बिरामी भेट्न गयो, जे गरे पनि सामाजिक सञ्जालमा राख्नकै लागि फोटो खिच्नुपर्ने भइसकेको छ । फोटोमा जस्तै आफूले लेखेको स्ट्याटसमा पनि राम्रो प्रतिक्रिया आयो भने पनि हामी निकै रमाउँछौँ । तर, कसैले निन्दा गर्‍यो वा आलोचनायुक्त कमेन्ट गर्‍यो भने कि दोहोरी सुरु गरिहाल्छौं । कि त्यस्ता कमेन्टमा रेस्पोन्स गर्दैनौँ तर उनीहरूप्रति नकारात्मक भाव राखिहाल्छौँ । र, झोँक चल्यो भने तुरुन्तै ब्लक गरिहाल्छौँ । सबैको विचार, सोच, विश्वास एकै हुँदैन भन्ने पनि स्वीकार्न सक्दैनौँ । कतै हामी प्रशंसाको भोको अनि आलोचना सहन या स्वीकार गर्न नसक्ने त भइरहेका छैनौँ ? आफैँले आफैँलाई सोध्ने बेला भइसकेको छ ।

त्यस्तै आफन्त, साथीभाइ वा सहकर्मी कसैसँग रिस उठ्नुपर्छ वा हाम्रोबारेमा उनीहरूले गरेको नकारात्मक कुरा कसैले सुनाइदिनुपर्छ, अनि त के चाहियो र । रिस पोख्ने वा गाली गर्ने ठाउँ छँदैछ । सिधै सामाजिक सञ्जालमा ठोकिहाल्छौँ । चित्त नबुझेको कुरा भए वा कसैले सुनाएको कुरा कति सत्य हो ,कति थपथाप गरेर भनिएको हो बुझ्ने प्रयास गर्दैनौँ । सम्बन्धितसँग नै वा अरु कोहीसँग कुरा गरेर पनि समस्या समाधान हुन्छ कि भनेर सोच्दैनौं । समस्या हल भए पो शान्ति मिल्छ । आवेगमा आएर भर्चुअल दुनियाँमा रिसराग पोखेर समस्या समाधान हुँदैन । उल्टै तनाव निम्त्याएर आफैँलाई बेफाइदा पुर्‍याउँछौँ, भएको सम्बन्ध पनि बिर्गाछौँ ।

कतिपयका लागि सामाजिक सञ्जाल ‘सो अफ’ गर्ने ठाउँ पनि बन्दैछ । छोराछोरीले राम्रो ग्रेड ल्याए भने बधाई दिँदै सर्टिफिकेट नै सामाजिक सञ्जालमा राखिहाल्यो । परिवारका कोही सदस्य विदेश पढ्न गए पनि पोष्ट गरिहाल्यो । ठूला होटलमा लञ्च डिनर गर्न गयो, छुट्टी मनाउन देश विदेश गयो, बढुवा भयो, जागिर पायो ,जग्गा किन्यो, घर बनायो, सवारीसाधन किन्यो अनि सामाजिक सञ्जालमा राखिहाल्यो ।

एकथरीमा यो उन्नति प्रगति हो र अरुलाई देखाउनुपर्छ भन्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ । कतिमा त यस्तो प्रगति देखाएर कसै-कसैलाई जलाउनु पर्छ भन्ने सोच समेत पाइन्छ । अर्काथरी चाहिँ अरुको जीवनमा प्रगति नै प्रगति छ, खुसी र रमाइलो छ, आफ्नो चाहिँ केही भएन भनेर उदास हुन्छन् । असन्तोष वा कुण्ठा प्रकट गर्दै आफैँले आफैँलाई दु:खी बनाउन थाल्छन् ।

सामाजिक सञ्जालमा देखिएझैँ वा देखाइएझैँ सबैको जीवन त्यति रंगीन कहाँ हुन्छ र ! सबैको जीवनमा उतारचढाव हुन्छन् । आफ्नो दु:ख कसले सामाजिक सञ्जालमा 'सोअफ' गर्छ ? घरजग्गा वा सवारीसाधन लिलामी हुन लागेको वा ऋणमा डुबेको छ भने कसैले राख्छ र? घर, गाडी, धन सम्पत्ति, पद प्रतिष्ठा नै खुसीका मापक हुने भए यी सबै हुनेमध्ये पनि कति त किन मनोचिकित्सक कहाँ धाइरहन्थे र !

वास्तवमा भन्ने हो भने आफ्नो राम्रो भयो, प्रगति भयो भने हामी नजिकका आफन्त, साथीभाइ र हितैषीलाई मात्र सेयर गर्न मन पराउँछौँ । उनीहरूलाई हामी आफैँ भेटेर वा फोन गरेर वा कुनै माध्यमबाट भनिहाल्छौँ । हाम्रो उन्नति प्रगति वा खुसीमा उनीहरूलाई पनि धेरै खुसी मिल्छ । अरुलाई त खासै के अर्थ रहन्छ र ? त्यस्तै आफूलाई दु:ख पर्‍यो भने कतिलाई भन्छौँ र ? सामाजिक सञ्जालमा त धेरैसँग जोडिएका हुन्छौँ । तर, जोबाट साथ सहयोग पाइन्छ भन्ने पक्का विश्वास हुन्छ, तिनैलाई मात्र त भन्छौँ नि हैन । अप्ठ्यारोमा साथ दिनेको संख्या कति हुन्छ, हामीलाई थाहा हुन्छ नै ।

बिरामी भएको फोटो सामाजिक सञ्जालमा राख्दा धेरैले स्वास्थ्यलाभको कामना गर्छन् । टेक केयर, गेट वेल सुन भनेर लेख्छन् । तीमध्ये कतिलाई त हामी राम्ररी चिन्दैनौँ पनि । कति त औपचारिकता निभाउनलाई लेख्छन् । जोसँग हाम्रो सम्बन्ध गाढा छ, तिनलाई हामी आफैँ थाहा दिन्छौँ । जो हामीलाई वास्ता गर्छन्, माया गर्छन्, ती हामीलाई भेट्न आउँछन् । निरन्तर चासो राखिरहन्छन् । यस्ताको संख्या सामाजिक सञ्जालमा औपचारिकता निभाउनेभन्दा धेरै नै कम हुन्छ । तर, उनीहरूको शुभ भावना कस्तो हुन्छ र हामीमा त्यसको कस्तो प्रभाव पर्छ भन्ने हामीले महसुस गरेका नै हुन्छौँ ।

घर परिवार, साथीभाइ अनि समाजका अरु व्यक्तिसँगको हार्दिक तथा सुमधुर सम्बन्ध, स्वस्थ जीवन र खुसीका लागि अति आवश्यक मानिन्छ । यस्तो सम्बन्ध थोरैसँग नै भए पनि मानसिक स्वास्थ्यका लागि समेत ज्यादै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । किनकि त्यहाँ प्रत्यक्ष रूपमा भावना आदान प्रदान हुन्छ । कुनै पनि समस्या समाधानका प्रयास हुन्छन् । यस्तो सम्बन्धको विकल्प सामाजिक सञ्जाल या भर्चुअल दुनियाँ हुनै सक्दैन ।

पक्कै पनि सामाजिक सञ्जालका सकारात्मक पक्ष प्रशस्तै छन् । यसबाट समाज र मानवीय हितका लागि फाइदा पुगिरहेको छ । जस्तो पोहर अनि केही महिनाअघि कोरोनाले विश्वभरि नै मानवीय जीवन अस्तव्यस्त बनाएका बेला आर्थिक वा अन्य सहयोग संकलनका लागि सामाजिक सञ्जालको व्यापक प्रयोग अनि सदुपयोग भयो । पढाइ, सिकाइ, व्यापार व्यवसाय प्रवर्द्धनदेखि लिएर संसारसँग सजिलै जोडिन सकिन्छ ।

तर, सामाजिक सञ्जालमा हामी के पोष्ट गरिरहेका छौँ, के हेरिरहेका र त्यसबाट के लिइरहेका छौँ ? यसतर्फ भने हामीले त्यति चासो दिएका छैनौँ । कति समय बिताइरहेका छौँ ? यसबारेमा पनि खासै ध्यान दिएका छैनौँ । यसले गर्दा हाम्रो शारीरिक स्वास्थ्यमा असर परिरहेको छ । ‘हात दुख्ने, बस्दा ढाड दुख्ने वा आँखा कमजोरी जस्ता समस्या आइसक्यो ।’ हामीमध्ये कतिपय यसो भन्न थालिसकेका छौँ । यो त शरीरमा देखिने कुरा भयो ।

तर, मनलाई पनि असर पार्न थालिसक्यो कि । लाइक र कमेन्टको चहानामा राम्ररी नचिने पनि फ्रेन्ड रिक्वेस्ट स्वीकार गर्छौं ।आफ्नो फोटो वा स्ट्याटस वा अन्य पोष्टमा लाइक र कमेन्ट नगर्नेलाई आफू चाहिँ किन गर्ने भनेर गर्दैनौँ । लाइक र कमेन्टको लालचमा परेर आफूभित्र इगो जन्माउँछौँ । आफ्नो पोष्टको जिम्मेवारी लिन नसक्दा वा अरुको फरक मत स्वीकार्न नसक्दा हुने भनाभन, त्यसबाट उत्पन्न हुने स्ट्रेस, अरुको जीवन कति रमाइलो आफ्नो कति निरस भन्ने हीनभावना वा अरुजस्तै बन्ने र गर्ने प्रतिस्पर्धामा पैदा भएको बेचैनीले मानसिक स्वास्थ्यमा असर पार्न सुरु गरेको त छैन ?

भर्चुअल दुनियाँमा रमाउन र निकै समय बिताउन थाल्दा नजिकका सँगको सम्बन्ध टाढा भइरहेको त छैन ? यी प्रश्नहरूका उत्तर आफैँ खोजौँ । र, सामाजिक सञ्जालमा कति समय बिताउने, के पोष्ट गर्ने, के नगर्ने, अरुका पोष्टबाट के ग्रहण गर्ने र कति प्रभावित हुने भन्नेमा सोचविचार गरौँ । शरीर र मन स्वस्थ राखौँ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक १८, २०७८ १३:५७