एनआरएनले विश्वभरिका नेपालीलाई जाेड्न सक्याे, तर हामीभित्र समस्या पनि छन् : जीवा लामिछाने (भिडियाे)

एनआरएनले विश्वभरिका नेपालीलाई जाेड्न सक्याे, तर हामीभित्र समस्या पनि छन् : जीवा लामिछाने (भिडियाे)

A+ A A-

समाचार कक्षमा धेरै खाले समाचारहरू आइरहेका हुन्छन् । विचारहरूकाे आदानप्रदान चलिरहन्छ । शिलापत्रले आफ्नाे समाचार कक्षमा बेलाबखत अतिथिहरू बाेलाइरहन्छ, जहाँ यस्तै विचारहरूकाे विमर्श हुन सकाेस् ।

याे साता हामीकहाँ गेस्ट एडिटर बनेर आइपुगेका छन्, गैर आवासीय नेपाली संघ एनआरएनका संस्थापक सदस्य, पूर्व अध्यक्ष,व्यवसायी तथा लेखक जीवा लामिछाने । उनै लामिछानेसँग शिलापत्रका केही सहकर्मीले गरेकाे कुराकानीको अंश !

१. तपाईँ यस्तो बेलामा छात्रवृत्तिमा इन्जिनियरिङ पढ्छु भनेर सोभियत संघ जानुभएको थियो सन् १९८६ मा जतिखेर सोभियत संघ विघटन हुने संघारमा नै थियो । कम्युनिज्म उत्कर्षमा थियो । बन्द अर्थतन्त्र थियो । इन्जिनियर बन्छु भनेर गएको मान्छे व्यवसायी भएर निस्कनुभयो । यसो विचार गर्दा आफ्नो रुचिलाई नै लगाम लगाउने गरी बलवान् हुँदोरहेछ हो देशको अर्थतन्त्र अनि देशको राजनीति अथवा समय ? कहिले सोच्नुभएकाे थियाे व्यवसायी बन्छु भनेर ?

सोभियत संघमा म सिभिल इन्जिनियरिङ अध्ययन गर्न भनेर सन् १९८६ मा गएको थिएँ । त्यतिखेर मिखाइल गोर्वाचेभ, त्यतिखेरको सोभियत संघको जेनरल सेक्रेटरी, गोर्वाचेभले एक वर्षअगाडि आएका थिए । सोभियत संघ, जुन एउटा महाराष्ट्रको रुपमा थियो, त्यो १९१७ देखि ८५ सम्म अर्थात् झण्डै ७० वर्ष एउटै हिसाबले चलिरहेको थियो, अब यसलाई यसरी नै लैजान सकिँदैन भनेर सोभियत संघमा सुधारवादी योजनाहरू पेरिस्त्रोइका र ग्लासनोस्ट सुरु गरेका थिए । त्यो भनेको के भन्दा राज्य नियन्त्रित अर्थ व्यवस्थालाई खुकुलो बनाउँदै लग्ने, मानिसहरूलाई पनि केही स्वतन्त्रता प्रदान गर्ने कुराहरू त्यसमा समेटेका थिए । यी काम एक वर्ष जस्तो भएको थियो ।

मैले १९९२ मा औपचारिक अध्ययन पूरा गरेँ । र त्यति नै बेला १९९१ को डिसेम्बर महिनामा सोभियत संघ विघटन हुन पुग्यो । र मैले व्यवसायमा लाग्छु भनेर सोचेकै थिइनँ । म पढ्न भनेर गएको थिएँ । इन्जिनियर बनेपछि म नेपाल मै आएर काम गर्छु भन्ने सोच थियो । त्यतिखेर फेरि के पनि भयो भन्दा जब सोभियत संघ विघटन भयो, अनि सोभियत संघले अपनाएको राज्य नियन्त्रित अर्थ व्यवस्थालाई त्याग गरेर ओपन मार्केट इकोनोमी अपनाए ।

खुला बजार अर्थतन्त्रमा उनीहरू प्रवेश गरे । गोर्वाचेभले पेरिस्त्रोइका र ग्लासनोस्ट सुरु गरेपछि त्यहाँ केही हल्का व्यवसायीहरू सुरु गर्ने परम्परा पनि सुरुवात भइसकेको थियो । साना साना ग्रोसरी पसलहरू पनि खुल्न थालिसकेका थिए । व्यक्तिगत लगानीमा मानिसहरूले रेष्टुरेन्टहरू खोल्न थालेका थिए । कोअपरेटिभहरू खुलिसकेका थिए । यहाँ बजार ठूलो सम्भावना छ भन्ने मलाई लाग्यो ।

सोभियत संघले अमेरिकालगायत पश्चिमी देशहरूसँग असैन्य शक्ति, अन्तरिक्ष विधि अभियानमा प्रतिस्पर्धा गर्ने हैसियत राखे पनि त्यहाँ मानिसका दैनिक उपभोगका सामानहरू विशेष गरी विद्युतीय सामानहरूको माग थियो । र हामी छुट्टीमा पश्चिमी मुलुकहरू सिंगापुर, दुबई, जर्मनीलगायतका देशमा जाँदा त्यहाँबाट ल्याएका टिभी, भिडियो टेप, म्यूजिकल सेट क्यामेराहरू असाध्यै मान्छेहरूले रुचाएर किन्ने गरेको हामीले देखेका थियौँ । जब खुल्ला अर्थतन्त्रमा प्रवेश गरेर उनीहरूले नीति नै परिवर्तन गरे, यसको बजार छ होला भन्ने मलाई लाग्यो र १९९२ देखि नै (संयोग भनौँ न) पढ्न भनेर गएको यसरी म व्यवसायमा लागेँ । त्यसपछि त बाटो नै मोडियो ।

२. कोही पढ्नका लागि कोही काम गर्नका लागि कोही रोजगारीका लागि, विश्वमा नेपालीहरू यसरी छरिएका छन् कि अब देश भनेको भूगोलमा मात्रै सीमित छैन, देश भाषामा पनि हुन्छ, संस्कृतिमा पनि हुन्छ । अब अहिले नेपाल बाहिर पनि छुट्टै नेपाल छ । जहाँ नेपाली छन्, हरेक देशमा नेपाल छ । यसरी छरिएर रहेको नेपालीहरूको समग्र पहिचान चाहिँ कस्तो पाउनुहुन्छ विदेशमा ?

ब्रिटिस गाेर्खामा नेपालीहरू गएको २०० वर्षभन्दा बढी नै भयो । त्यति बेलादेखि गए पनि २०४६ सालको परिवर्तनपछि ठूलो संख्यामा नेपालीहरू विदेश जान थालेका हुन् । अध्ययन गर्न होस् अथवा वैदेशिक रोजगारी । त्यसैले अहिले जुन नेपाली डायस्पोरा छ अधिकांश पुस्ता चाहिँ पहिलो पुस्ता नै हो । पहिलो पुस्ताको डायस्पोरा नेपालीहरू विदेशमा छ । र पहिलो पुस्ताको डायस्पोरा भएको हुनाले हामी विदेशमा भए पनि यहीँ (नेपालको) जस्तो रिफ्लेक्सन आइहाल्छ ।

दोस्रो पुस्ता चाहिँ त्यहीँको वातावरणमा जन्मिए हुर्किएको कारणले पनि उनीहरूले फरक हिसाबले लेलान् । हामी भने नेपालकै माटोमा जन्मिएको हुर्किएको बढेको भएर होला हामीले गर्ने व्यवहार, मनाउने चाडपर्वहरू पनि विदेशमा उसरी नै मनाउछाैँ जसरी नेपालमा मनाउछौँ ।

३.अहिले त अब नेपालीहरू नभएको सायदै देश होला । तपाईं गैर आवासीय नेपाली संघ एनआरएनको एक संस्थापक पनि हुनुहुन्छ । के एनआरएनले विदेशमा बस्ने सबै नेपालीहरूलाई समेट्न सकेको छ त ?

जब धेरै ठूलो संख्यामा नेपालीहरू विदेश जान सुरुवात भयो, त्यसलाई विश्वव्यापी सन्जाल बनाएर हामी पहिलो पुस्ताले काम गरेका हाै‌ँ । हामीमा हाम्रो जन्मभूमिका लागि केही गर्ने चाहना भए पनि चाहेर पनि धेरै गर्न सक्ने अवस्था छैन । त्यो आर्थिक लगानीका कुरा हुन् अथवा सामाजिक क्षेत्रका कुरा हुन् ।

परोपकारका क्षेत्रमा हामीले केही सहयोग गर्न खोज्यौँ भने पनि त्यो सम्भावना धेरै कम भएको हुनाले संगठन विस्तार भयो भनेदेखि हाम्रा आफ्ना मुद्दाहरूलाई पनि सम्बिन्धत निकायहरूसँग सशक्त ढङ्गले राख्न सकिन्छ । हामीसँग भएको थोरैथोरै स्रोतहरूलाई पनि ग्लोबल नेटवर्किङमार्फत परिचालन गर्न सकिन्छ भन्ने बुझाइका साथ सुरु भएको थियो ।

हामीले गरेको अनुमानित तथ्यांकअनुसार सार्क मुलुकबाहेक नै विश्वका सबै राष्ट्रहरूमा वैदेशिक रोजगारीमा गएका साथीहरू यूरोप, अमेरिका पश्चिमी यूरोपलगायत एसिया प्यासिफिकदेखि लिएर सबै ठाउँमा झण्डै ६० लाखभन्दा धेरै नेपाली रहेका छन् । त्यसमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीहरू, ब्रिटिस गाेर्खा जाने साथीहरू पनि हुनुहुन्छ । ठूलाठूला बहुराष्ट्रिय कम्पनीमा काम गर्ने नेपाली पनि छन् । आफ्नै उद्यम गर्ने नेपालीहरूको संख्या पनि पछिल्लो समय एकदमै विस्तार भएको छ । फरक-फरक पृष्ठभूमि र फरक-फरक व्यवसायमा समेटिएका नेपालीहरू फरक-फरक हिसाबले बसोबास गर्दै आएको देखिन्छ ।

४. वास्तवमा आजभन्दा १८ वर्षअघि एनआरएनको स्थापना गर्न आवश्यक के कति कारणले ठान्नुभयो ? यसका उद्देश्यहरु केके थिए ? अलिकति पृष्ठभूमि बताइदिनुस् न ।

हामी ठूलो संख्यामा भइसक्यौँ । हामी विदेशमा संघर्ष गरेर स्थापित हुने कोसिस गरिराखेका छौँ । हामीसँग स्रोत पनि धेरै छैनन्, तर संगठित भयौँ भनेदेखि हाम्रो मूलदेश, जन्मभूमिका लागि हामीले समष्टिगत विकासका लागि केही योगदान दिन सक्छौँ कि भन्ने नै हो । दोस्रो कुरा हाम्रा मुद्दाहरूलाई पनि हामीले सशक्त ढङ्गले उठान गर्न सकिन्छ कि भनेर नै संगठित भएका हौँ । किनभने व्यक्तिको आवाजभन्दा संगठनको आवाज सधैँ सशक्त हुन्छ । त्यो सुनिन्छ । हाम्रा आफ्ना मुद्दाहरूलाई पनि सम्बन्धित निकायसम्म पुर्‍याउनलाई र नेपालको समस्त विकासमा हामी पनि केही हातेमालो गर्ने उद्देश्यले नै संगठित भएका हौँ ।

५.उद्देश्यमा कतिको सफल हुनुभयो ?

मलाई के लाग्छ भने यो हाम्रो एउटा अभियान हो । र मैले सधैँ भन्ने गरेको छु, यो अभियान विदेशमा बसेको नेपाली समुदायलाई मातृभूमिसँग जोड्ने अभियानको रुपमा लिएका छौँ । विश्वव्यापी सञ्जाल बन्नु नै एउटा सफलताको कुरा हो भन्ने मलाई लाग्छ । अहिले सार्क मुलुकबाहेक ८५ वटा देशमा राष्ट्रिय समन्वय परिषद् बनेकाे छ । यस प्रकृतिको विश्वव्यापी संगठन अरु डायस्पोराको मैले देखेको छैन । यो आफैँमा उपलब्धि हो । जसले नेपालीहरूको बीचमा लगानी, आफ्नो सीप, पूँजीलाई कसरी परिचालन गर्न सकिन्छ भनेर नेपालमा विपद् पर्दा खेरि परोपकार र सामाजिक क्षेत्रहरूमा कसरी सहयोग गर्न सकिन्छ भनेर यसलाई एउटा प्रयास पनि गरिएको छ । यो केही हदसम्म सफल पनि भएको मैले देखेको छु ।

६. तीन करोडमा एक करोड नेपाली बाहिर छन् भनिन्छ । यति ठूलो जनसंख्या बाहिर छ, यो जनसंख्याले विदेशमा गएर सिकेको सीप र पुँजी चाहिँ नेपालमा ल्याएर विकास गर्न सक्छन् भन्ने अवधारणा पनि अगाडि सारिएका छन् । यस्तो अवस्थामा एनआरएनले कति लगानी भित्र्याउन सकेको छ ?

जहाँसम्म लगानीको कुरा छ, मैले पहिले नै पनि भनिसकेको छु, हामी पहिलो पुस्ता हो र हामी विदेशमा संघर्ष गरेर भर्खरै स्थापित हुने प्रयास गर्दैछौँ । हामीसँग सर्वाङ्गिण विकासमा कायापलट हुने गरी योगदान दिने क्षमता बनिसकेको छैन । तर हाम्रो भनाइ के हो भने हामी पनि यो देशको समस्त विकासमा सरिक हुन चाहन्छौँ र हाम्रो हैसियतअनुसार केही गर्न चाहन्छौँ । लगानी स्वयम् एनआरएनले गर्ने होइन, यो एउटा सामाजिक संस्था भएको हुनाले लगानी गर्न चाहने, क्षमता भएका केही साथीहरूका बीचमा एउटा प्लेटफर्म बनाइदिने काम चाहिँ संघले गरेको छ । लगानी व्यक्तिगत र सानो सानो समूह मिलाएर आएका छन् । पर्यटन, बैंकिङ, स्वास्थ्य, हाइड्रो पावर क्षेत्रलगायतका विविध क्षेत्रहरुमा लगानी गरेकै छौँ । पछिल्लो समयमा बृहत् रूपमा केही लगानी गर्न सकिन्छ कि भनेर केही अभ्यास भने भएका छन् । जस्तो २०११ देखि २०१३ सम्म मेरो आफ्नो कार्यकालमा सामूहिक लगानीको अभियान सुरु गरेका थियौँ । त्यतिखेर ९०० जना साथीहरू मिलेर एनआरएन डेभलपमेन्ट कम्पनी भनेर सुरुवात पनि भएको थियो ।