किसानका दुःख: प्राकृतिक प्रकोप र भारतबाट भित्रिने रोगले आजित, बर्सेनि दुई खर्बको क्षति

किसानका दुःख: प्राकृतिक प्रकोप र भारतबाट भित्रिने रोगले आजित, बर्सेनि दुई खर्बको क्षति

A+ A A-

गत ३१ असोजदेखि परेको अविरल वर्षाका कारण २० अर्बभन्दा बढीको धानबाली नष्ट भएको प्रारम्भिक तथ्यांक कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयको छ । नेपालमा बर्सेनि बाढीपहिरो र बेला–बेला आउने रोगले कृषिको उत्पादनमा प्रभाव पार्ने गरेको छ ।

प्राकृतिक प्रकोप र भारतबाट भित्रिने रोगका कारण कृषि क्षेत्रमा बर्सेनि करिब २ खर्ब बराबरको आर्थिक नोक्सानी हुने गरेकाे कृषि तथा पशुपन्छी व्यवसाय प्रवर्द्धन महाशाखाका सहसचिव तथा प्रवक्ता प्रकाशकुमार सन्जेलले बताए ।

‘सरकारले प्राकृतिक प्रकोप र कृषिमा देखिएका रोग नियन्त्रण गर्न प्रयास र काम गरिरहेको छ । तर पनि प्राकृतिक प्रकोपका कारण बर्सेनि किसान मारमा परिरहेका छन्’, उनले भने ।

कृषि मन्त्रालयका अनुसार हालै तीन दिन परेको वर्षाका कारण देशभर २० अर्ब रुपैयाँभन्दा धेरैको धानबाली नष्ट भएकाे अनुमान छ । यस्तै, गत असार र साउनमा पनि बाढीपहिरो तथा डुबानले तरकारी, मकै, कोदो तथा फलफुल नष्ट गरेको थियो ।

कृषि मन्त्रालयका अनुसार, नेपालमा २७ लाख हेक्टर जमिन खेतीयोग्य छ । जसमध्ये १५ लाख ५२ हजार ४६४ हेक्टरमा धान खेती हुँदै आएको छ । हाल धान उत्पादन गरिरहेका मध्ये २५ प्रतिशत कृषक बाढीपहिरो र डुबानकाे मारमा परेका छन् ।

बर्सेनि कृषिमा ठूलो विपत् र समस्या सिर्जना भए पनि सरकारले गम्भीर भएर काम गरेको पाइएकाे छैन । किसानहरूले खेतीकाे समयमा रासायनिक मलको अभाव सधैँ भाेगिरहनुपर्छ ।

यस्तै, खुला सिमाना भएकाले खासगरी भारतबाट भित्रिने विभिन्न रोग र किराले किसानले लगाएको बालीनालीमा क्षति पुर्‍याउँदै आएको छ ।

फौजी, सलह किरा, पक्स भाइरस र अन्य रोगका कारण वार्षिक १० अर्बभन्दा बढी मूल्य बराबरको कृषि उत्पादनमा क्षति भइरहेको कृषि क्षेत्रमा काम गर्दै आएका विभिन्न संघसंस्थाका अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

नेपालमा वार्षिक रुपमा कुखुरा, हाँस र टर्कीमा बर्डफ्लु रोग देखा पर्ने गरेको छ । यो रोग नियन्त्रण गर्न सरकारले पर्याप्त चासो नदिएका कारण बर्सेनि अर्बाैँ नोक्सानी भइरहेकाे व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

बर्डफ्लु रोगबाट वार्षिक पाँच लाखभन्दा धेरै पन्छी मर्ने गरको पशु सेवा विभागको तथ्यांक छ ।

यस्तै, गाई भैँसी तथा पशुलाई लाग्ने पक्स भाइरस काठमाडौं उपत्यकासहित एक दर्जनभन्दा बढी जिल्लामा गत वर्ष फैलिएको थियो । यो रोग अहिले पनि नियन्त्रण भएको छैन । पक्स भाइरस रोग झापा, मोरङ, सुनसरी, रौतहट, काभ्रे, मकवानपुर, तनहुँ, कास्की र काठमाडौं उपत्यकाका तीनवटै जिल्लामा फैलिएको थियो ।

पक्स भाइरसका कारण बर्सेनि दुई हजारभन्दा धेरै गाई भैँसी र पशु मर्ने गरेका विभागले जनाएको छ । दुई वर्षअघि असारमा पहिलो पटक मोरङमा यो भाइरस गाई भैँसीमा देखिएको थियाे ।

यसैगरी, गत वर्ष फैलिएको सहल किराले देशभर करिब २० करोडभन्दा बढीको हरियो नगदेवाली, तरकारी र फलफुलमा नोक्सान पुर्‍ याएको विभागले जनाएकाे छ ।

बालीनालीका लागि अहिलेसम्मकै खतरा मानिएको फौजी किराले हरियो प्रकारका ८० भन्दा धेरै खालका बालीनालीमा क्षति पुर्‍याएको नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क)को अध्ययनमा उल्लेख छ ।

सलह र फौजी किराले मकैसँगै केरा, जुनेलो, धान, गहुँ, कोदो, उखु, बोटविरुवा र घाँसमा समेत नोक्सानी पुर्‍याउन थालेपछि कृषकले वार्षिक रूपमा ठूलाे नाेक्सानी भाेगिरहनुपरेकाे छ ।

दुई वर्षयता तराई र मध्य पहाडका किसानको पसिना र मिहिनेत फौजी किराले नष्ट गर्न थालेको हो । यो किराले नेपालमा वार्षिक ४० करोडभन्दा बढीको बालीनालीमा नोक्सानी पुर्‍याउँदै आएको विभागले जनाएको छ ।

ठूला सम्भावित रोग नियन्त्रणका लागि संघ, प्रदेश तथा स्थानीय तहका पशु सेवासँग सम्बन्धित निकायलाई परिचालन गरेर काम गर्ने गरेको कृषि विभागका अर्थविज्ञ महादेवप्रसाद पौडेलको दाबी छ ।

ठूला रोगको संक्रमण नियन्त्रणका लागि सबै निकाय (रोग नियन्त्रण शाखा, ल्याब, क्वारेन्टाइन, बजेट शाखा, अनुगमन शाखा) लाई सतर्क बनाएर काम गर्दै आएको उनले बताए ।

अर्थविज्ञ पौडेलले जे भनेपनि भारत हुँदै नेपाल भित्रिने फौजी, सलह किरा र पक्स भाइरस र अन्य रोग नियन्त्रण गर्न सरकार चुक्दा किसानले ठूलो नोक्सानी व्येहोर्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ ।

कृषिमा पछिल्लो समय उत्पादन बढ्दै गए पनि समस्या घट्नुको साटो उल्टो बढ्दै गएको पूर्व कृषि सचिव राजेन्द्र भारीले बताए ।

‘सरकारले प्राकृतिक प्रकोप प्रभावित क्षेत्रमा किसानलाई राहतसँगै उनीहरूको उत्पादनमा क्षति नहुने विधि अपनाउने तालिम दिनुपर्छ’, उनले भने ।

याे पनि

बेमौसमी वर्षाले २० अर्बभन्दा धेरैकाे धानबाली नष्ट भएकाे प्रारम्भिक अनुमान

खेतमा डुबेको धान कसरी सुरक्षित उठाउने ? यस्ता छन् विज्ञका नौ सुझाव

बटुल्नै नमिल्ने गरी खेतमै भिज्याे धान, किसानलाई भाेकमरीकाे चिन्ता

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक ५, २०७८ ०६:४४