मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रमा हिंसा : यसरी सुरु भएको थियो विवाद

A+ A A-

लुम्बिनी प्रदेशको अस्थायी राजधानी बुटवल अहिलेको प्रदेश मुकाम हो । तत्कालीन मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेलले बुटवलक्षेत्र (रुपन्देही) लाई औद्योगिक राजधानीको रूपमा विकास गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दै दाङलाई राजधानी बनाउन लागे र दाङ नै तोकियो पनि । आर्थिक राजधानी भनेर विभिन्न औद्योगिक कार्यहरू सुरु गर्ने क्रममा मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रलाई व्यवस्थित र प्रभावकारी बनाउनका लागि पहल सुरु भयो ।

बुटवलक्षेत्रमा पर्ने करिब २ सय बिघा क्षेत्रफल भूमिहीन समूहको नाममा कब्जा गरेर ४ सय घरटहरा बनिसकेको उक्त स्थानमा मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्र बन्ने भएपछि विवाद उत्पन्न हुन थाल्यो । शिलान्यास हुनुभन्दा पहिलेदेखि नै त्यहाँ बसोबास गरिरहेका सुकुम्बासीहरूले संघर्ष समिति बनाएर विरोधका कामहरू गर्न थाले । सरकारले २०७३ मा ८१३ बिघा क्षेत्रफलमा मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रको नाममा पुर्जा बनाएदेखि नै उक्त क्षेत्रबारे विवाद बढिरहेको थियो ।

शिलान्यासमा स्थानीयको अवरोध

सरकारले औद्योगिक क्षेत्र बनाउन शिलान्यास गर्दा पनि केहीले अवरोध गरेका थिए । अवरोधका बीच रुपन्देहीकै जनप्रतिनिधि एवं तत्कालीन अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल र उद्योगमन्त्री लेखराज भट्टले २१ फागुन २०७७ मा शिलान्यास गरे ।

विवादित कार्यक्रम अघि बढाएको भन्दै मन्त्रीद्वय सवार गाडीलाई लक्षित गरी ढुंगा प्रहारसमेत भएको थियो । कोरिडोरमा बनाइएको मञ्च तथा शिलालेख स्थानीयले अघिल्लो दिन नै भत्काएका थिए । त्यसपछि ठूलो संख्यामा प्रहरी परिचालन गरी रातारात निर्माण गरी अवरोधकै बीचमा शिलान्यास भएको थियो ।

सरकारले मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रमा बसोबास गरिरहेका व्यक्तिहरूलाई शिलान्यासपश्चात् स्थानान्तरण गर्ने गरी अगाडि बढिरहेको बताए पनि स्थानीयले पहिले नै स्थानान्तरण र त्यसपछि मात्रै शिलान्यास हुनुपर्ने माग गर्दै विरोध गरिरहेका थिए ।

सुकुम्बासीको नाममा जग्गा अतिक्रमण

औद्योगिक क्षेत्र बनाउन छुट्याएको जग्गाबारे स्थानीयसँगै सुकुम्बासीको नाममा जग्गा कब्जाहरूको सक्रियता बढिरहेको थियो । भूमिहीनको नाममा दिन प्रतिदिन जग्गा कब्जा गरेर टहरा बनाउने क्रम बढेपछि स्थानीय प्रशासनले घरटहरा भत्काउन प्रहरी परिचालन गरेको थियो । प्रहरीले दिनहुँ स्थानीयलाई लखेट्ने र लगाएको रेखा नष्ट गर्ने गरे पनि अतिक्रमण रोकिएको थिएन ।

जग्गा अतिक्रमण गरी बस्ती बसाल्न सर्वसाधारणसँग रकम उठाएका आठ जनालाई करिब ३ हप्ताअघि प्रहरीले पक्राउ गरेको थियो । जिल्ला प्रशासन कार्यालयले अतिक्रमण नरोकिएपछि तीन साताअघिदेखि निषेधाज्ञा नै लगाएको छ । निषेधाज्ञाकै बीच पनि जग्गा अतिक्रमणका कार्यहरू भने रोकिएनन् ।

शिलान्यासपछि शून्य काम

मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रको शिलान्यास भएको सात महिना भए पनि कामको प्रगति भने शून्य छ । शिलान्यास भएको १ महिनाभित्र उद्योग स्थापनाका लागि आशयपत्र आह्वान गर्ने, उक्त आशयपत्रका आधारमा छ महिनाभित्र उद्योगीहरूलाई चाहिने न्यूनतम पूर्वाधारहरू (अस्थायी सडक, विद्युत् र पानी) को व्यवस्थापन गर्ने गरी औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन लिमिटेडले रोडम्याप तयार पारेको थियो ।

लिमिटेडले तयार पारेको कार्ययोजनाअनुसार हालसम्म औद्योगिक क्षेत्रमा आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण आधारभूत संरचनाहरू निर्माण भइसक्नुपर्ने भए पनि जग्गा विवादले योजना नै अन्योल बनेको छ ।

मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रका प्रमुख निमेष अधिकारीले औद्योगिक क्षेत्रभित्र पर्ने घरपरिवारलाई व्यवस्थापनको कामसमेत अन्योल रहेको बताए ।

शिलान्यास भएको दुई वर्षभित्र त्यस क्षेत्रमा उद्योग सञ्चालनमा ल्याउने र पाँच वर्षभित्रमा औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन लिमिटेडले सम्पूर्ण पूर्वाधारहरूको निर्माण सम्पन्न गरिसक्ने लक्ष्य रहे पनि जग्गा विवाद तथा त्यसको व्यवस्थापनमा सहयोग गरिरहेको आयोग नै खारेज भएपछि औद्योगिक क्षेत्रको काम ठप्प भएको छ ।

आइतबार एकाएक रणभूमि भन्यो मोतीपुर

प्रहरीले तीन दिनदेखि टहरा हटाउने अभियान सुरु गरेको थियो । बेलुका टहरा हटाउने र अवरोध गर्नेलाई पक्राउ गरेको भन्दै टहरा बनाएर बसेकाहरू आक्रोशित भएका थिए । प्रहरीले स्थानीयलाई पक्राउ गरेपछि स्थानीय रिसाएका थिए । आइतबार बिहानैदेखि जिल्ला प्रशासन कार्यालय रुपन्देहीले मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रमा ठूलो सङ्ख्यामा प्रहरी परिचालन गरेको थियो ।

तर, अवैध टहराले गर्दा निर्माणमै समस्या आएपछि स्थानीय प्रशासनले आइतबार टहरा हटाउन सशस्त्र प्रहरी परिचालन गर्‍यो । टहरा बनाएर बसेकाहरूले प्रतिरोध गर्दै प्रहरीमाथि ढुङ्गा प्रहार गर्न थाले । पाँच प्रहरी घाइते भएपछि प्रहरीले भिड तितरबितर पार्न गोली चलायो । ३ दर्जनभन्दा बढी हवाई फायरिङ गरिएको सुरक्षा निकायका प्रमुखले जनाएका छन् ।

झडपमा चारको मृत्यु, तीन जनाको सनाखत हुन बाँकी

आइतबारको हातापाइमा झण्डै ५० जना घाइते भएका थिए भने चार जनाको ज्यान गइसकेको छ । घाइतेहरूको अवस्था भने सामान्य छ । क्षेत्रमा सुरक्षाकर्मीले चलाएको गोली लागेर आइतबार मृत्यु भएका चार जनामध्ये तीन जनाको सनाखत हुन सकेको छैन । गोली लागेर गम्भीर घाइते भएर उपचारका लागि अस्पताल लैजाँदै गर्दा बाटोमै मृत्यु भएका तीन जनाको अहिलेसम्म सनाखत हुन नसकेको हो ।

कपिलवस्तु वाणगंगा–१० का २० वर्षीय रमेश परियारको मात्रै सनाखत भएको छ । मृतकको शव भैरहवास्थित युनिभर्सल मेडिकल कलेजमा राखिएको छ । आइतबार दिउँसो भएको घटनामा १६ जना सर्वसाधारण घाइते भएका थिए । १६ जनामध्ये चार जनाको मृत्यु भएको छ भने एक जनाको अवस्था गम्भीर रहेको प्रहरीले जनाएको छ । झडपमा परी ३१ जना सुरक्षाकर्मी घाइते भएका छन् ।

रुपन्देहीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी ऋषिराम तिवारीले नेपाल प्रहरीका १६ र सशस्त्र प्रहरीका १५ जना गरी ३१ जना घाइते भएको जानकारी दिए ।

ज्यान जोगाउन गोली चलाएको प्रशासनको स्पस्टीकरण

आइतबार अपराह्न प्रहरीलाई लक्षित गरी प्रदर्शनकारीले ढुंगामुढासँगै पेट्रोल बम प्रहार गरेपछि गोली चलाउनुपरेको प्रजिअ तिवारीले बताए । उनले सार्वजनिक सम्पत्तिको रक्षा गर्न खटिएका प्रहरीमाथि ढुंगामुढासँगै पेट्रोल बम प्रहार गरेपछि प्रहरीले आफ्नो ज्यान जोगाउन गोली चलाउनुपरेको बताए ।

प्रहरी प्रशासनले संयमता नअपनाएको भए ठूलो क्षति हुने अवस्था थियो,’ तिवारीले भने, 'लाठीचार्ज, अश्रुग्यास, हवाई फायर गर्दा पनि स्थिति नियन्त्रणमा नआएपछि गोली चलाउनुपरेको हो ।’

रूपन्देहीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी ऋषिराम तिवारी

स्थानीय त्रसित

मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्रको जमिन कब्जा गर्न देशैभरिबाट जुटेका हजारौँ सुकुम्बासी र प्रहरीबीच जंगलमा झडप भएपछि हजारौँ जना एकाएक रानीगञ्ज बस्तीमा प्रवेश गरेका थिए । त्यसपछि हरेक चोक र गल्लीहरूमा दोहोरो झडपमा प्रहरीले ठाउँठाउँमा हवाई फायर र अश्रुग्यास हानेपछि घरभित्रसमेत बस्न समस्या भएको स्थानीयहरूले बताएका छन् ।

राधा सुवेदी, मुना आचार्यलगायतले अन्य स्थानमा अन्य व्यक्तिहरूले गरेको क्रियाकलापले आफूहरू त्रसित भएर बस्नुपर्ने बाध्यता परेको बताए । घरैअगाडि दोहोरो झडप हुन थालेपछि श्वाससमेत फेर्न गाह्रो भएको उनीहरूको भनाइ छ । पाँचमहिने बच्चा लिएर छिमेकीको घरमा जोखिम मोलेर नै भाग्नुपरेको र राति ८ बजे मात्रै आफ्नो घरमा फर्केर आएको स्थानीय आचार्य बताउँछिन् ।

स्थानीय व्यवसायी कुलबहादुर थापाले एकाएक हजारौँ सुकुम्बासी दौडेर पसलअगाडि आएपछि सटर झारेर भित्र ३ घण्टासम्म लुक्न बाध्य भएको बताउँछन् । प्रहरीले प्रदर्शनकारीमाथि फायरिङ गर्दा सटर छेडेर गोली लाग्छ कि भनेर १ घण्टासम्म काउन्टर तल छेकिएर बसेको उनको भनाइ छ ।

मोतीपुरमा कर्फ्यु

जिल्ला प्रशासन कार्यालय रुपन्देहीले बुटवलको मोतीपुर औद्योगिक क्षेत्र तथा वरिपरिको भूभागमा आइतबार साँझ ४ बजेदेखि कर्फ्यु लगाएको छ । प्रमुख जिल्ला अधिकारी ऋषिराम तिवारीले आइतबार जारी गरेको आदेशमा आइतबार साँझ ४ बजेदेखि अर्को आदेश जारी नभएसम्मका लागि कर्फ्यु लगाइएको उल्लेख गरिएको छ ।

कर्फ्यु पूर्वमा तिनाउ नदी (बुटवल उपमनपा– १७, शिवनगरदेखि वडा नंं १८ को सौरहिया पुलसम्म, पश्चिममा हरिहरपुरको खेतीयोग्यजमिन (बुटवल १७), उत्तर शिवनगर रानीगञ्ज बस्ती (बुटवल १७) र दक्षिणमा बुटवल उपमहानगरपालिका– १८, औद्योगिक कोरिडोरको जमिन (धन्दापुर सौरहियासम्म)लगायत क्षेत्रमा लगाइएको छ ।

सरकारले औद्योगिक क्षेत्र बनाउन करिब १२ अर्ब रुपैयाँ लागत अनुमान गरेर सोहीअनुसारको तयारी गरिरहेको थियो । तिलोत्तमा नगपालिका, बुटवल उपमहानगरपालिका र शुद्धोदन गाउँपालिकाको जग्गा एकीकृत गरी औद्योगिक क्षेत्र निर्माणको तयारी भएको थियो ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज २५, २०७८ १३:४७