टीकाको दिन गोरेबहादुर खपाङ्गीलाई झलझली सम्झिन्छन् नेम्वाङ

A+ A A-

किराँती समुदायमा दसैँलाई लिएर विवाद छ । कोही नेपाली चाड भएकाले मनाउनुपर्ने बताउँछन् । कोही आफ्नो धार्मिक ग्रन्थ मुन्धुममा यो चाडको विषयमा उल्लेख नै नभएकाले दसैँ किराँतहरूको चाड होइन भन्छन् ।

पञ्चायतकालीन अवस्थामा दसैँ बहिष्कारको अभियान नै चलेको थियो । अभियन्ताहरूको जिकिर थियो– दुर्गादेवीले असुर जातिका महिषासुर, शुम्भ, निशुम्भजस्ता आदिवासी योद्धाहरूलाई मारेकाले आफ्ना पुर्खा मारिँदा उत्सव किन मान्ने ?

केहीको तर्क थियो– शाहवंशीय राजाहरूको चाड दसैँलाई किराँत राज्यमा जबर्जस्ती लादियो । दसैँ धेरै विवादित भएपछि किराँतहरूको संस्था किराँत याक्थुङ चुम्लुङले निर्णय गर्‍यो– टीका ग्रहण गर्ने वा नगर्ने, व्यक्तिगत छनाेट हो ।

दसैँ बहिष्कार अभियानका सक्रिय व्यक्ति थिए गोरेबहादुर खपाङ्गी । यिनै खपाङ्गीलाई हरेक दसैँको टीकाका दिन स्मरण गर्छन् एमाले नेता सुवास नेम्वाङ ।

दसैँ नमान्ने अभियान चले पनि नेम्वाङ भने हरेक दसैँमा अनामगरस्थित फुपूको घरमा टीका लगाउन जान्थे । फुपूको घरबाट बाहिर निस्किँदै थिए गेटमा नेम्वाङ र खपाङ्गीको टुपलुक्कै भेट भयो । किराँतीहरूले दसैँ बहिष्कार गरेकै समयमा नेम्वाङको निधारमा टीका देखेपछि खपाङ्गी क्रोधित बने, 'किराँत समुदायको दसैँ बहिष्कार अभियान चलेको बेला तपाईं टीका लगाउने ?'

नेम्वाङकाे निधारमा रातो टीका देखेपछि आक्रोशले राता भएका खपाङ्गीलाई नेम्वाङ झलझली सम्झिन्छन् । 'उहाँ त विचरा बितेर जानुभयो तर मेरो निधारमा टीका देखेपछि उहाँको अनुहार मलाई झलझली सम्झना आउँछ ।'

नेम्वाङले खपाङ्गीको हप्की भेटेको साल थियो २०५८ । अर्को साल पनि नेम्वाङ फुपूकोमा टीका लगाउन पुगे । टेलिभिजन हेरिरहेका नेम्वाङले दृश्यमा खपाङ्गीले राजाको हातबाट टीका थापेको देखे । दसैँ बहिष्कार अभियान चलाउने र टीका लगाएबापत आफूलाई हप्काउने खपाङ्गीले राजाको हातबाट टीका लगाएको दृश्य देखेर नेम्वाङ जिल परे । नेम्वाङ मात्रै होइन, त्यसबेला राजदरबारका पुरोहित रहेका माधव भट्टराई पनि खपाङ्गीले राजाको हातबाट टीका ग्रहण गरेको देखेर छक्क परेका थिए । 'सधैँ रातो टीका बहिष्कार गर्ने मान्छेले मन्त्री भएपछि राजाको हातबाट टीका ग्रहण गर्नुभयो। म त छक्क परेँ,' भट्टराई भन्छन् ।

फुपूको घरमा टीकापछि खानपिन गरेर नेम्वाङ बाहिर निस्किँदै थिए, संयोग अघिल्लो सालझैँ उनको खपाङ्गीसँग भेट भयो ।

अघिल्लो साल टीका लगाएबापत हप्की खाएका नेम्वाङले खपाङ्गीलाई सुनाए, 'तपाईंले टीका लगाएको देखेर मलाई पनि साहस बढेर आयो, अनि टीका लगाएँ ।'

राजाको हातबाट टीका ग्रहण गरी फर्किएका खपाङ्गी नेम्वाङको कुरा सुनेर मुस्कुराए । 'अघिल्लो साल मलाई हप्काएको र दरबारमा टीकापछि मेरो निधारमा टीका देखेर मुस्‍कुराएका खपाङ्गीको मलाई सधैँ सम्झना आउँछ,' नेम्वाङ भन्छन् ।

दसैँको टीका नलगाउने अभियान चलाएका खपाङ्गीले राजाको हातबाट टीका ग्रहण गरेपछि खपाङ्गीको व्यापक आलोचना बढ्यो । उनले राजाको हातबाट टीका लगाउनुको अन्तर्य पनि रोचक छ । शिक्षामन्त्री हुँदा उनी अनिवार्य संस्कृत हटाउन चाहन्थे । यसको निर्णय मन्त्रिपरिषद्बबाट गर्नुपर्थ्यो । मन्त्रिपरिषद्बबाट केही निर्णय गराउनका निम्ति राजालाई खुसी पार्नैपर्ने भएकाले टीका लगाएको उनले आफूनिकटहरूसँग बताएको नेम्वाङ बताउँछन् । टीका ग्रहणबारे प्रश्न उठ्दा उहाँले अग्रजहरूसँग भन्नुहुन्थ्यो, 'राजालाई खुसी पार्न मैले टोपी सारेर निधार थापेको हुँ ।'

जनजातिकै हितमा निर्णय गराउनका लागि आफूले टीका थापेको भनेर खपाङ्गी दाबी गर्थे । राजाबारे खपाङ्गीको बुझाइ थियो, 'राजा भनेको ठकुरी हो र ठकुरी प्रशंसाको भोको हुन्छ ।'

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असोज २९, २०७८ ०७:३२