जङ्क फुडको बानीले केटाकेटी मोटाउँछन्, पछि क्यान्सर हुन सक्छ

तस्वीर: एफएनडब्लुअनलाइन ।

A+ A A-

हाम्रो मुख्य शत्रु के हो भनेर कसैले सोध्यो भने आमनेपालीले के भन्लान् ? यो स्वाभाविक र सरल प्रश्नले उनीहरू झन् अलमलमा पर्नेछन् । किनकि उनीहरूको जीवनमा यस्ता शत्रु धेरै छन् । जता हेर्‍यो उतै र जुन हेर्‍यो उस्तै छ, कुनलाई मुख्य शत्रु भन्ने ? समाजको अगुवाइ गर्ने तप्का भने डेढअक्कली छ । यिनको कुरा भने अलि बेग्लै छ । यिनले नबुझेजस्तो गरेर स्वाङ पार्छन् र बुझ पचाउने गर्छन् । यिनीहरू निहित स्वार्थका कारण टालटुले र पत्रु कुरा गर्छन् ।

यस्ता पत्रु नै हाम्रा मुख्य साझा शत्रु हुन् । यी पानीमा तैरिएको प्लास्टिकजस्तै जताततै छन् । यस्ता पत्रुलाई अग्रेजीमा जंक भनिन्छ । कुनै पनि वस्तु पुरानो, फालेको, काम नलाग्ने, मक्किएको, झुत्रो या खिया लागेको भन्ने नै यसको सोझो अर्थ हो । अहिले समाजदेखि खानामा समेत यिनै पत्रुको बोलवाला छ । यस्तो खानेकुरालाई माथिकै परिभाषमा राख्न सकिन्छ । जसलाई जंक फुड अर्थात् पत्रु खाना भनिन्छ ।

यस्तो पत्रु खानाको चर्चा गर्दा अहिले मानव सभ्यताकै चुनौतीको रूपमा बढ्दै गरेको नसर्ने दीर्घरोगबाट सुरु गर्नु बढी सान्दर्भिक हुन्छ । यी नसर्ने दीर्घरोगका मूल कारणमा अस्वस्थ खाना, वायु प्रदूषण, चुरोट, रक्सी र शारीरिक श्रम कम गर्ने जीवनशैली छन् । यीमध्ये अस्वस्थ खाना पहिलो कारणमा दरिएको छ । यस्तो अस्वस्थ खानामध्ये पनि विषादी भएको खाना र पत्रु खाना मुख्य हुन् । अहिले हाम्रो देशमा भएका सबै रोगी मानिसमध्ये दुईतिहाइभन्दा बढी यस्तो नसर्ने दीर्घरोगबाट पीडित छन् भने दुईतिहाइभन्दा बढी मानिसको यिनै रोगका कारण अकालमा ज्यान जान्छ ।

केटाकेटीलाई चाउचाउ : स्वादकाे लाेभ, शरीरमा राेग

हामी धेरैलाई थाहा छ, विषादी हालेका जुनसुकै कृषिउपजमा विष हुन्छ । अहिले पनि धेरैले खेतबारीमा हाल्ने कृत्रिम रसायन थरीथरीका हर्मोन र प्लास्टिकमा समेत यस्तो घातक विष हुन्छ भन्ने ठान्दैनन् । तर, यी वस्तुहरू विषभन्दा घातक मन्द विष हुन् । विषको असर त बरु तत्कालै देखिने हुँदा समयमै सचेत हुन र यसको प्रभाव घटाउन सकिन्छ । तर, यस्ता मन्द विषबारे समयमै ख्याल नहुँदा झनै ठूला दुर्घटना भएका छन् । अहिले भएका आकस्मिक मृत्युका घटना यसैका परिणाम हुन् । थरीथरीका कृत्रिम रसायन र प्लास्टिकका वस्तु अत्यधिक प्रयोग हुने पत्रु खाना यस्तो मन्द विषबाट कसरी अछुतो हुन्छ ?

खानेकुराको विश्व बजारको विस्तारसँगै यस्ता पत्रु खानेकुराका ठूलाठूला कारखानामा बनेका छन् । धेरै लामो समय जोगाउन भन्दै यिनमा नुन, चिनी, नगलाउने र सड्न नदिने कृत्रिम रसायनहरू मिसाइएका हुन्छन् । यिनले हाम्रो पेटमा रहेका खाना पचाउने सहकर्मी सूक्ष्म जीवहरू नष्ट गर्छन् । यसको पहिलो र प्रत्यक्ष प्रभाव पेटको पाचन प्रणालीको गडबडीबाट सुरु हुन्छ । सँगै यसै प्रणालीसँग जोडिएको रक्त र स्नायु प्रणालीमा विस्तारै नकारात्मक प्रभाव बढदै जान्छ । यिनको प्रभावले मस्तिष्कघात, मुटुरोग, क्यान्सर र शरीरका महत्त्वपूर्ण अंगहरूले काम नगर्ने जटिलता हुन्छ ।

अर्को कुरा, यस्ता पत्रु खाना धेरै समय जोगाउनका लागि चिल्लो पदार्थ खासगरी तेलमा धेरै पकाएर तयार गर्ने गरिन्छ । यस्तो नपच्ने तेलमा पकाएका पत्रु खाना खाँदा रगतमा खराब कोलेस्टेरोल बढ्न जान्छ । यस्तो कोलेस्टेरोल रक्तनलीमा जम्यो भने रगतको प्रवाह रोकिन्छ । जसका कारण मस्तिष्कघात, हृदयाघात र पक्षाघात हुन्छ ।

विशेष रिपोर्ट : थाहा पाउनुहोस्, इनर्जी ड्रिङ्क्सले ज्यानै लिन सक्छ

सँगै, धेरै टाढासम्म पुर्‍याउन यसमा भएको हावा, पानी र अन्य तरल तत्त्व हटाइएका हुन्छन् । एक हिसाबले यी जीवित खानेकुरालाई मेसिनमा धेरै तातोमा सुकाएर पूर्णत: निर्जीव बनाइएको हुन्छ । जसले गर्दा यस्ता खानेकुरामा हुनुपर्ने भिटामिन, चिल्लो, आवश्यक लवण र खनिजहरूसमेत बाँकी हुँदैनन् । शरीरलाई चाहिने यस्ता तत्त्व र यौगिकको अभावमा यी खानेकुरा खाने मानिसमा कुपोषण हुने हुन्छ भने यिनमा क्यालोरी (ऊर्जा) बढी हुने हुँदा सँगै मोटोपना पनि बढी हुन्छ । यी दुवै अवस्थाका कारण मात्र लाखौँको अकालमा ज्यान जान्छ ।

खानेकुराको विश्व बजारको विस्तारसँगै यस्ता पत्रु खानेकुराका ठूलाठूला कारखानामा बनेका छन् । धेरै लामो समय जोगाउन भन्दै यिनमा नुन, चिनी, नगलाउने र सड्न नदिने कृत्रिम रसायनहरू मिसाइएका हुन्छन् ।

यिनमा प्राकृतिक स्वाद, गन्ध, बास्ना बाँकी रहँदैन । कतिपय यस्ता खानेकुरा खाने मानिसलाई झुक्याउन कृत्रिम स्वाद र बास्नासमेत थपिएका हुन्छन् । यसमाथि जैविक गुण परिवर्तन (जीएमओ) प्रविधिको प्रयोग गरेरसमेत यस्ता गन्ध र स्वादमा फेरबदल गर्ने गरिन्छ । खानाको व्यापार गर्ने ठूलो कारखाना चलाउने कम्पनी यस्ता कृत्रिम खाना बनाएर हाम्रो जीवनमाथि नियन्त्रण गर्न सलबलाएका छन् ।

विशेष रिपोर्टः जाेगिनुहाेस्, रोनाल्डोले त्यसै पन्छाएका होइनन् काेककाे बोतल

यस्ता पत्रु खानामा चिनीको मात्रा बढी हुन्छ । चिनी नहालेको पत्रु खाना विरलै हुन्छ । अमिलो र पिरो अचारमा समेत चिनी थोपरेको हुन्छ । यसलाई लामो समय जोगाउन हालिएको नुन र अन्य रसायनले स्वादमा पर्ने असर कम गर्ने हो भने सँगै यस्तो खानामा लत बसाउने पनि हो । किनकि यस्ता खानेकुरा खासगरी गुलिया खानेकुराको लत बस्ने कुरा अनुसन्धानमा समेत देखिएकोे छ । त्यसैले साना बच्चाहरू यस्तो खानेकुरा खान जिद्दी गर्छन् भने यसमा बानी परेका मानिस सजिलै यस्तो खानेकुरा खाने बानी छोड्न पनि सक्दैनन् ।

शहरमा यस्तो पत्रु खाना र यसले फैलाएको नसर्ने दीर्घरोगको बिगबिगी छ । यो अब शहरबजारका पसलमा झुण्ड्याएका प्लास्टिक पोकामा मात्र सीमित छैन । यस्ता खानेकुरामा बानी परेका परिवारले यसलाई भान्सामा भित्र्याएका छन् । धेरैलाई स्वादिलो र पकाउन पनि छिटो भन्ने कुराले प्रभावित गर्ने गरेको छ । पौष्टिकता भएका अन्न, गेडागुडी, सागपात फलफूल मिलाएर घरमै सजिलै बनाउन सकिने खानेकुरा बनाउन र खान छाडेर प्याकेट वा बट्टामा भएका खानेकुरा खान र खुवाउन सजिलो मान्ने चलन ह्वात्तै बढेको छ ।

कतिपय अवस्थामा त यो सामाजिक प्रतिष्ठासमेत बनेको देखिन्छ । उदाहरणका लागि तयारी चाउचाउ अब पाहुनाले मात्र हैन परिवारिक दैनिक खाना भएको छ । यसरी भान्सामा काम गर्नेलाई सजिलो बनाउन भन्दै भित्र्याइने यस्ता खाना खान र खुवाउन प्रेरित गर्ने कुराले परिवारका सबै सदस्य जोखिममा छन् । यस्ता खानाका कारण तुलनात्मक रूपमा श्रम कम गर्ने भान्से महिला र बालबालिकामा मोटोपनका सिकार भएका छन् । महिलामा उच्च रक्तचाप, मधुमेह, हड्डी कमजोर हुनेजस्ता समस्या धेरै देखिएका छन् । उनीहरूसँगै हुकर्ने बालबच्चाको सानैमा मोटोपनको सिकार भएका धेरै उदाहरण थपिँदैछन् ।

सञ्चार प्रविधिको गतिसँगै यो पत्रु नाम गरेको शत्रु गाउँघरमा समेत फैलिँदैछ । यस्तो भित्र्याउने काममा सरकारी तथा गैरसरकारी विकासे तालिम, पत्रपत्रिका, रेडियो र टीभीमा आउने विज्ञापनको ठूलो हात छ । यस्तो खाना खाएको देखेर नक्कल गर्ने र विज्ञापन सुनेकै भरमा यसको संगत गर्ने धेरै छन् । कतिसम्म भने पोषिलो भन्ने सुनेर गाउँघरमा सुत्केरीलाई खुवाउन चाउचाउको कार्टुन बोकेर घरघरमा लैजाने गरिन्छ । गाउँघरका विपन्न बस्तीमा यस्ता पत्रु खानाका पनि नक्कली पत्रुसमेत भेटिन्छन् । कोक, फेन्टा, पेप्सी, चाउचाउ र बिस्कुटका नक्कली ब्राण्ड गाउघरमा छ्यापछ्याप्ती भेटिन्छन् ।

व्यापारका लागि गरिने विज्ञापनमा (चुरोट र सुर्तीमा बाहेक) यसको नकारात्मक असरबारेमा कुनै उल्लेख गरिँदैन । विद्यालयमा यसबारे पढाइ हुँदैन । गाउँघरका विकासे र चेतनामूलक तालिममा यिनको चर्चासमेत हुँदैन । बरु उल्टै यस्ता खानाको प्रचार गर्ने अर्बाै‌को खर्च गरिन्छ । यस्तो विज्ञापनमा कसैले प्रश्न उठाउँदैन । सरकार त यस्तो विज्ञापनमा छुटसमेत दिन्छ । यिनको बिक्री बढे यसैबाट कर बढ्ने योजनाको तानाबाना बुनेर बस्छ । सँगै, यस्ता पत्रु खान उत्पादन गर्ने कम्पनीहरूले उपभोक्तालाई के मन पर्छ भनेर गर्ने अनुसन्धानमा करोडौ‌ँ खर्च गर्छन् । यसैका आधारमा स्वाद परिवर्तन गर्नेदेखि आकर्षक प्याकेटमा खानेकुरा राखेर बजार पठाउनेसम्म गर्छन् ।

यी सबै कुराले हाम्रो जीवनको आधार र ऊर्जाको स्रोतमा थपिएको विषको भयावह चित्र देखाउँछ । यस्तो भएको भने कुनै आकस्मिक घटनाबाट होइन । हाम्रा पुर्खाले लाखौँले ज्यान जोखिमा राखेर प्रकृतिमा भएका के के खान हुन्छ र के खान हुँदैन भनेर खोजी गरेका हुन् । कतिपयले यसैक्रममा विषाक्त खाना परीक्षण गर्दा ज्यानसमेत गुमाए । यसरी मानिसका लागि खानयोग्य बनाएको खानेकुरा भने औद्योगिक खेतीपातीको प्रचलन र विश्वयुद्धपछि प्रयोग गरिएका कृत्रिम रसायन, विषादी, कृत्रिम हर्मोन र प्लास्टिकको प्रयोगले अत्यधिक विषयुक्त हुँदै गएको छ । योसँगै नाफाका लागि मात्र खेती गर्ने प्रवृत्ति बढेसँगै यस्तो खाना सबैलाई बेच्न सम्भव बनाउन यसलाई पत्रु बनाउने प्रक्रिया तीव्र भएको छ । यस्तो प्रवृत्ति नरोके हाम्रो खाना नै हाम्रो इहलीलाको कारक बन्ने पक्का छ ।

अन्त्यमा, ईसापूर्व २४०० वर्ष पहिले आधुनिक स्वास्थ्य विज्ञानका अग्रज हिपोक्रयाटस्ले भनेको खानामै औषधि, औषधि नै खाना मनन गराैँ । खानेकुराका लागि विषादीमुक्त खेतीपाती गरौँ । विषरहित खाऔँ । समाजका पत्रु, माटो र मानिसका शत्रुसमेत समयमै चिनौँ र यी सबैबाट जोगिऔँ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज ७, २०७८ ०९:१०