लामसुरेकी गयल केटी

A+ A A-

'तैँले अब पढ्न नपाउने भइस् ।'

साँझजस्तै अँध्यारो भयो आमाको अनुहार । मेरो टाउकोमा हात सलबलाउँदै उहाँले पिर पोख्नुभयो ।

आँखाबाट । शब्दबाट । हाउभाउबाट ।

त्यो दिनको बिहान त्यसरी सुरु भएको थिएन ।

बिहानको ९ बजे त मलाई हतार भइरहेको थियो । हरियो फ्रक, सेतो सर्ट, रातो टाई र बेल्ट– बोर्डिङ स्कुलको युनिफर्म भिरिसकेकी थिएँ । र, सधैँजस्तै आमाको कोठामा रहेको सखुवाको दराजअघि उभिएकी थिएँ । त्यही दराज जसको दाहिने ढोकामा दुई फुटको ऐना टाँसिएको थियो । घरभरिमा ऐना भन्नु नै त्यत्ति एउटा थियो । म ऐनाअगाडि उभिएँ । कपाल कोर्न थालेँ । बीचमा सिउँदो पारेर । बोर्डिङ स्कुलमा सेतो रिबनले कपाल दुईतिर बाँधेर जानुपर्थ्यो । रिबन बाँध्न बिर्सेको दिन एसेम्ब्लीमै गाली खाइन्थ्यो ।

निधारको देब्रेपट्टिको भूमरीले गर्दा मेरो कपाल कहिल्यै सपक्क बसेन । कपाल बाँध्दा सधैँ ५/७ मिनेट यत्तिकै नष्ट हुन्थ्यो । अघिपछिभन्दा हतार थियो मलाई त्यस दिन । नतिजा प्रकाशनको दिन थियो । कक्षा ४ को वार्षिक परीक्षाको नतिजा प्रकाशन हुनेवाला थियो । म अलिअलि उत्साहित थिएँ । धेरै चैँ डर लागिरहेको थियो । ड्रइङ र साइन्समा जहिल्यै कम अंक प्राप्त हुन्थ्यो । जसले गर्दा म कक्षामा कहिल्यै प्रथम हुन सकिनँ । कतै फेल नै पो हुन्छु कि ? सब्जेक्ट पो लागिहाल्छ कि ? बोर्डिङ स्कुलमा पढ्ने मान्छे नि फेल हुन्छ त भन्लान् भन्ने डर । हरेकजसो नतिजा सुन्ने दिनमा यस्तै आशंकाको धुवाँ मेरो दिमागमा मडारिइरहन्थ्यो । रङमङिएको धुवाँमा आफ्नै धमिलो आकृतिको कल्पना गर्दै म बोर्डिङ जानका लागि तयार हुँदै थिएँ ।

'भात खान आइजो । त्यति कपाल कोर्न नि कति बेर लगाएको ? कपालसपाल लुछिदिन्छु । अनि थाहा पाउँछेस् ।'

आमाको चक्कुजस्तो धारिलो आवाजले म भरङ्ग भएँ । यस पटकसमेत गरेर आमाले तीन पटक खान बोलाइसक्नुभएको थियो । मैले ऐना हेरेँ । बाँधिएको कपाल एकातिर हिमालतिर चढेको थियो, अर्कोतिर फेदीतिर झरेको थियो । मैले दुईतिरकै कपाल लुछिदिएँ । र भान्सामा गएँ । भात पस्किएको थाल तानेँ ।

'के गरेको यो कपाल ?,' आमा मलाई हेरेर च्याँठिनुभयो ।

मैले आमालाई हेरेँ । आमाको नाकको पोरा छिटो–छिटो चलेको देखेँ । भात खाइसकेर म उठेँ । आमा पनि सँगसँगै उठ्नुभयो । मैले बाल्टिनबाट पानी उबाएर हात नधोउञ्जेल उभिनुभयो । त्यसपछि भने आमाका खिरिला हात हतारमा हाम फाल्दै मेरो कपाल लुछ्न आइपुगे ।

'झन् ढिला भइराखेको बेला ! ध्वाँसी, कपाल सब भताभुङ्ग पारिछ !'

आमालाई सधैँ कामको हतार । करेसाबारीमा हतार । भान्छामा हतार । तल्लो इनारबाट पानी ल्याउन हतार । स–साना डल्लो पुस्टकारी बनाउन हतार । सख्खरमा चोपेको भुजियाको डल्लो बाट्न हतार । किराना दोकान खोल्न हतार । आमालाई सघाउने बाको अत्तोपत्तो थिएन । आमाको हतारमा मेरो ढिलासुस्तीले भाँजो हाल्थ्यो । अनि त दिनहुँजस्तो आमाको रिसको केन्द्रबिन्दु म नै बन्न पुग्थेँ । आमाको भुत्ल्याइले मेरो कपाल झन् बिग्रियो । मलाई आमा एकदमै नराम्री लाग्यो । नजाती लाग्यो ।

ओहो सक्सेना सर ! आज पनि जबजब स्मृतिको डुङ्गा चढेर बाल्यकालमा सयर गर्छु, सक्सेना सर कहाँकहाँबाट फुत्त मेरो अघि आइपुग्छन् र भन्छन्, 'बिनामाया थिङ । स्ट्याण्ड अप ।'

'यसलाई त सरकारी स्कुलमा राखिदिनुपर्ने । कपालकोर्न नि पर्दैन । घण्टी लागेपछि गए पनि भयो ।'

आमाले फलाक्दै मेरो कपाल बाँधिदिनुभयो ।

सरकारी स्कुल !

मेरो मथिङ्गलमा ठिङ्ग उभियो, श्री प्रगति माध्यमिक विद्यालय । मेरै घरअगाडि उभिएको स्कुल । तर, मैले सम्झेदेखि नै प्रत्येक दिन म त्यो सरकारी स्कुल नाघेर आदर्श निकेतन बोर्डिङ स्कुलमा पढ्न जान्थेँ । बिजमाया भने त्यही सरकारी स्कुल जान्थी । बिजमाया र म सँगै नहुने त्यही एक समय थियो । नभए त हामी जति बेला पनि सँगै हुन्थ्यौँ– सुत्दा, उठ्दा, खाँदा, बजार जाँदा, साइकल कुदाउँदा । उमेरमा ऊ मभन्दा ठूली थिई । कक्षा भने किन सानो ? मलाई अचम्म लाग्थ्यो ।

बिजमायाको बा बाहिरबाहिरै बस्थे । कहिलेकाहीँ मात्र आउँथे । मैले बिजमायालाई सोधेकी थिएँ, 'तेरो आमा खोइ ?'

'नुन लिन जानुभएको छ ।'

मजस्तै ऊ पनि लामो समय भ्रममा परिरही । धेरैपछि थाहा भयो, उसकी आमा ऊ दुई वर्षकी हुँदा नै यो संसारबाट बिदा भइसकेकी थिइन् । र, कसैले उसलाई भनिदिएको थियो, 'तिम्रो आमा नुन लिन जानुभएको छ ।'

बिजमाया पनि बोर्डिङमा पढोस् भन्ने म चाहन्थेँ ।

एकपटक मैले बिजमायाका बालाई भनेकी थिएँ, 'बिजमायालाई पनि मसँगै बोर्डिङ स्कुलमा पठाइदिनुस् न ।'

'हाम्रो तिमीहरूको जस्तो घर छैन । दोकान छैन । कसरी पठाउनु बोर्डिङ ?,' बिजमायाका बाले लगाइराखेको लुङ्गी कम्मरमा कस्दै भनेका थिए । मलाई लाग्यो, दुईतले घर, दोकान हुनेले पढ्ने स्कुल रहेछ, आदर्श निकेतन बोर्डिङ । त्यति नहुनेले पढ्ने त सरकारी स्कुल रहेछ ।

स्वतन्त्र महिलाको परिकल्पना गर्ने डेढ सय वर्षअघिको उपन्यास

लामसुरेमा खुलेको पहिलो अंग्रेजी स्कुल थियो, आदर्श निकेतन बोर्डिङ स्कुल । आमाले भन्नुहुन्थ्यो– जनमतसंग्रहपछि खुलेको हो यो बोर्डिङ । गाउँमा आदर्श बोर्डिङ स्कुलको आफ्नै शान थियो । नहोस् पनि कसरी ? सरकारी स्कुलमा नेपालीमा पढाइ हुन्थ्यो, यता अंग्रेजीमा । सरकारी स्कुलमा जुत्ता अनिवार्य थिएन । यता केटाकेटी आइरन गरिएको सर्ट, फ्रक/पाइन्ट, टाई, पेटी र छालाको जुत्तामा ठाँटिएका हुन्थे । त्यति मात्र कहाँ हो र ? उनीहरूको देब्रे छातीमा चारकुने रुमाल पनि झुण्डिएको हुन्थ्यो ।

कक्षा २ मा पुगुञ्जेलसम्मै सधैँ मलाई पुर्‍याउन आमा जानुहुन्थ्यो । कक्षा ३ देखि भने म प्रह्लाद, उमेश, प्रकाश, सम्झनासँगै जान थालेँ । बोर्डिङ स्कुलका आफ्नै नियम थिए । नेपाली बोल्न पाइँदैनथ्यो । दिनदिनै होमवर्क गर्नुपर्थ्यो । सरले भनेजस्तो गर्न सक्नुपर्थ्यो । नसके ? नसके सक्सेना सरको कारबाही सुरु हुन्थ्यो ।

त्यस दिन आमाले कपाल बाँधिदिएपछि म हतारिँदै नतिजा सुन्न गएँ । तर, फुर्सदले नतिजा सुन्न पाइनँ । लामो समयदेखि फिनतिरिएको भन्दै मलाई नतिजा सुनाइएन । साथीहरू पास भएको खुसी मनाउँदै घर फर्किंदा म भने लुरुलुरु खिन्न हुँदै आइरहेथेँ ।

ओहो सक्सेना सर ! आज पनि जबजब स्मृतिको डुङ्गा चढेर बाल्यकालमा सयर गर्छु, सक्सेना सर कहाँकहाँबाट फुत्त मेरो अघि आइपुग्छन् र भन्छन्, 'बिनामाया थिङ । स्ट्याण्ड अप ।'

उनको कल्पनाले मात्र मलाई त्यो त्रासद् विगतमा फर्काउँछ ।

चिचिण्डोजत्तिकै लामालामा थिए सक्सेना सरका हातगोडा । प्रह्लादको फर्निचरमा दराजका लागि ताछिराखेको लामो पातलो स्टिकजस्तो थियो उचाइ । अनि पथलैयाको बाटो हुँदै ल्याइने पत्थरजत्तिकै कालो थियो उनको शरीरको रङ । कपाल सधैँ तोरीको तेल हालेर चिल्लो बनाइएको हुन्थ्यो । र, कक्षाकोठामा उनीभन्दा अगाडि आउँथ्यो उनको नाक । अलिअलि हिन्दी लवजमा उनी हामीलाई म्याथ, साइन्स र ड्रइङ सिकाउँथे । शुक्रबार–शुक्रबार पीटी खेलाउँथे । पीटी खेल्नुपर्ने दिन धेरै विद्यार्थीहरू सक्सेना सरले जस्तो हातगोडा तन्काउन नजानेर भ्यागुता बन्नुपर्थ्यो । हामी चर्को घाम टाउकोमा थापेर पीटीमा ध्यान दिन्थ्यौँ ।

ध्यान नदिने केटाकेटीहरू ट्वाइलेटमा थुनिन्थे । सक्सेना सर कहिल्यै एक्लै कक्षामा आउँदैनथे । उनीसँगै आउँथे चक, डस्टर, छडी र एउटा त्रसित सन्नाटा पनि । केटाकेटीको हलचल बन्द । कानेखुसीले थकाइ मार्थे । जिज्ञासा र प्रश्नहरू निर्वासनमा जान्थे । प्रकाश, उमेश र मलगायत सबै पछिल्लो बेञ्चमा हिउँ बनेर बस्थ्यौँ । आँखा अगाडि एउटै दृश्य हुन्थ्यो– सक्सेना सर र उनको छडीे । दुवै उस्तै । दुवै लामा । दुवै सिर्लिक्क परेका । र, दुवै कडा, कठोर । छिसिक्क गर्नासाथ हाम्रा पातला हातमा छडी बर्सिन्थ्यो र आफ्नो अनुहार टाँसी फर्किन्थ्यो । मानौँ, हातमा कार्बन पेपर राखिएको थियो ।

सक्सेना सरका लागि सबै केटाकेटीले संसार एकैनासले देख्नुपर्थ्यो । तर, कक्षा ४ मा आइपुग्दासम्म पनि मलाई संसार फरक नै लागिरह्यो । मेरो निम्ति घर बोल्थे । बाटो हिँड्थे । सजीव र निर्जीव वस्तुबारे म सधैँ अलमलमा पर्थें । सक्सेना सर भन्थे, 'सजीव हिँड्छन् र रुख सजीव हो ।'

म हरेक बिहान उठेर हेर्थें, घरनेरको वरको रुख त्यहीँ हुन्थ्यो । त्यसमाथि कहिले चित्र कोर्ने सिसाकलम ताछ्न बिर्सन्थेँ । इरेजर हराइरहन्थेँ । होमवर्क गर्न बिर्सन्थेँ । म्याथमा त म सधैैँ पछाडि पर्थें ।

बहाना अनेक थिए । समाधान केवल एक– सक्सेना सर । बरु सक्सेना सरसँग मजस्तो ‘बदमास’ विद्यार्थीलाई कारबाही गर्ने उपाय धेरै थिए । कहिले हातमा सुम्ला पर्थ्यो । कहिले ट्वाइलेटमा थुनिन्थेँ । एक दिन सक्सेना सर अगाडिको बेञ्चदेखि प्रश्न सोध्दै आउँदै थिए । मेरो पालो आउञ्जेलसम्म फ्रक लछप्पै भिज्ने गरी पिसाब फेरिसकेकी थिएँ । साथीहरू निकैबेरसम्म हाँसिरहे । गललल... ।

बेइज्जतीको सप्को लाग्यो मनमा । मैले मन थामेँ । तर, आँखाले आँसु थामेन । झरिरहे बरररर..। मभित्र डरको ड्रयागन थियो । सक्सेना सरको डर । टिफिन साटिने डर । ट्वाइलेटमा थुनिनुपर्ने डर । पीटी खेल्नुपर्ने डर । त्यहाँ पालना गर्नुपर्ने अनुशासनको डर । मैलेजस्तै डरको ड्रयागन बोकेर दैनिक बोर्डिङ स्कुल जानेहरूमा अरु–अरु पनि थिए ।

घर आउँदा देख्थेँ, बिजमायालाई केहीको डर थिएन । मलाई इर्ष्या हुन्थ्यो, निस्फिक्री बिजमाया देखेर । ऊ बैजनी रङको लामो फ्रक र सेतो सुरुवाल लगाउँथी । कपाल कहिले दुई चुल्ठा बाट्थी । कहिले मोटो रबरब्याण्डले पछाडि बाँध्थी । हाफ टाइममा माथि डाँडासम्म रेस लगाउन जान्थी । कठ्याङ्ग्रिँदो दिनमा डँडाल्नुमा पारिलो घाम थापेर बस्थी । स्कुलको चौरमा बसेर पढ्थी । हाफ टाइममा कहिलेकाहीँ साथीहरूसँगै कलाको घरबाट भोगटे ल्याएर साँधेर खान्थी । घुम्ती पसलबाट अमिलोको झोल किनेर चुस्थी । कानमा लामो झुम्का हल्लाउँदै साथीहरूसँग पिकनिक जान्थी ।

बिजमाया पायल चप्पल लगाउँथी । हरेक सरस्वतीपूजामा आउट ड्रेस लगाउँथी । हरेक नयाँ वर्षमा साथीहरूलाई पोस्टकार्ड बाँड्थी । हरेक रात निदाउनुअघि बिजमाया सरकारी स्कुलबारे बेलीविस्तार लाउँथी । मलाई बिजमायाजस्तै निस्फिक्री रहन मन थियो ।

त्यस दिन आमाले कपाल बाँधिदिएपछि म हतारिँदै नतिजा सुन्न गएँ । तर, फुर्सदले नतिजा सुन्न पाइनँ । लामो समयदेखि फिनतिरिएको भन्दै मलाई नतिजा सुनाइएन । साथीहरू पास भएको खुसी मनाउँदै घर फर्किंदा म भने लुरुलुरु खिन्न हुँदै आइरहेथेँ । भोलिपल्ट आमाले हेडसरसँग निकैबेर कुरा गरेपछि मैले थाहा पाएँ, पास भएछु । मेरो अनुहारमा कक्षा ४ बाट ५ मा गएको खुसी थियो । तर, आमाको अनुहारमा भने एउटा नजानिँदो उदासी ।

सक्सेना सर कक्षामा अउनासाथ उनीसँगै आउँथे चक, डस्टर, छडी र एउटा त्रसित सन्नाटा पनि । अनि केटाकेटीको हलचल बन्द । कानेखुसीले थकाइ मार्थे । जिज्ञासा र प्रश्नहरू निर्वासनमा जान्थे । प्रकाश, उमेश र मलगायत सबै पछिल्लो बेञ्चमा हिउँ बनेर बस्थ्यौँ ।

त्यही साँझ त हो आमाले भन्नुभएको, 'तैँले अब पढ्न नपाउने भइस् ।'

अर्को कुनै एक साँझ । आमाको हात उसैगरी मेरो कपालमा सलबलायो । अनि शुष्क आवाज निस्कियो, 'तैँले अब बोर्डिङ पढ्न नपाउने भइस् । तँलाई अब सरकारीमै भर्ना गर्छौं ।' आमाको हात मेरो कपालमा सलबलाइरहेको थियो । एकदम सुस्तरी । त्यो स्पर्शमा सधैँको जस्तो न्यानोपन थिएन ।

केटीहरू रुख चढ्दैनन् र ?

म धेरै कुरा बुझ्ने भइसकेकी थिइनँ । तर, देख्थेँ दोकान रित्तिँदै गएको थियो । दोकानमा आउनेहरू अर्को बाटो भएर हिँड्न थालेका थिए । कुन्नि के कुरामा हो, बा–आमाको खटपट भइरहन्थ्यो । कहिलेकाहीँ मुक्काबाजी पनि चल्थ्यो । धेरैजसो बा हराइरहनुहुन्थ्यो । लाग्थ्यो, घरमा केही त गलत हुँदै गएको छ । सायद त्यसैले आमाको अनुहारमा पिरको बादल दौडिएको थियो । पसलमा सामान रित्तिन थालेपछि बोर्डिङ स्कुल पठाउन नसकेको होला ।

पहाडमा एक अक्षर नचिनी तराई झर्दा भोग्नुपरेको अप्ठेरोले होला, छोरीलाई गतिलोसँग पढाउनुपर्छ भन्ठान्नुहुन्थ्यो आमा । तर, एकाएक छोरीलाई सरकारी स्कुलमा पठाउनुपरेपछि आमालाई आफ्नो प्रतिष्ठा खस्किएजस्तो लाग्यो होला । तर, त्यसविपरीत म भनेँ खुसी थिएँ । मेरो अनुहारमा उमंगको घाम दौडिरहेको थियो । सरकारी स्कुल जाने भन्ने सुन्नासाथ मैले लामो सास फेरेँ । वाह ! बल्ल मुक्ति पाइयो । अब सक्सेना सरको छडी खानु नपर्ने भो । ट्वाइलेटमा थुनिनुपर्ने भएन । टिफिन साटिने भएन । कडा अनुशासनमा बाँधिनु पनि परेन । मनमनै कसम खाएँ– सरकारी स्कुलमा म कहिल्यै गयल हुँदिनँ ।

र, म कक्षा ५ मा भर्ना भएँ । प्रगति माध्यमिक विद्यालय, पशुपतिनगर, लामसुरेमा ।

सरकारी स्कुलको पहिलो दिन । मैले बैजनी रङको युनिफर्म लगाएकी थिएँ । छातीदेखि चाक्लो मुजा भएको घाँगर । सेतो सुरुवाल । पायलचप्पल । संकोच पैतालादेखि निधारसम्मै चढेको थियो ।

'रोल नं. ४१ । बिनामाया थिङ ।'

'एस सर ।'

ओठबाट फुत्केको शब्द त्यति नै थियो । नयाँ स्कुल । नयाँ परिवेश । नयाँ साथीहरू । फरक बसाइ व्यवस्था । अपरिचित माहौल । म कसैसँग नबोलीकनै जितुवा बनिरहेँ ।

'बिनामाया थिङ । छेपारो छिन ।' पहिलो दिनको छुट्टीको घण्टी बज्यो । एक हुल केटाहरू मेरो सास भेट्ला जसरी बेपत्तिए । ती को–को थिए ? चिन्ने कुरै थिएन । पहिलो दिन नै मेरो उमंगमा असिना बर्सियो । मेरो थेप्चो नाकको टुप्पोमा अड्किएको रिस ओठमा पुर्‍याएर भनेँ, 'छि ! सरकारी स्कुल ।'

बिजमाया मभन्दा तल्लो कक्षामा थिई । यो कक्षामा मेरा कोही साथी नै भएनन् । न मैले बनाउन सकेँ । न अरुहरूले अपनाउन नै । मलाई सानो–सानो कुरामा पनि रिस उठ्थ्यो । अरुहरूलाई मेरो रिस पच्दैनथ्यो । अनि विस्तारै सरकारी स्कुलको आकर्षण धूमिल हुँदै गयो । र, म आमालाई सघाउने बहानामा फेरि गयल हुन थालेँ ।

बिना थिङका अरु लेख पढ्नका लागि यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज ९, २०७८ ०६:४२