प्रचण्ड किन पार्टी विघटन गरौँ भन्छन् ? यस्ता छन् पाँच कारण

A+ A A-

२७ भदौ दिउँसो नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधव नेपाललाई साक्षी राखेर भने- ‘पार्टी फुटेर २१औँ शताब्दीको समाजवाद चाहनेहरू एक ठाउँमा आएर बहस गर्न जरुरी छ, फुटेर केही लछारपाटो नलाग्ने रहेछ ।’

प्रचण्डले एकताको सन्दर्भ जसरी अध्यक्ष नेपालको सामुन्नेमा निकाले त्यसअघि आफ्नो पार्टीको बैठकमा चाहिँ निरन्तर पार्टी विघटनको सन्दर्भ उप्काउने गर्छन् । २३ फागुन ०७७ मा जब सर्वोच्च अदालतले एमाले र माओवादी केन्द्रको एकतालाई अवैध ठहर गरेपछि मात्रै प्रचण्डले दर्जन पटक भनेका छन्- ‘यही तालको माओवादी विघटन गरिदियौं ।’

एमाले र माओवादीको एकताभन्दा अघि नै प्रचण्डले माओवादी पार्टी विघटनको कुरा गरेका थिए । ०७३ मै पनि प्रचण्डले पेरिसडाँडामा केन्द्रीय नेताहरूसँग ‘माओवादी विघटनको प्रस्ताव गरेका थिए । अर्थात् अहिलेकै ढर्रामा माओवादी पार्टीले गरी नखाने ठहर प्रचण्डले गरेका थिए ।

त्यसैको, मक्सद थियो ०७४ को मंसिरको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा निर्वाचनमा एमालेसँगको गठबन्धन र ३ जेठ ०७५ मा पार्टी एकता । ३ जेठ ०७५ भन्दाअघि पटक-पटक माओवादी पार्टी विघटनको प्रसंग निकालिरहेका हुन्थे प्रचण्ड । एमालेसँग एकतापछि रोकिएको प्रचण्डको उक्त अभिव्यक्ति जब एकता विभक्त भइदियो, त्यसपछि निरन्तर माओवादी विघटनको प्रस्ताव गरिरहेका छन् । प्रदेशस्तरीय प्रशिक्षणमा होस् वा सार्वजनिक कार्यक्रममा । १ असार यता चाहिँ प्रचण्डले हरेक कार्यक्रममा माओवादी पार्टी विघटनको अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् ।

माओवादी नेता गिरिराजमणि पोखरेलको भनाइमा प्रचण्डको भनाइलाई बाहिर अतिरञ्जित पनि गरिन्छ । त्यसकारण बढ्ता नकारात्मक प्रचार भइरहेको दाबी पोखरेलले गरिरहँदा प्रचण्ड स्वयम्‌ले एकैखाले अभिव्यक्तिलाई निरन्तरता भने दिइरहेका छन् । पोखरेल भन्छन्, ‘कहिलेकाहीँ प्रचण्डले एउटा भावमा भन्नुहुन्छ अर्को सन्दर्भमा बाहिर आउँछ । प्रचण्डमा कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई व्यवस्थित गर्ने, पार्टी र सरकारमार्फत परिवर्तनका क्षेत्रमा भूमिका खेलेको देखिन्छ, जसको व्याख्या नै हुँदैन ।’

प्रचण्डले कहिले कहिले दिए विघटनको त्रास ?

२३ फागुन ०७७ पछि प्रचण्डले माओवादी पार्टी विघटनको सन्दर्भ पटक-पटक उठाइरहेका छन् । त्यसको खास कारण चाहिँ बताइरहेका छैनन् तर कहिले एमालेजस्तो हुने भए माओवादीको के काम विघटन गरिदिऔँ भन्छन् ।

कहिले चाहिँ दलाल पुँजीपतिजस्तै अवसरवादी भइयो माओवादी विघटन गरौँ भन्छन् । यसो भन्नुअघि १ चैत ०७७ मा मै प्रचण्डले माओवादी पार्टीको नाम परिवर्तन गर्ने प्रस्ताव गरेका थिए । केन्द्रीय समिति बैठकमा प्रचण्डले पार्टीको नाम नै परिवर्तन गर्ने प्रस्ताव राख्दा नेताहरूले असहमति राखेनन् । त्यसका लागि छलफल निकै अघि बढ्यो तर ६ महिनासम्म पार्टीको नाम परिवर्तन गर्ने सन्दर्भ किन रोकियो भन्ने चाहिँ बुझिएको छैन ।

२९ असारमा माओवादीसमेतको गठबन्धनमा कांग्रेसका शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री भए । र, माओवादीबाट मन्त्रीका आकांक्षीहरू खुमलटार धाएर प्रचण्डमाथि दबाब बढाइरहेका थिए । बढीमा ७ वटा मन्त्रालय पाउने अवस्थामा माओवादीभित्र मन्त्रीका आकांक्षीको सूची दुई दर्जनभन्दा बढ्ता छ ।

जबकि प्रचण्डले पहिला मन्त्री भएकाहरूलाई यो पटक मन्त्री नबनाउने अनौपचारिक मापदण्ड बनाउँदा पनि दुई दर्जन सांसदको सूची प्रचण्डको हातमा छ । अझ नारायणकाजी श्रेष्ठले उपप्रधानमन्त्रीसहित पार्टीका तर्फबाट सरकारमा जाने महत्वकांक्षा र बढाएको दबाबका कारण प्रचण्डले थप हैरानी भोगेका थिए । त्यसैको प्रतिफल थियो- अहिले सरकारमा उपप्रधानमन्त्री नबनाउने प्रचण्ड र शेरबहादुर देउवाबीचको सहमति ।

९ साउनमा प्रचण्डले पार्टीभित्र मन्त्रीको आकांक्षी धेरै हुँदा आफू दबाबमा रहेको बताएका थिए । पार्टी कार्यालय पेरिसडाँडामा कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक नरबहादुर कर्माचार्यको स्मृति दिवसका अवसरमा आयोजित कार्यक्रममा प्रचण्डले कसलाई मन्त्री बनाउने भन्ने विषयमा आफ्नो दिमागमा आतंक चलिरहेकोसम्म भन्न भ्याए ।

त्यसैले हुनसक्छ, ३१ साउन ०७८ को केन्द्रीय समिति बैठकमा पनि प्रचण्डले पार्टी विघटनको चरणमा पुगेको बताएका । त्यसदिन प्रचण्डले बैठकमा भनेका थिए– ‘व्यक्तिगत स्वार्थ, पद, प्रतिष्ठा, भष्ट्राचार, धनमाल, ढोङ, पाखण्ड, भन्ने एउटा गर्ने अर्कै, व्यवहारमा त्यस्तै हुने हो भने हाम्रो यो पार्टीको आवश्यकता नै किन पर्‍यो ? हामीले कम्युनिस्ट पार्टी हौं, किन भनिराख्ने ? हामी क्रान्तिकारी मार्क्सवादी हौं किन भनिराख्ने ?’

साउनमा केन्द्रीय नेताहरूलाई धम्कीको शैलीमा प्रचण्डले पार्टी विघटनको त्रास जसरी देखाएका थिए, प्रदेशस्तरीय प्रशिक्षणमा त्यही सन्दर्भ उप्काइरहेका छन् । १७ भदौमा लुम्बिनी प्रदेशका केन्द्रीय सदस्य, इञ्चार्ज, सहइञ्चार्ज, अध्यक्ष र सचिवहरूलाई प्रचण्डले भर्चुअल सम्बोधनमा भनिदिए- ‘पार्टीका एक सय बढी नेताहरूलाई मन्त्री बनाइसके पनि आफूले सोचेजति साथ पाइनँ । यस्तो पार्टी रहनुभन्दा पार्टी बनाउन नसक्ने हो भने विघटन गरिदिऔँ ।’

यति भनेर नेताहरूलाई त्रासमा राखेका प्रचण्डले १८ भदौमा फेरि बागमती प्रदेश समितिको प्रशिक्षणमा पनि त्यही दोहोर्‍याए । त्यसदिन पनि प्रचण्डले जनताका लागि काम नगर्ने हो भने पार्टी विघटन गरे हुने बताए । प्रचण्डको दाबी चाहिँ वर्गीय पक्षधरता र क्रान्तिकारी संस्कृति भएन भने र उत्पीडित जनताको पक्षमा काम गरिएन भने पार्टीको काम नहुने भन्नेसँग जोडिएको थियो । अर्को दिन प्रदेश १ का नेताहरूसँग पनि यसरी नै विघटनको सन्दर्भ निकाले ।

निकै भूमिका बाँधेर होस् वा आफ्ना पुराना अनुभवको कथा हालेर होस्, प्रचण्डले नेता र कार्यकर्ताको दिमागमा माओवादी विघटनको चरणमा पुगेको छनक चाहिँ दिइसकेका छन् । नत्र, प्रदेश १ का नेताहरूसँग विघटनको कुरा उप्काएर छोडेका प्रचण्डले ४ दिन नपुग्दै फेरि २३ भदौमा पद, प्रतिष्ठा र पैसाका निम्ति लडिरहने हो भने माओवादी पार्टी विघटन गरिदिए हुने भनि भ्याए ।

जनयुद्धमा सेनाको आक्रमणबाट मारिएका सुरेश वाग्ले (बासु) र भिमसेन पोखरेलको २२औँ स्मृति दिवसको अवसरमा आयोजित कार्यक्रममा प्रचण्डले ‘माओवादी प्रतिक्रान्तिको सेवा गर्ने ठाउँमा पुग्न’ खतरा औँल्याएका थिए । यी सबै सन्दर्भमा अर्को कुरा पनि थप्ने गरेका छन्- आजसम्म एक सयभन्दा बढीलाई मन्त्री बनाइसकेको तर कोही पनि काम लाग्दा भएनन् ।

सत्ता गठबन्धनको अहिलेको सरकारमा मन्त्रीका आकांक्षी सूचीबाट तर्सेर नै हुनसक्छ प्रचण्डले यस्तो अभिव्यक्ति दिएको । तर, नेतृत्वले त्यसरी तर्सिन मिल्छ ? शिलापत्रसँग स्थायी समिति सदस्य गिरिराजमणि पोखरेल हैरान भयो भनेर छुट नपाउने बताउँछन् । हुन पनि पार्टी नेतृत्वसँग व्यवस्थापन क्षमता चाहिन्छ, हैरानीको कथा बाहिर सुनाउँदै हिड्ने होइन । तर, पछिल्ला दिनमा प्रचण्ड हैरानीका कथामात्रै बताइरहेका छन् ।

यस कारण प्रचण्ड पार्टी विघटन गराैँ भनिरहन्छन् ।

एक : अव्यवस्थित संगठन

माओवादी आन्दोलनलाई संगठित गर्न नसकेका प्रचण्डले पार्टीलाई व्यवस्थित संगठनात्मक संरचनामा ढाल्न सकेनन् । माओवादीमा कार्यकर्ताको ठूलो पंक्ति आबद्ध नभएको होइन, त्यो पंक्ति माओवादीको नाराबाट आकर्षित थियो, जसलाई संगठनमा रुपान्तरित गर्न सकेनन् । अर्थात्, माओवादीसँग कार्यकर्ता छन्, संगठन पनि छ तर कार्यकर्ता र संगठनबीचको दूरी चाहिँ निकै लामो छ ।

विश्लेषक हरि रोका पनि माओवादीले आफूले हाँकेर ल्याएको आन्दोलनलाई व्यवस्थित गर्न नसक्दा संगठन नबनेको र प्रचण्डले हैरानी व्यक्त गरेको बताउँछन् । रोका भन्छन्, ‘माओवादी आन्दोलनभित्र क्षेत्रीय जातीय वर्गीय, लैंगिक, भाषिक आन्दोलन पनि जोडिएर आएका थिए । उनीहरू समग्र माओवादी आन्दोलनबाट हाम्रा माग पूरा हुन्छ भनेर आएका थिए, त्यसलाई माओवादीले संगठित गर्न सकेन, बीपीले झैँ पार्टी बनाउन सकेनन् ।’

रोकाले भनेझैँ बीपीले वि.सं २००७ सालको आन्दोलनलाई वि.सं २०१५ सालसम्ममा व्यवस्थित गरेर पार्टी बनाएका थिए । भारतका कांग्रेस आई पनि त्यसरी नै आन्दोलनबाट उदाएर संगठित भएको थियो । तर, माओवादीले आफ्नो आन्दोलनलाई संगठित गर्न सकेन, जसले गर्दा प्रचण्ड विघटन गर्नुपर्ने तर्कमा पुगेको देखिन्छ ।

खासमा प्रचण्ड आफैँ संगठित छैनन् । असंगठित र व्यक्तिवादी भएकै कारण मन्त्री छनोटदेखि राजनीतिक नियुक्तिसम्ममा मापदण्ड बनाउन सक्दैनन् । जसले सामान्य मापदण्ड बनाएर नियुक्ति गर्न सक्दैन, उसले पार्टीलाई पनि संगठित गर्न सक्दैन्, अहिले प्रचण्डले त्यही भोगिरहेका छन् ।

पोखरेल स्वयम् पनि संगठन अव्यवस्थित भएको स्वीकार्छन् । पोखरेल भन्छन्, ‘माओवादीले पार्टीलाई विधि र पद्धतिमा लैजान नसकेको चाहिँ सत्य हो ।’

दुई : माओवादी ब्राण्डमा मोह भंग

०७३ यता प्रचण्डले पटक-पटक भन्ने गरेका छन्, माओवादी पार्टी विघटन गरौँ । यस्तो आशयले बताइरहेको हुन्छ, माओवादी ब्राण्डसँग प्रचण्डको मोह भंग भइसकेको छ । एमालेसँगको एकतामा सहजै नाम र चुनाव चिह्न फेर्न सक्ने प्रचण्डले १ चैत ०७७ को बैठकमा पनि नाम फेर्न केन्द्रीय समितिमा प्रस्ताव गरेका थिए ।

प्रचण्डमा माओवादीकै ब्राण्डमा राजनीतिक रूपमा स्थापित हुन सकिँदैन भन्ने बुझाइ देखिन्छ । र, उनले पछिल्ला दिनमा विभाजित माओवादीमात्रैको ध्रुवीकरणले पनि गति लिन सकिँदैन भन्ने बुझाइमा छन् । त्यसैकारण प्रचण्डले प्रवक्ता कृष्णबहादुर महरामार्फत विभिन्न कम्युनिस्ट घटकसँग संवाद बढाउन थालेका छन् ।

नेता पोखरेल कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई पुनर्गठन गर्ने सन्दर्भमा माओवादी विघटनको सन्दर्भ आएको दाबी गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘माओवादी आन्दोलनलाई पुनर्गठन गर्ने कि कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई पुनर्गठन गर्नेभन्दा हामी कम्युनिस्ट पुनर्गठन गर्ने पक्षमा छौँ ।’

तीन : दोस्रो तहका नेतालाई ड्यासिङ

प्रचण्डले पटक-पटक पार्टी विघटनको धम्की दिनुसँग पार्टीकै दोस्रो पुस्ताका नेताहरूप्रति मोह भंगमात्र होइन, असन्तुष्टि पनि अभिव्यक्त भएको देखिन्छ । प्रचण्डको उत्तराधिकारी अर्थात् प्रचण्डको विकल्पमा माओवादी केन्द्रको नेतृत्व गर्ने नेता देखिँदैन ।

व्यक्तिगत लाभहानी र अवसरको प्रतिस्पर्धामा प्रचण्डको वरिपरि घुम्न सक्ने नेताहरूको सूची चाहिँ लामो छ । र, दोस्रो तहका नेताहरूको बुझाइमा पनि प्रचण्डलाई खुसी पारेर मात्रै अवसर प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्ने देखिन्छ । माओवादीका एक नेताको भनाइमा प्रचण्डले माओवादी विघटन गरौँ भन्नुसँग दोस्रो पुस्ताका नेताहरूलाई म नभए तिमीहरू गरी खाँदैनौं भन्ने सांकेतिक सन्देश पनि हो ।

चार : समाजवादी पार्टी निर्माणको प्रयास

प्रचण्डमा माओवादीप्रति मोह भंग भएसँगै कम्युनिस्ट घटकहरूलाई एकपटक संगठित गर्ने मनशाय चाहिँ राखेका छन् । त्यसैले २७ भदौमा फुटेर लछारपाटो लाइँदैन, एकपटक फेरि मिलौ भन्ने अभिव्यक्ति दिए, एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधव नेपालको सामुन्ने । माओवादी र केही बामघटकसँग संवाद गर्न प्रचण्डले कृष्णबहादुर महरालाई जिम्मा दिएका छन् ।

आफूचाहिँ माधव नेपाल र उपेन्द्र यादवसँग सघन संवादमा छन् । जस्तो २४ र २८ भदौमा उपेन्द्रनिवासमा प्रचण्ड र माधव नेपालसहितको संवाद पनि समाजवादी केन्द्र निर्माणसँग जोडिएको माओवादीनिकट स्रोतको भनाइ छ । सत्ता गठबन्धनमात्र होइन, समाजवादी केन्द्र निर्माणमा जोड दिने गरी उनीहरू संवादमा जुटेका छन् । भलै, त्यसले मूर्त रूप भने लिइसकेको छैन र सहजै लिइहाल्ने अवस्था पनि छैन ।

पाँच : अवसरवादी दोस्रो पुस्ता

माओवादीको दोस्रो पुस्ताले नेतृत्व क्षमता देखाउन सकेको छैन, जसले गर्दा प्रचण्डको विकल्पमा माओवादी पार्टीको नेतृत्व गर्न सकियोस् । हुनलाई प्रचण्ड स्वयम्‌ले दोस्रो पुस्तालाई त्यसरी प्रशिक्षित गरेनन् । र, स्वयम् दोस्रो तहका नेताहरू पार्टीलाई व्यवस्थित बनाउन लागेनन् ।

उनीहरू संगठकझैँ देखिँदैनन् पनि । विश्लेषक हरि रोकाको भनाइमा पनि माअ‍ोवादी दोस्रो तहका नेताहरू संगठन निर्माण गरेर आएका नेताहरू देखिँदैनन् । उनी भन्छन्, ‘माओवादीमा संगठक नेता पनि देखिँदैन ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ २९, २०७८ ०६:१७