आँखामा जीवनभरलाई अँध्यारो छर्ने ‘पोखरेली रोग’ सापु (भिडियोसहित)

A+ A A-

सेतो पुतलीको संसर्गमा आएको दुई दिन भएको थियो । सामान्य ठानेर म्याग्दी बेनीका एक युवक घरमै बसिरहे । दुई दिनसम्म आँखा रातो भए पनि तेस्रो दिनदेखि असह्य पीडा हुन थाल्यो । चौथो दिन १३ भदौमा उनी पोखरास्थित हिमालयन आँखा अस्पताल आइपुगे ।

पोखरा आएपछि थाहा भयो, ‘यो सापु (सिजनल हाइपरएक्युट पानुभिआइटिस) रोग हो ।’ सापु सेतो रङको पुतलीको सम्पर्कमा आएपछि देखिने समस्या हो । अस्पताल आउन ढिलो भएकाले सापुका कारण बेनीका युवकको आँखाको ज्योति गुमेको छ । ‘एकदम दुखाइ लिएर आउनुभएको थियो । अरुमा सापुको समस्या हुँदा दुख्थेन,’ अस्पतालकी मेडिकल डाइरेक्टर डा. इलिया श्रेष्ठले यो वर्षको पहिलो सापु केसबारे सुनाइन्, ‘अप्रेसन गर्‍यौं, औषधि दियौँ तर सुधार भएन ।’

सेतो पुतली भदौदेखि मंसिरसम्म देखिन्छ । समयमै उपचार नपाए बिरामीको दृष्टि जीवनभरलाई गुम्छ । १३ भदौमा पहिलो बिरामी आए पनि गत सोमबारसम्म भने यही समस्या लिएर कास्की, पर्वत, म्याग्दी, बागलुङलगायत जिल्लाका ३० जना हिमालयन आँखा अस्पताल आएका छन् ।

९ जना सेतो पुतली (सापु) को सम्पर्कमा आएकाहरू हुन् भने बाँकी बिरामी अन्य पुतलीको सम्पर्कमा आएका । समयमै अस्पताल नपुग्दा पछिल्लो डेढ महिनामा सेतो पुतलीका कारण गण्डकी प्रदेशका चार जनाको आँखाको ज्योति गुमेको छ ।

बागलुङ, म्याग्दी, कास्की, स्याङ्जामा हिमालयन आँखा अस्पतालको क्लिनिक छन् । त्यहाँ जाने बिरामीलाई सापु भए/नभएको पहिचान गरेर पोखरा रेफर गरिन्छ । पोखरामा केही दिन उपचार गराएर कोही बिरामीलाई तिलगंगा आँखा अस्पताल पठाइन्छ । गण्डकी प्रदेशका निजी र सरकारी अस्पतालले भने हिमालयन आँखा अस्पतालमै सापुका बिरामी पठाउँछन् । अहिले आँखामा यस्तै समस्या लिएर दैनिक चार जनासम्म आइरहेको अस्पतालले जनाएको छ । भैरहवा, गुल्मी, इलामलगायत पहाडी ठाउँमा सेतो पुतलीको समस्या देखिने गरेको छ ।

के हो सापु ?

आजभन्दा ४६ वर्ष पहिले वि.सं २०३२ मा पोखराको लामाचौरमा पहिलोपटक यो रोग देखा परेको थियो । आँखा रोग विशेषज्ञ डा. मदन उपाध्यायको टोलीले त्यसको अध्ययन थाल्यो । त्यसपछिको २० वर्ष कतै सेतो पुतलीको समस्या देखा परेन । डा. उपाध्यायका अनुसार ०५७ साल तिर सेतो पुतलीबाट समस्या देखिएको थियो ।

सुरुमा ’ट्युमर’ भनिएको समस्यालाई पछि टोलीको अध्ययनले सिजनल हाइपरएक्युट पानुभिआइटिस (सापु) नाम दिएको हो । प्रायः दुई-दुई वर्षमा देखिने यो समस्या पछिल्लो तीन वर्षयता लगातार देखा परेको छ । सेतो पुतली उज्यालो ठाउँमा झुम्मिन्छ । ठूलो उमेरकालाई भन्दा बालबालिकालाई यसको संक्रमण छिटो हुन्छ ।

‘अलि ठूलो मान्छे भए थाहा हुन्छ । बच्चाले सेतो पुतलीको सम्पर्कमा आएको थाहा पाउँदैनन् । रूने भएर बच्चाको उपचारमा बढी समस्या हुन्छ,’ डा. श्रेष्ठले भनिन् । पुतलीको सम्पर्कमा आएको २४ घण्टाभित्र अस्पताल पुगे आँखा पूर्ण निको हुनसक्छ । जति ढिलो हुन्छ आँखो ज्योति फर्किने सम्भावना त्यति नै कम हुन्छ ।

सेतो पुतलीको संसर्गमा आएपछि आँखा चिलाउने, दुख्ने, रातो हुने, उज्यालेमा हेर्न नमिल्ने, परेला सुनिने हुन्छ । आँखाको नानीको बीच भागमा सेतो देखिने, चिप्रा नआउने, आँखाको दृष्टि कम हुँदै जाने लगायतका लक्षण पनि देखिन्छ । सापुको समस्या एउटा आँखामा मात्र देखिन्छ । ४८ घण्टाभित्र अस्पताल पुगे ५० प्रतिशत आँखाको ज्योति गुम्ने सम्भावना हुन्छ । र, त्योभन्दा ढिला भए आँखाको ज्योति बचाउने सम्भावना निकै कम हुने चिकित्सक बताउँछन् ।

‘जो बिरामी समस्या हुने बित्तिकै आउनुहुन्छ उहाँको निको हुन्छ । धेरै पिप जमेको छ भने पिप सुक्दा आँखा पनि सुक्दै जान्छ,’ डा. श्रेष्ठले थपिन्, ‘जिन्दगीभर दृष्टि गुम्छ । यो समस्या बच्चामा बढी छ ।’

मेसिन बिग्रिँदा तनाव

आँखाको भित्री भागमा भएको समस्या पहिचान गर्न बी-स्क्यान मेसिन प्रयोग गरिन्छ । हिमालयन आँखा अस्पतालमा भएको मेसिन बिग्रिँदा भने सास्ती खेप्नुपरेको छ । शरीरको भिडियो एक्स-रे गर्ने जस्तै आँखाको एक्स-रे गर्ने मेसिन नै बी-स्क्यान हो ।

डा. श्रेष्ठका अनुसार आँखाभित्र कति पिप जमेको छ, पुतलीको झुस छ/छैन भन्ने कुरा यो मेसिनमार्फत थाहा हुन्छ । कुनबेला मेसिन चल्छ भन्ने भगवान् भरोसा छ । उनले भनिन्, ‘पुरानो मेसिन बेलाबेलामा बिग्रिन्छ । बिग्रेपछि मर्मत गर्दै चलाएका छौँ । बिरामीको उपचार छिटोछिटो गर्नुपर्ने भएकाले यो मेसिन एकदम आवश्यक छ ।’

कास्कीका एक तीन वर्षीय बालकलाई मेसिन बिग्रिएकै कारण हिमालयनले दुई हप्ताअघि तिलगंगा आँखा अस्पताल रेफर गरेको थियो । एक दशकअघि किनिएको मेसिनमा समस्या भएकोबारे गण्डकी प्रदेश सरकारलाई अस्पतालले सोमबार ध्यानाकर्षण गराएको छ ।

नेदरल्याण्डको एउटा एनजीओबाट सञ्चालित अस्पतालको निरीक्षण गर्न मुख्यमन्त्री कृष्णचन्द्र नेपाली पोखरेल सोमबार अस्पताल पुगेका थिए । काठमाडौं रेफर गर्दा आँखाको ज्योति गुम्ने जोखिम बढ्नेसँगै बिरामीलाई आर्थिक भार पर्ने भेटमा डा. श्रेष्ठले मुख्यमन्त्री पोखरेललाई सुनाएकी थिइन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ २९, २०७८ १२:११