ई–कमर्सक्षेत्रमा अनुगमन र नियमनको अभाव, गुणस्तरमा उपभोक्ताको बढ्दो असन्तुष्टि

ई–कमर्सक्षेत्रमा अनुगमन र नियमनको अभाव, गुणस्तरमा उपभोक्ताको बढ्दो असन्तुष्टि

A+ A A-

ऐश्वर्या श्रेष्ठले ९ असारमा फेसबुकमा सस्तो मूल्यमा नै आइफोनको ब्याट्री बिक्रीमा राखिएको भेटिन् । कोरोना संक्रमणले बजारमा आफूलाई चाहिएको सामान किन्न मुस्किल, त्यसमाथि मोबाइल नचलेर हैरान । उनी ब्याट्री सस्तोमा त्यो पनि घरसम्मै डेलिभरी हुने भएपछि केही नसोची पोस्ट गर्ने व्यक्तिलाई म्यासेज गरिन् ।

फेसबुकमा सेकेण्डह्याण्ड ब्याट्री नामक पेजमा भेटिएको उक्त ब्याट्री बिक्रेताले फोन गरेर घरमै ल्याइदिने भन्दै पैसा तिर्न गर्न भन्यो । अनलाइनबाटै सामान किन्दै आएकी ऐश्वर्यालाई पैसा फस्ला भन्ने शंका लागेन । उनले पैसा पे गरिन् । तर, सामान आएन । पटक–पटकको फोनकलपछि ती व्यक्तिले पोस्ट मात्रै डिलिट गरेनन्, पेज पनि हाइड गरे । ऐश्वर्याको पैसा फस्यो ।

पेन्टागन कलेजमा अध्यनरत सीमा कटुवालले पनि गत २४ असारमा ७ हजार मूल्यबराबरको मेकअपका सामान ब्युटी नेपाल भन्ने पेजबाट अर्डर गरिन् । त्यो पेजको वेबसाइट थिएन । फेसबुकमा मात्रै रहेको उक्त पेजलाई पछ्याउनेको संख्या भने ६१ हजारभन्दा धेरै थियो । फलोवर हेरेर नै उनले अग्रिम भुक्तानी गरिन् । तर, सामान आएन ।

उनी भन्छिन्, ‘पेज फलोवर पनि धेरै रै'छ । राम्रै होला भनेर अर्डर गरेँ, ब्राण्डेड भएकाले बार्गेनिङ पनि भएन । तर, सामान आएन । केही दिनसम्म पेज सञ्चालक अमर केसीले ल्याइदिने भन्दै झुलाए । अहिले ब्लक गरेको छ मलाई ।’

पछिल्लो समय ई–कमर्स व्यवसाय फस्टाउँदै गएको छ भने नेपालीको किनमेलको शैली पनि परिवर्तन हुँदै गएको छ । च्याउसरी खुलेका ई–सपिङ मार्टहरूमा उपभोक्ताहरू झुम्मिन पुगेका छन् । तर, नियामक निकायको निगरानी नहुँदा उपभोक्ता यस्ता ई–सपिङबाट ठगिने क्रम बढ्दो छ । यसरी ठग्नेमा फेसबुक तथा इन्स्टाग्राममा पेज बनाएर व्यवसाय गर्दै आएका व्यवसायी अगाडि छन् ।

केही समयअगाडि महानगरीय अपराध महाशाखाले ई–सपिङको नाममा उपभोक्ताबाट पैसा लुट्ने दुई लुटेरालाई पक्राउ गरेको थियो । भक्तपुर बस्ने अमिर थापा र अमन अवालले ई–सपिङको नामबाट करिब ८ लाख रुपैयाँ उपभोक्ताबाट लुटे । सामाजिक सञ्जालबाट विज्ञापन गरेर बुकिङ लिने उनीहरूले एक महिनामा नै उपभोक्ताबाट सोबराबरको रकम उठाएका थिए ।

त्यस्तै, महाशाखाले काठमाडौंबाटै अनलाइन ठगीकै आरोपमा पाँच जना पक्राउ गरेको थियो । विराटनगरका अलंकार जैन, भारतीय नागरिक नवीन अग्रवाल र आनन्द अग्रवाल, काठमाडौं बालाजुका सुशील गुरुङ र रौतहटका शर्मिलाकुमारी श्रेष्ठलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको थियो । उनीहरूले अनलाइनमा सामान बिक्रीमा राखे पनि सोहीअनुरुप उपभोक्तालाई डेलिभरी भने गरेका थिएनन् । अग्रिम भुक्तानी गरेर उपभोक्तालाई ठगी गरेको आरोप उनीहरूमाथि थियो ।

अर्डर एउटा, डेलिभरी अर्कै

अनलाइन सपिङ गर्न चाहनेहरूको पछिल्लो समय एउटै चिन्ता हुन्छ– आफूले देखेर मगाएको सामान नै घरमा आइपुग्छ पुग्दैन भन्ने । सामाजिक सञ्जाल तथा वेबसाइटमा किन्ने सामानको फोटो लोभलाग्दा भए पनि घरमा डेलिभरी हुँदा भने सो सामानभन्दा फरक आइपुग्ने गरेको छ । यतिसम्म कि आफूले अर्डर गरेको सामानको प्रकृति नै फरक हुने गरेको छ ।

जोरपाटी बस्दै आएका असीम लामाले डग नेपाल भन्ने पेजबाट १८ हजार तिरेर जर्मन सेफर्ड प्रजातिको कुकुर मगाए । तर, उनले ककर प्रजातिको कुकुरको बच्चा पाए । उनले शनिबार सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गर्दै आफू ठगिएको गुनासो गरे । उनले भने, ‘फोटोमा सेफर्ड प्रजातिको भनिएको थियो । मैले फोटोकै किन्न पाइने भनेर अग्रिम भुक्तानी गरेँ । भरे घरमा अर्कै प्रजातिको कुकुर ल्याइदिए । पछि फोन गरेर सोध्दा उल्टै धम्क्याउने काम भयो ।’

फेसबुक पेजबाट मात्रै व्यापार गर्नु अनधिकृत

सरकारले अनलाइनबाट हुने ठगी मौलाउन थालेपछि सामाजिक सञ्जाल तथा वेबसाइट बनाएर सञ्चालन हुँदै आएका सबै अनलाइन व्यवसायलाई दर्ता हुन निर्देशन दिएको थियो । योसँगै वेबसाइट अनिवार्य हुनुपर्ने र कम्पनी दर्ता हुनुपर्ने व्यवस्था छ । सामाजिक सञ्जालमा मात्रै पेजमार्फत व्यवसाय गर्नेलाई काराबाही गर्ने व्यवस्था छ । तर, नियामक निकायको निगरानी खासै नदेखिँदा उपभोक्तालाई लुट्ने अखडा बन्दै छ अनलाइन सपिङ ।

सरकारबाट नियमन नहुँदा ई–कमर्स बदनाम

सरकारले अनलाइन व्यवसायलाई नियमनमा ल्याउन बल्ल ऐन निर्माणको काम सुरु गरेको छ । नेपालमा ई–कमर्स सुरु भएको २० वर्ष बितिसक्दा पनि सरकारी तवरबाट यो क्षेत्रलाई नियमन गर्न नसक्दा समय–समयमा ई–कमर्समाथि प्रश्नहरू उठ्ने गरेका छन् । कहिले गुणस्तरको विषयमा त कहिले ठगीको विषयमा ई–कमर्सक्षेत्र मुछिँदै आएको छ ।

ग्यापु अनलाइन स्टोरका सञ्चालक ज्ञानेन्द्र खड्का दर्ता भएका र नभएका सबै अनलाइन प्लेटफर्मलाई एउटै डालोमा हाल्दा ई–कमर्सक्षेत्र नै बदनमा हुन पुगेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘दर्ता गरेर वेबसाइट बनाएर सञ्चालन गर्नुपर्ने नियम छ तर अहिले सामाजिक सञ्जाल फेसबुक इन्स्टाग्राममा थुप्रै स्टोरहरू खुलेका छन्, जसको न त सरकारी पक्षबाट अनुगमन हुन्छ, न त नियमन नै ।’

सञ्चालक खड्का नियमन गर्ने निकाय फितलो हुँदा सही ढंगले व्यवसाय गर्न चाहनेहरूमाथि पनि प्रश्न उठेको बताउँछन् ।

त्यसो त कतिपय नाम चलेका ई–कमर्सबाटै पनि गुणस्तरहीन सामान बिकाउने तथा महँगो शुल्क असुल्ने काम भने नभएको होइन । नाम चलेको अनलाइन स्टोरबाट पनि बदमासी हुने गरेको छ ।

केही समयअगाडि विराटनगरका रमेश सायनले आफूले स्मार्ट वाच मगाएर सोको पैसा तिरिसकेपछि दराज अनलाइन स्टोरले वाचको प्याकेटभित्र क्यामेराको होल्डर दिएको भन्दै असन्तुष्टि पोखेका थिए । उनले फेसबुकमा लेखेका थिए, ‘स्मार्ट वाच अर्डर गरेको थिएँ । त्यसका लागि अग्रिम भुक्तानी गरेपछि सामान पनि आयो तर प्याकेट खोल्दा क्यामेराको होल्डर पो रै'छ । मैले त्यो क्यामेराको होल्डर अर्डर गरेकै थिइनँ ।’

ज्ञानेन्द्र नाम चलेका ई–कमर्सले पनि हेलचेक्र्याइँ गर्दा ई–कमर्सप्रति उपभोक्ताको बढ्दै गएको विश्वास धरापमा पर्ने बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘ई–कमर्स आफैँले पनि हेलचेक्र्याइँ गरेको पाइन्छ, आफूले बिक्री गर्ने सामान र बिक्रेता दुवैको सूची तयार गर्दा ई–कमर्सले सही रूपमा भेरिफिकेसन गर्नुपर्छ । तर, यहाँ बिक्रेताका बारेमा अध्ययन, उनीहरूले बिक्री गर्नका लागि साइटमा राखेका सामानका बारेमा अध्ययन नै नगरी उपभोक्ताकोमा पठाउँछन् ।’

बिक्रेता र उपभोक्ता दुवैका बारेमा सही जानकारी नलिई अनलाइन स्टोरले सामान बिक्री गर्दा पनि ई–कमर्सको गुणस्तरमा प्रश्न उठ्ने गरेको खड्काको भनाइ छ ।

उपत्यकामा हुन्छन् सर्वाधिक ठगी

प्रहरी प्रधान कार्यालयका अनुसार नेपालमा सबैभन्दा बढी ठगीका उजुरी काठमाडौं उपत्यकामा आउने गरेका छन् । यो वर्ष मात्रै उपत्यकामा २ सय ४७ वटा उजुरी परेका छन् । जसमा १ सय ४५ वटा अनलाइनको माध्यमबाट ठगिएका उजुरी छन् । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा मात्रै नेपालभर ६ सय सातवटा ठगीका उजुरी परेका थिए ।

प्रहरी प्रवक्ता वसन्तबहादुर कुँवर अनलाइन किनमेलप्रति उपभोक्ताको चासो बढेसँगै ठगी पनि बढेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘पछिल्लो समय अनलाइन स्टोरबाट ठगिएका उजुरी धेरै पर्ने गरेका छन् । जसमा अधिकांश दर्ता नै नभएका अनलाइन स्टोरबाट ठगिएका छन् ।’

प्रवक्ता कुँवर उपभोक्ताले कुनै सामान खरिद गर्नुपूर्व खरिद गर्न चाहेको संस्था वा अनलाइन स्टोर दर्ता भए नभएको, वेबसाइट आदिका बारेमा अध्ययन गर्न उपभोक्तालाई सुझाउँछन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज १८, २०७८ १४:२२