देब्रे मत दाहिने यात्रा

A+ A A-

ओली सरकार वामपन्थीहरुको गठबन्धनको जगबाट निर्माण भयो । वाम मत विभाजित थिए र विभाजित मतकै कारणले नेपाली बामपन्थी सपना पूरा हुन सकेनन् भन्ने नेपाली समाजमा जबर्जस्त विचार थियो । वामपन्थीको हातमा सिंगो सरकार आएकै थिएन ।

तसर्थ वामपन्थीप्रति समाजमा एक ढंगको लगाव थियो । यही भावनाको जगमा ओली सरकारको जन्म भयो । वामपन्थी अनुहार लामो समयदेखि धेरै सिल्पीहरुले कुदेर भव्य र सुन्दर बनाइएको थियो।

तसर्थ वामपन्थीप्रति समाजमा एक ढंगको लगाव थियो । यही भावनाको जगमा ओली सरकारको जन्म भयो । वामपन्थी अनुहार लामो समयदेखि धेरै सिल्पीहरुले कुदेर भव्य र सुन्दर बनाइएको थियो। थुप्रै नेतृत्वको बलिदान, लामो संघर्ष, थुप्रै साहित्यकार र संस्कृतिकर्मी, थुप्रै बुद्धिजिवीहरुले नेपाली समाजमा वामपन्थी अनुहारले एउटा गजबको चित्र कोरेका थिए । निर्वाचनको बेला वामगठबन्धनले त्यही अनुहार समाजमा वितरण गर्यो । अनुहारभित्र थुप्रै सपनाहरु थिए ।

संविधानले समाजवाद भनेकै थियो । एकातिर संविधानले समाजवाद भन्नु र अर्काेतिर वामपन्थी गठबन्धन बन्नुले नेपाली समाजलाई थोरै भए पनि तरंगित र आशावादी बनायो । त्यही आशाको जगमा वामपन्थी गठबन्धनले अभूतपूर्व मत पायो र सिंहदरबारमा ओली एक्लै राज गर्न पुगे । विगतमा वामपन्थीहरु टाँस्सिएर सरकार संचालन गर्न पुगेका थिए ।

अरुसँग टाँसिएकै कारणले आफ्नो अनुहार प्रष्ट देखाउन नपाएको जिकिर वामपन्थीहरुको पुरानै थियो । त्यही जिकिरका आधारमा ओलीले सिंहदरबारमा परेड खेल्ने अवसर पाए ।

ओलीको कुरा सुन्दा लाग्छ नेपालमा समाजवादको समाजसँग कुनै साइनो छैन । स्वास्थ्य, शिक्षा र स्थानीय उत्पादनसँग पनि साइनै छैन । सामथ्र्य उनले सिंहदरबार वा बालुवाटारबाट पानी घोप्ट्याए झैं घोप्ट्याइदिने तयारी गरेका छन् ज्योतिषीको साइत पर्खेर ।

संविधानले देखाएको समाजवादलाई सामथ्र्यको नक्कली सिउरले कप्लक्कै खाइदियो । समाजवादलाई ओलीले कोमामा धकेले र सामथ्र्यलाई मूल धारमा ल्याए । सामथ्र्यको मूल नाभी पानी जहाज र रेल भएको व्याख्या गरे । तमाम वामपन्थी मुद्दाहरु सर्लक्कै छाँयामा पार्न सफल भए ।

धेरैलाई लागेको थियो वामपन्थी अनुहार र सपनाभित्र स्थानीय अर्थतन्त्र मजबुत हुनेछ । स्थानीय अर्थतन्त्रलाई बढावा दिंदै हामीले समाजवादको यात्रा तय गर्नेछौं । नर्सिंग होम र बोर्डिंग स्कूलले खल्ती साफ भएका बाबुआमाको वामपन्थीसँग सपनाको साइनो थियो ।

वामसरकार बनेपछि कम्तीमा स्वास्थ्य र शिक्षाको क्षेत्रमा सरकारी लगानी बढ्ने छ, राज्यद्वारा सञ्चालित संस्थाहरु बलिया हुनेछन्, वामपन्थीहरुले विगतमा भनेको कुरा यही नै थिए । सार्वजनिक महत्वका संस्थाहरु र वस्तुहरु जनताको पहुँचमा पुग्नेछन् । अप्रत्यक्षरुपमा वामपन्थीहरुसँग जोडिएका आशाहरु यस्तै थिए ।

तर धेरै लामो समय लगाएर समाजमा प्रस्तुत गरिएको भव्य र सुन्दर अनुहारलाई कालो पोतियो । वामपन्थीको यो अनुहार र चित्र कोर्न धेरै लामो समय धेरैथरी व्यक्तिहरुको मेहनत प¥यो । तर कालो पोत्न ओली एक्लै पर्याप्त भए ।

ओलीको कुरा सुन्दा लाग्छ नेपालमा समाजवादको समाजसँग कुनै साइनो छैन । स्वास्थ्य, शिक्षा र स्थानीय उत्पादनसँग पनि साइनै छैन । सामथ्र्य उनले सिंहदरबार वा बालुवाटारबाट पानी घोप्ट्याए झैं घोप्ट्याइदिने तयारी गरेका छन् ज्योतिषीको साइत पर्खेर ।

वामपन्थी सरकारसँग महिलाका केही आशा थिए । तर यही आशाको बीचबाट निर्मला पन्त प्रकरण समाजले देख्यो । वामपन्थी मतसँग शिक्षा, स्वास्थ्य सम्बन्धी केही सपना थिए । त्यही सपनाबीच सरकार बन्यो तर वाम मत पाएर प्रधानमन्त्री अहिले रामाइलोसँग दाहिन बाटो हिडिरहेका छन् ।

सयौं वर्ष लगाएर स्थापित वाम एजेण्डा, निर्वाचन, जनमत, घोषणापत्र जस्ता विषयले ओलीका उखान टुक्काका अगाडि शिर ठाडो पार्न सकेनन् । लोकतन्त्र लजाइरहेको बेला सिंहदरबारमा वामपन्थीको सरकार हाँसिरहेको छ ।

मुलुक संघीयतामा प्रवेश गर्यो । मुलुक संघीयतामा प्रवेश गरेको खासगरी मधेशवादीको जोडले हो । माओवादी जनयुद्धको गर्भबाट एउटा नयाँ सन्तान जन्मियो संघीयता एक छिन मधेशले लालन पालन गरेर हुर्कायो । तर अहिले सघीयता अलपत्र छ।

ओलीले समाजवादलाई मात्रै कोमामा धकेलेनन् पार्टी पनि निस्प्रभावी बनाइदिए । बिना पार्टी एक्लै विकास जनतालाई पस्कने सपनाको व्यापारमा लागेको छ सरकार । विकासको मूल फुटाउनु छ वा देशलाई एशियाली मापदण्डमा पुर्याउनु छ भन्ने महाराजहरुको सपना भन्दा ओलीका सपना चर्का छन् र कार्यविधि झन् चर्काे छ ।

जनता माग्ने हुन् र सिंहदरबारमा पुगेका मत प्राप्त व्यक्तिहरुले गरिदिने हुन् । अहिलेको स्थापित मान्यता त्यतिमात्रै हो । जनताले केही गर्नु पर्दैन केवल माग्नु पर्दछ र पोलपोलमा ओलीको फोटो हेरे हुन्छ । समृद्धि स्वतः हुन्छ ।

विकास भन्ने शब्दलाई समृद्धि भन्ने शब्दले विस्थापित गरेको छ । विकास साँघुरिदैछ, समृद्धि मोटाउँदैछ । विकास वा समृद्धिको आफ्नो प्रक्रिया हुन्छ, केही स्थापित मूल्य मान्यताहरु हुन्छन् । केही सैद्धान्तिक जग हुन्छ ।

संविधानले यही कुरालाई समाजवाद भन्ने शब्दले व्याख्या गर्यो । संविधानले समाजवादका रौं रौं र केस्रा केस्रा विश्लेषण गर्न सक्दैनथ्यो । संविधानले देखाएको बाटोलाई सरकारले नीति, नियम, कानुन मार्फत् व्यवस्थित गर्नु थियो । तर सरकारले त्यो बाटो लिँदै लिएन ।

नेपालमा विकास र समृद्धि नभएको राजनीतिक परिपाटी नमिलेर हो । राजनीतिक परिपाटीलाई मिलाउनु पर्दछ भन्ने कुराले मुलुक संघीयतामा प्रवेश गर्यो । मुलुक संघीयतामा प्रवेश गरेको खासगरी मधेशवादीको जोडले हो । माओवादी जनयुद्धको गर्भबाट एउटा नयाँ सन्तान जन्मियो संघीयता एक छिन मधेशले लालन पालन गरेर हुर्कायो । तर अहिले सघीयता अलपत्र छ।

संघीयतामा गइसकेपछि यसको मर्र्म अनुसार गरिनुपर्ने थुप्रै नियम कानुनको व्यवस्थापनमा कुनै ध्यान छैन । ध्यान केवल रेल, पानी जहाजमा छ । अहिले विश्वमा चलिरहेका समृद्धिका सूचकलाई मान्ने हो भने कलकत्ता र गुजरातमा ओलीले भनेका सबै सूचकहरु पूरा छन् । तर कलकत्तामा माग्नेहरुको संख्या संसारकै शहरका तुलनामा किन बढी छ ? गुजरातमा किन दिनहुँ किसानहरुले आत्महत्या गरिरहेका छन् । मोदीको दुरुस्तै फोटोकपी गर्न खाज्ने ओलीले यो कुरालाई बाल मतलब नदिनु स्वभाविकै हो ।

अहिले संघीयताको कार्यान्वयनमा कर्मचारीले सहयोग नगरेको रोइलो अझ गजब छ । कर्मचारीमा वाम कर्मचारीहरुको संगठनकै बर्चस्व छ । तर स्थानीय सरकार र प्रदेश सरकारलाई कर्मचारी नै छैनन् । मूलरुपमा स्थानीय सरकार खुट्टाविहीन छ । अनेक सपना बाँड्न सक्ने ओली सरकार कर्मचारीलाई सामान्यतया व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । यो नसकेको होइन, नगरेको हो ।

राज्यपूर्नसंरचना भनेको के हो ? स्थानीय सरकार भनेको के हो ? नेपालमा प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारको उपादेयता के होला ? कसरी स्थानीय, प्रादेशिक र संघीय सरकारको संयुक्त बलले समाजवादी यात्रा तयार गर्ने होला ओलीलाई मतलबै छैन । यो व्यवस्थापनप्रति चासो र ज्ञान नै छैन । सामथ्र्य उनले कुनै दिन बालुवाटार र सिंहदरबारको धुरीबाट कराएर पूरा गरिदिन्छन् । स्थानीय सरकारको काम के हो ? कुनै सहजीकरण छैन ।

नेपाली समाजमा कुरा गर्दा वामपन्थभित्र रहेको ग्रामीण औद्योगिकरण भनेको के होला ? कसरी ग्रामीण औद्योगिकरणको प्रक्रिया शुरु गरिने होला त्यो कहींकतै छलफल छैन । वामपन्थीभित्र सामाजिक न्याय कहाँ होला ? वामपन्थी विचारभित्रको आर्थिक सामाजिक रुपान्तरण वा समानताको मुद्दा कहाँ होला ? धेरै कुरा हराई सके ।

हुन त ओली परिवर्तनको विरोधबाट आफ्नो नेतृत्व स्थापित गरेका व्यक्ति हुन् । मधेशका विरुद्ध, दलितका विरुद्ध, जनजातिका विरुद्ध बोलेर नेतृत्वमा आएका हुन् । महिलाप्रति उनको हेपाहा धारणा प्रधानमन्त्री बनिसकेपछि पनि बढी ट्याउट्याउ नगर भन्ने दिव्यउपदेशबाटै थाहा हुन्छ । अहिले नेपालको बाटो राजनीतिशास्त्रको सैद्धान्तिक कसीबाट हेर्ने हो भने गजब छ ।

माथिल्लो तहमा हेर्दा संघीयता, एक ढंगको अग्रगमन, धर्मनिरपेक्षता, गणतन्त्र त भन्नै परेन । अग्रगमनका यिनै चित्रहरुको गर्भमा मुख्य मुद्दामा स्थानीय अर्थतन्त्रको मुद्दा, स्थानीय उत्पादनको मुद्दा, कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता मुद्दाहरुमा महा यथास्थितिवाद र कहिलेकाहीँ त अझै प्रतिगमन हो कि जस्तो लाग्ने अनौठो परिदृश्य हाम्रो अगाडि छ ।

सतही तहको संरचना परिवर्तन हुँदा किन स्थानीय तहमा परिवर्तनको स्वाद पुग्न सकेन ? ओली सरकारलाई कुनै चासो छैन । परिस्थिति यति नकारात्मक हुँदाहुँदै पनि ओलीको पक्षमा गणित बाहेक अर्काे एउटा परिस्थिति मजबुत छ ओलीको महिमागान गाउन तयार अर्थात ओलीको भाषामा अरिङगाल वामपन्थी भजनमण्डली समूह भजन गाउन तयार छ र लामबद्ध रुपमा परेड खेलिरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ २७, २०७५ २१:५५