श्रीपञ्चमीः यसको शास्त्रीय महत्व

A+ A A-

भरतपुर ६ की पवित्रा दबाडी प्रशन्न हुँदै आफ्नी साँढे २ बर्षकी छोरीलाई हातमा डोहोर्याउँदै लिटिल ह्याण्ड मन्टेश्वरीको गेटबाट भित्र जान्छिन् । छोरी प्रश्ना पनि सानो झोला बोकेर मख्खिदै यताउता हेर्न थाल्छिन् । मन्टेश्वरीको परिसरमा बनाइएको सरस्वतीको मन्दिर नजिकै पुगेर मन्टेश्वरीकी शिक्षिकासँग पवित्रा भन्छिन् ।‘आजको दिनबाट अक्षर चिनाउन पाए सरस्वतीको आशिर्वाद लाग्छ रे भनेर छोरीलाई ल्याएकी ।’ उनको कुरा सकिन नपाउँदै उनीसँगै छोरालाई लिएर मन्टेश्री पुगेकी उनकी साथी रुपा भन्छिन्, ‘आज सरस्वतीको पूजा गर्नाले विद्या, वुद्दि बढ्ने र विद्यार्थीको लागि सबैभन्दा राम्रो दिन भएकोले छोरालाई पूजा गर्न ल्याएको नि ।’

सरस्वती पूजाको दिन आफ्ना बालबालिकालाई स्कूल भर्ना गराउने अभिभावकहरुको भिड नै लाग्ने गर्दछ । सरस्वती पूजाो दिन विद्यालय नगएका बालबालिकालाई अक्षर आरम्भ गराउने राम्रो साइत मानिने भएकोले यस दिनलाई कुनै पनि कामका लागि साइत हेर्न नपर्ने पनि शास्त्रमा उल्लेख गरिएको छ ।

हिजोआज सरस्वती पूजाको दिन बालबालिकालाई स्कूल भर्ना गराउने वा अक्षरारम्भ गराउने अभिभावकको संख्या ह्वात्तै बढेको छ । अभिभावकहरु आफ्ना बालबालिकालाई आजको दिनमा अक्षरारम्भ गराउन पाए आफ्ना बच्चाहरु पढाईमा निपूर्ण हुन्छन् भन्ने विश्वासका साथ अक्षरारम्भ गराउँछन् ।

सरास्वतीलाई खुसी बनाउन सकियो भने विद्यार्थीहरुलाई सरस्वतीको आशिर्वाद लाग्दछ भन्ने मान्यता रहेको छ । खासगरी यस दिन सरास्वतीको पूजा आरधना गर्नाले, मन्त्र जप गर्नाले ज्ञान, बुद्दि प्राप्त हुने जनविश्वास पनि रहिआएको छ । सरस्वती पूजाको दिन सबै शिक्षण संस्थामा शिक्षक एवं विद्यार्थीले सरस्वतीको पूजा गर्छन् ।

पछिल्लो समय सरस्वती पूजाको दिनमा विद्यार्थीलाई अक्षरारम्भ गराउनु, भर्ना गराउनु, शैक्षिक संस्था र अभिभावक दुबैतर्फबाट एउटा फेसन जस्तै बन्न थालेको छ । कतिपय अभिभाबकहरु शास्त्रलाई विश्वास गर्दै आफ्ना बालबालिकालाई अक्षरारम्भ गराउँछन् भने कतिपयले देखासिकीले ।

शास्त्रीय मान्यता अनुसार सरस्वती पूजाको दिनमा बालबालिकालाई अक्षरारम्भ गराउनु उत्तम दिन भएको मानिन्छ । फेसनको रुपमै भए पनि विद्यार्थी भर्ना गरिनुलाई शास्त्र अनुरुप भएको पण्डित मनोज भण्डारी बताउँछन् । कतिपय अभिभावकहरु शास्त्रलाई आधार मानेर बालबालिकालाई अक्षरारम्भ गराउँछन् भने कतिपय अभिभावकहरु नबुझेरै देखासिकी नै भए पनि शास्त्रको परिपालना गरेको जानकारहरु बताउँछन् ।

सरस्वती पूजाको दिनलाई विद्यालय सञ्चालकहरूले पनि विद्यार्थी भर्ना लिने र प्रचार–प्रसार गर्ने माध्यम बनाएको देखिन्छ । हरेक विद्यालयमा सरस्वतीको प्रतिमा भित्तामा राखेर विधार्थीलाई आकर्षण गरेको पाइन्छ । विद्यालयले विद्यार्थीहरुलाई आर्कषण गर्नकै लागि भर्नामा केही प्रतिशत छुट दिने वा निशुल्क भर्ना समेत गर्ने गरेका छन् ।त्यसो त स्कुल नगएका बालबालिकाहरुलाई अक्षरारम्भ गराउनको लागि अभिभावकहरु पनि सरस्वती पूजाको दिनलाई न पर्खेर बसेका हुन्छन् ।

कतिपय मानिसहरुले सरस्वती पूजाको दिन निशुल्क भर्ना गराउने प्रवृतिलाई विद्यार्थी तान्ने मेलो भनिरहँदा नेपाल शिक्षक महासंघका केन्द्रिय सहअध्यक्ष पूर्ण प्रसाद दबाडी भन्छन्, ‘सरस्वती पूजाको दिन विद्यार्थीलाई निशुल्क भर्ना गरिनु वा भर्नामा छुट दिइनु विद्यार्थी तान्ने मेलो नभई विद्यार्थीको सम्मान गरिएको हो ।’ सरस्वती पूजाको दिनलाई अक्षरारम्भको लागि उपयुक्त दिन मानिने भएकोले विद्यार्थीको शैक्षिक प्रगतिमा टेवा पुगोस् भन्ने उदेश्यले विद्यार्थीलाई अवसर प्रदान गरिएको हो ।’

संस्कृतविद तुलसी दिवसका ‘अनुसार सरस्वती पूजाको दिन विद्यालय नगएका बालबालिकालाई अक्षर आरम्भ गराउने राम्रो साइत हो ।’ सरस्वतीलाई विद्याकी देवी मानिने भएकोले आजको दिन बालबालिकालाई अक्षरारम्भ गराउँनु आवश्यक रहेको उनकाे भनाई छ ।

विद्यार्थीहरु मात्र होइनन् शिक्षक, साहित्यकार, कलाकार, पत्रकारहरुले आ–आफ्ना कलासाधनाका वस्तुहरुलाई श्रद्धापूर्वक पुजा गर्ने गर्दछन् । आजको दिनलाई बसन्त पञ्चमी पनि भन्ने गरिएको छ । बसन्त पञ्चमीको दिन नयाँ कार्यको सुरुवात गर्नको लागि साईत हेर्नु नपर्ने पनि शास्त्रमा उल्लेख गरिएको छ । मानिसहरु आजको दिन विभिन्न नयाँ कामको थालनी गर्ने, बालबालिकाहरुको नाक, कान छेड्ने, विवाह गर्ने लगाएतका शुभ कार्यहरुको थालनी गर्ने गर्दछन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ २७, २०७५ २३:४५