सुरु भयो गौरा पर्व, कोरोनाका कारण रौनक हरायो गौराको

A+ A A-

सुदूरपश्चिम प्रदेशको धार्मिक एवं सांस्कृतिक महान् पर्व गौरा शुक्रबार देखि सुरु भएको छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेशका ९ वटै जिल्लामा र भारतको कुमाउमा पनि परापूर्व कालदेखि नै गौरा मनाउने चलन रहिआएको छ । यो पर्वमा महाभारत र रामायण सहितका धार्मिक ग्रन्थमा आधारित रही देवताका गाथा समेटिएका धुमारी, ढुस्को, देउडा खेल खेलिन्छ ।

तर युवा पुस्ताले गौरा पर्वलाई पौराणिक तवरले मनाउन नसकेकाले यसको मौलिकता हराउने जोखिम बढेको बझाङका गौरा पर्व बारेका जानकार विष्णुभक्त शास्त्री बताउँछन् । उनले भने, 'गौरा पर्वमा खास गरी देवीदेवताका भाग, मांगल, गाथा गाउने हो । देउडा गाए पनि धर्म, देवीदेवता सम्बन्धी हुन्थे । तर आजकाल पर्वका नाममा मौलिकता भुलेर आधुनिकतालाई अपनाइएको छ । यसले गौरा पर्व त जोगिएला, तर मौलिकता भने जोगिँदैन ।'

अघिल्लो पुस्ताले पनि नयाँ पुस्तामा संस्कृति हस्तान्तरण गर्न नसक्दा यस्तो अवस्था आएको उनको भनाई छ ।

विगतमा गौरा पर्व धुमधामसाथ मनाइने गरेको भएपनि पछिल्लो समय भने यसको रौनकता हराउँदै गएको पाइन्छ । विशेषगरी कोरोना महामारी संक्रमणका कारण खुलेर यो पर्व मनाउन नपाउँदा यस्तो अवस्था आएको बैतडीको सिगास गाँउपालिकाका भक्त साउद बताउँछन् । उनले भने, 'कोरोना माहामारीका कारण पोहोर पनि गौरा मनाउन पाइएन । यो वर्ष पनि गौरा पर्वको खासै रौनक छैन ।'

सामुहिक रुपमा मनाइने यो पर्वमा सामाजिक दूरी अपनाउँदै मनाउनु पर्दा विगतको जस्तो रौनकता नआएको देखिन्छ ।

परदेशमा रहेका नेपालीले पनि यो पर्व मनाउने गरेका छन् । गौरापर्वको अवसर पारेर विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गरिने गरेको सुदूरपश्चिमेली समाज मलेसियाका पूर्व अध्यक्ष समीर मल्ल बताउँछन् ।

गौरा पर्वको सांस्कृतिक विशेषता
परापूर्वकालमा राजा सहस्त्रार्जुनले आफ्नो धन फिर्ता लिने क्रममा भृगुवंशी ब्राम्हणहरूलाई मारिदिएको किंवदन्ती छ ।

ब्राह्मणहरुको देहावसानपछि विधवा भएकी ब्राम्हणीहरू सन्तान प्राप्तिका लागि गौरीको निराहार व्रत बसेको र एक ब्राम्हणीले तेजिलो पुत्रको जन्म दिइन् । सोही पुत्रको तेजले राजा सहस्त्रार्जुन अन्धा हुन पुगेका थिए । अन्धो भएपछि राजाले आफ्नो पापप्रति पश्चाताप गर्दै ब्राम्हणीसँग माफी मागेको र देवी गौरीसँग जोडिएको सो घटनापछि उनको शक्ति र महिमाको नाममा गौरा पर्व मनाउने धार्मिक प्रचलन रहेको छ ।

भाद्र शुक्ल पञ्चमीका दिन पञ्च अन्न गहुँ, मास, गहत, गुराउस र केराउ भिजाएर भगवान महेश्वरको आह्वान गरी विरुडा राख्ने चलन छ । पाँच अन्न भिजाएर बनाएको बिरुडा गौरा देवीको पुजा गर्न प्रयोग हुन्छ ।

शिव र पार्वतीको प्रेम अनि विवाहको स्मरण गर्दै विधिपूर्वक शिव पार्वतीको पुजा गरेर महिलाहरूले व्रत बस्ने गर्दछन् । महादेव वर पाउन पार्वतीले गरेको कठिन तपस्या र व्रतको सम्झना गर्दै सुदूरपश्चिममा पौराणिककाल देखि नै गौरा पर्व मनाइँदै आएको जानकारहररू बताउँछन् ।

षष्ठीका दिन नजिकका धारा, तलाउ वा पोखरीमा लगेर पञ्चमीका दिन भिजाएका बिरुडा धुनुका साथै विभिन्न धार्मिक तथा प्राचीन महत्त्वसँग जोडिएका धार्मिक गाथा, फाग, धमारी चाचरी, देउडा खेली पञ्च वनस्पति धान, साँउ, तिल, बेल र पातीको गौराको प्रतिमाल बनाएर पँधेरामा राखेर पुजा गरिन्छ ।

सप्तमीका दिन आफ्नो परिवारको सुख, समृद्धि र चिरायूको कामना गर्दै गौरा राख्ने ठाउँमा महेश्वरको पुजा गर्ने चलन छ ।

अष्टमीका दिन पञ्च वनस्पतिले बनाइएको गौराको प्रतिमालाई रेशमी कपडाले सिङ्गारेर महेश्वरको प्रतिमासँगै बाहिर ल्याएर आसनमा राखी आठ अध्याय र आठ खण्ड भएको अठेबाली परम्परागत फाग, गौराको गीति कथा गाउँदै पूजा गरेर गौरा र महेश्वरलाई शिरमा राखी नाँच्ने गर्दछन् । जसलाई गौरा नचाउने पनि भन्ने गरिन्छ ।

गौरा नचाएको बेलामा अन्य महिलाले सगुन गाएर अक्षता र फूलले पुजा गर्छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ ११, २०७८ १७:२६