बाजुराका तीन धाममा एकसाथ पुजा, कोरोना छिचोल्दै तीर्थयात्रा सुरू

A+ A A-

सुदूरपश्चिमका प्रसिद्ध धार्मिकस्थल बडीमालिका, बूढीनन्दा, स्वामीकार्तिक र खप्तड बाजुरामा छन् । बडीमालिकामा चतुर्दशी अर्थात् मूलपुजा गर्न मेला लाग्छ । जिल्लाभित्र र बाहिरबाट आएका तीर्थयात्री तथा पर्यटकहरू, बाजुरास्थित सरकारी कार्यालयको पुजा टोली र स्थानीय पर्यटकसहित भक्तजनहरू परम्परा अनुसार बिहीबार मेला भर्न त्यसतर्फ लागेका हुन्।

बडीमालिकाः

बडीमालिका पुजा गर्ने डोटीको सरकारी पुजाटोली हिँडिसकेको छ । अछामको बैद्यनाथबाट समेत त्यस क्षेत्रमा फलेको धानको बाला बडीमालिकामा चढाउने परम्परा रहेकाले सो टोली १५ दिनअघि त्यसतर्फ लागेको हो ।

यस क्षेत्रको प्राकृतिक सुन्दरताले बडीमालिकाको महत्व अझ बढाएको छ । यस क्षेत्रको अवलोकन गर्ने उद्देश्यले आन्तरिक तथा बाह्रय पर्यटकहरू समेत यसैबेला बडीमालिका पुग्ने गर्छन् । २२ पाटन, त्रिवेणी र खेतीवेती बडीमालिकाका मुख्य आकर्षणहरू हुन् । करिब १४ हजार फिट उचाईमा रहेको भूमिमा रहेका समथर हरिया फाँटहरू, अनि त्यसमाथि फुलेका दर्जनौं प्रजातीका फूलहरूको सुन्दरता हेर्दा बडीमालिका साच्चै नै प्रकृतिको अनुपम उपहार भएको अनुभव हुने यहाँ पुगेकाहरू बताउँछन् ।

औपचारिक पुजाआजा गर्नुपर्ने परम्परा अनुसार छिमेकी जिल्लाहरू अछाम, डोटी, जुम्ला र कालिकोटबाट सरकारी पुजा टोलीसहितका तीर्थयात्रीहरू बडीमालिकातर्फ गएका हुन्। बडीमालिका पुजाका डोटीको टोली प्रस्थान गरेको दिन त्यहाँका सरकारी कार्यालयमा बिदा दिने प्रचलन अहिले पनि कायमै छ ।

बाजुराको भूमिबाट बडीमालिका पुग्न तोकिएको स्थानहरूमा बसेर तीन दिन लगाउनैपर्ने परम्परा छ । सोही मान्यता अनुसार जिल्ला भित्रका तीर्थयात्रीहरू त्यसतर्फ हिँडेका हुन्। अरु वर्षहरू भन्दा यस वर्ष भक्तजनको उपस्थिति कोभिड-१९ का कारण केही कम भएको पुजारी भानुभक्त जोशीले जानकारी दिए ।

बाजुराको त्रिवेणी नगरपािलकामा पर्ने बडीमालिकाको धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्व विशिष्ट छ । चिताएको कुरा पूरा हुने विश्वासले बडीमालिकाको धार्मिक महिमा बढाएको भक्तजनहरू बताउँछन् । स्कन्दपुराणमा उल्लेख भए अनुसार, दक्ष प्रजापतिको यज्ञमा महादेवकी अर्धाङ्गिनी सत्यदेवी होमिएर प्राण त्याग गरेपछि महादेवले सत्यदेवीको मृत शरीरलाई बोकेर पदयात्रा गर्दै जाने क्रममा मल्लागिरी पर्वतमा सत्यदेवीको बायाँ अंग पतन भएको थियो । यसै स्थानमा मालिकादेवी उत्पन्न भएकाले बडीमालिका एक प्रमुख शक्तिपीठको रुपमा स्थापित भएको विश्वास रहिआएको छ । बडीमालिका तीर्थयात्रामा गएका गरेको डोटीका भरतदास श्रेष्ठले भने, ‘बडीमालिकाको महिमा सुनेर पहिलोपटक त्यहाँ जान आएको हुँ ।’

पुजाको अवसर पारेर विभिन्न क्षेत्रका पर्यटक तथा तीर्थयात्रीहरू बडीमालिका पुग्ने गर्दछन् । यस वर्ष बडीमालिका यात्रा गरेर स्थानीय अगुवा तुल्सीराम रोकायाले भने, ‘बडीमालिका प्रकृतिको दुर्लभ उपहार हो । त्यहाँ पुगेपछि जीवनका सारा कष्ट हराएको अनुभूति हुन्छ ।’

यस वर्ष पनि बाजुरा जिल्ला प्रशासन कार्यालयले सुरक्षा र स्वास्थ्य कर्मीको टोली खटाएको छ। कोभिड-१९ का कारण सुरक्षा सतर्कता अपनाउनका लागि विशेष पहल गरिएको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी समिर भण्डारीको भनाई छ ।

बुढीनन्दा

तिलिचोपछि दोस्रो उचाईमा रहेको ताल हो बाजुराको बुढीनन्दा । हाजिरीजवाफ प्रतियोगितामा पनि नसोधिने भएकाले यसबारे धेरैलाई थाहा छैन । धार्मिक आस्था र प्राकृतिक सुन्दरताले महत्वपूर्ण बुढीनन्दा क्षेत्रमा रहेको ताल विश्वमै दोस्रो उचाईमा रहेको तथ्य सार्वजनिक भएपछि यसबारे चासो बढ्न थालेको छ ।

बुढीनन्दा वरिपरि अरू नौ वटा ताल पनि छन् । मुख्य तालको उचाई समुन्द्री सतहबाट चार हजार पाँच सय ८१ मिटर रहेको छ । तालको लम्बाई, चौडाई तथा गहिराईबारे आधिकारिक तथा विस्तृत अध्ययन भने सरकारी निकायबाट हालसम्म भएको छैन ।

यो ताल ठूला पहाडको बीचमा गोलो आकारमा रहेको छ । स्थानीय बासिन्दा नवीन शाहीले दिएको जानकारी अनुसार त्यस क्षेत्रमा फूलदह, चरीताल, कैलाश ताल, महादेव महारुद्र ताल, राक्षेसीताल, मष्टाताला, सुनन्दा ताल, बुढीनन्दा ताल लगायतका नौवटा ताल छन् । लौरी विनायक, खेतीबेती, बरमाग्ने डाँडो, गाई गोठ, धौलीगाड, धनभण्डार, छाप्रे पाटन लगायतका मनमोहक ठाउँ बुढीनन्दामा नै छन् । बुढीनन्दा पुग्दा मन चङ्गा हुने गरेको सो क्षेत्रमा पुगेकाहरूको अनुभव रहेको छ ।

यहाँको अर्को महत्वपूर्ण कुरा त्यति उचाईमा रहेका ताल अरु ठाउँमा नभएका कारण करिब दुई सय देखि तीन सयसम्मको उचाईमा रहेका बुढीनन्दा ताल बाट धनभण्डार नजिक झार्ने झरन र निरंकारी तालबाट आउन झर्नाको उचाई र त्यसको समुन्द्री सतहबाटको उचाईलाई सरकारी निकायबाट प्रमाणित गर्न मात्र सक्ने हो भने यसको महत्व झन बढी हुँने कुरा नागरिक अगुवा धर्मराज पाध्याले बताएका छन्।

खप्तड राष्ट्रिय निकुन्ज हुँदै रारा जाने पर्यटकका लागि बीचबाटोमा पर्ने क्षेत्र भएकाले पनि यसको महत्व भविष्यमा बढ्ने देखिन्छ । बाटोमा हिँड्दा मृगका बथान, यार्सागुम्बा, कटुकी, हत्ताजरी, बाह्रजरी र जटामसी लगायतका सयौं जडिबुटी भेटिन्छन् । अहिलेसम्म त्यस क्षेत्रमा जानका लागि छाप्रेपाटनबाट माथि खुट्टामा जुुत्ता चप्पल लगाएर जाने परम्परा छैन । एकचित्त भएर जानेहरूले सोचेको वरदान पाइने जनविश्वास छ ।

बुढीनन्दा अवलोकनका लागि साउन–भदौ उपयुक्त महिना मानिन्छ । जनैपूर्णिमामा त्यहाँ भव्य मेला लाग्छ । कोल्टी गाविसमा पर्ने यो क्षेत्रमा पुग्न सदरमुकाम मार्तडीदेखि चारदिन पैदल हिँड्नुपर्छ । बुढीनन्दा भगवतीका नामले त्यस क्षेत्रको नामाकरण भएको किंवदन्ती छ ।

यस क्षेत्रमा कालो बस्त्र र छालाको प्रयोग गरिएका सामानको प्रयोग गर्न नहुने बतान्छ । बुढीनन्दा पुग्न नेपालगञ्ज हुँदै कोल्टीको हवाई यात्रा सहज छ ।

स्वामीकार्तिक

सुदूर र मध्यपश्चिको धार्मिक धरोहर बाजुरा जिल्लाको जुकोट गाउँ विकास समितिमा रहेको स्वामीकार्तिक सात ऋषिको धाममा साउनपुनि पर्वको चहलपहल सुरू भएको छ। जुम्ला, बाजुरा, कालीकोट, हुम्ला र मुगु जिल्लाको मुख्य धार्मिक स्थलको रुपमा उक्त धाम परिचित छ ।

बाह्रै महिना पुजा लाग्ने बाजुरा जिल्लाको स्वामीकार्तिक धाममा भदौ दोस्रो साता जनैपूर्णिमाको अघिल्लो दिन चतुर्थीमा लाग्ने मुख्य मेला हो। यस वर्षको पुजाको तयारी भएको कुरा दुधऋषिका धामी रुपबहादुर शाहीले बताए ।

त्यस क्षेत्रमा सुनन्दा भगवतीको समेत मन्दिर रहेकाले बडीमालिका र बुढीनन्दा भगवतीको पुजा लाग्ने दिनमानै त्यस क्षेत्रमा समेत मेला लाग्‍ने गर्दछ । भगवतीको दर्शन गरे मनले चिताएको वरदान प्राप्त हुने जनविश्वास छ। सदरमुकाम मार्तडीदेखि तीन दिन पैदल हिंडेपछि पुगिने स्वामीकार्तिक धाममा जनैपूर्णिमाको अघिल्लो दिन सुनन्दा भगवतीको चतुर्थीमा र पुर्णिमाको दिन स्वामीकार्तिकोे मेला विशेष मानिन्छ। ‘देश र विदेशमा रहेका तीर्थालुहरू हरेक वर्ष आउँने गरेका छन्,’ पुजारी मोहनलाल उपाध्यायले भने।

पर्वको सात दिनअघि जुम्लाको स्वार्मीकार्तिक गाउँ विकास समितिबाट औपचारिक रूपमा हिँडेको टोलीले वर्षेनी पुजाआजा गर्नुपर्ने परम्परा अनुसार पुजा टोलीसमेत स्वामीकार्तिक धाम खुन्कामा आउने गर्छन्। बाजुराको बडीमालिका नगरपालीका वडानं ९ र जातोलीबाट समेत पुजा टोली तीन दिनअघि प्रस्थान गर्दछ।

जुम्लाको स्वामीकार्तिक गाबिस पहिले जंगल भएको र त्यहाँको जंगल स्वामीकार्तिकको बर्दानले खेत र कुलो बनेको हुँदा त्यस गाबिसमा फलेको धान, गाई, र घोटा प्रत्यक बर्ष ल्याएर स्वामीकार्तिकमा आएर चढाउनु पर्ने परम्परा रहेको छ ।