(इतिहास) 'नेपाल' नामकाे पानीजहाज समुन्द्रमा

तस्वीरः सुनिल उलककाे फेसबुक वालबाट ।

A+ A A-

नेपालको आफ्नो पानीजहाज समुन्द्रमा चलाउने धोको केवल केपी ओलीको दम्भ थिएन । २०२५ सालतिर पनि नेपालको एक प्रकारको दम्भ सुरु भएको थियो । अन्ततः २०२७ सालमा नरेन्द्रलक्ष्मी नाम राखिएको पानीजहाज कलकत्ता बन्दरगाहमा आइपुगेको थियो ।

भारतीय पानी जहाज कम्पनीको स्वार्थमा सुरु गर्ने जमर्को गरिएको थियो तर भारतीय कम्पनीको स्वार्थलाई पछि सहयोग गर्न अस्विकार गरी नेपालमा इस्टर्न नेभिगेसन कम्पनी नामबाट छुट्टै कम्पनी खुल्यो । पछि रोयल नेपाल सिपिङ कर्पोरेसन स्थापना गरी यसैमार्फत पानीजहाज किन्ने निर्णय गरियो ।

पहिलो किस्तास्वरूप रवीशमशेरले रकम बुझाएपछि कोलकाता बन्दरगाहमा नेपाली झन्डा फरफराउँदै पानीजहाज आइपुगेको थियो । झन्डै २२ दिनसम्म कलकत्ता बन्दरगाहमा रोकिन पुगेको नेपाली पानीजहाज त्यहीँबाट फिर्ता भयो। रवीशमशेरले पठाएको दोश्रो किस्ता जहाज कम्पनीको एजेन्टले कमिसनबापत लिइदियो ।

तेश्रो किस्ता बुझाउनुपर्ने समयमा पनि रकम समयमा बुझाउन नसक्दा रवीशमशेरलाई हम्मे पर्‍याे । जसले गर्दा उसले पनि हात उठायो । अर्थ मन्त्रालयको कारणले गर्दा नेपाल सरकारले ग्यारेन्टी पनि बसिदिएन ।

त्यस समय रोयल नेपाल शिपिङ कर्पोरेसनलाई पानीजहाज निर्माता कम्पनीले पठाएको जहाजको नमुना तस्वीरमा देख्न सकिन्छ । कम्पनीका अनुसार जहाजको लम्बाइ १६१.५ मीटर थियो भने चौडाइ ३१.५ मीटर र उचाइ ६३.५ मीटर थियो । जहाजको अधिकतम क्षमता १०३०० टन (deadweight) थियो । सो पानीजहाज जर्मनको ब्रेमन शहरमा रहेको ए जी वेजर कम्पनीले बनाएको थियो । पानीजहाजको नाम नरेन्द्रलक्ष्मी राखिएको थियो ।

२०३४ सालमा फेरि पानीजहाज भित्र्याउने प्रयास भएको थियो । तर त्यो पटक पनि सम्भव भएन । हालै पूर्वप्रधानमन्त्रीले फेरि एकपटक नेपालीलाई सपना देखाए । तर यो पनि कार्यकर्ता पाल्ने मेसोजस्तै भयो ।

यी त भए समुन्द्रमा नेपालको पानीजहाज चलाउने सपनाका कुरा । नेपाल नामाकरण हुनुअगाडि हाम्रो यस भूभाग गोर्खा भनेर नै विश्वमा चिनिने गरेको थियो । यहाँका वीर सैनिक गोर्खालीको नामले यस क्षेत्रलाई गोर्खा भनिन्थ्यो । १९४४ मा यिनै गोर्खालीको सम्मानमा 'एचएमएस गुर्खा १८८८ (HMS GHURKA 1888)' नामबाट रोयल इन्डियन मेरिनले सानो टर्पेडो पानीजहाज समुन्द्रमा तैराएको थियो ।

१९५७ सालमा यसको नाम परिवर्तन गरियो । यसपछि १९६४ साल मा फेरि अर्को 'एचएमएस गुर्खा १९०७ (HMS GHURKA 1907)' फेरि समुन्द्रमा तैरिन थालेको थियो । यो पानीजहाज १९७३ सालमा समुन्द्रमा डुब्यो । १९९३ सालमा फेरि अर्को पानीजहाज 'एचएमएस गुर्खा एफ२० (HMS GURKHA F20)' समुन्द्रमा चल्न थाल्यो । यो पानीजहाज पनि विमान आक्रमणको कारण समुन्द्रमा डुब्यो । यसपछि १९९७ सालमा नै अर्को पानीजहाजलाई 'एचएमएस गुर्खा जी६३ (HMS GURKHA G63)' नाम राखेर समुन्द्रमा चलाइयो, जुन पनि १९९९ मा समुन्द्रमा डुब्यो । अन्तिम पटक २०१७ सालमा 'एचएमएस गुर्खा एफ१२२ (HMS GURKHA F122)' नामको पानीजहाज समुन्द्रमा चलेको थियो ।

दोश्रो विश्व युद्ध सुरु हुनुअघि नै नेपाल नाम राखेर समुन्द्रमा पानीजहाज तैरिन थालेको थियो । पुस १९९८ मा 'एचएमएस गुर्खा जी६३ (HMS GURKHA G63)' समुन्द्रमा डुबेपछि सोही वर्ष पुसमा नै 'एचएमएस नेपाल' नामबाट पानीजहाज समुन्द्रमा तैरिन थालेको थियो ।

साउथह्याप्टनमा बनाइएको एन-क्लासको युद्धक पानीजहाज तयार भएर मंसिर १९९८ मा रोयल निडरल्याण्ड नेभीलाई हस्तान्तरण गरिएको थियो, जसलाई रोयल निडरल्याण्ड नेभीले एचएमएस नेपाल नामबाट समुन्द्रमा चलाउन थालेको थियो । १६ जेठ १९९९ मा 'एचएमएस नेपाल' लाई रोयल अस्ट्रेलियन नेभीलाई हस्तान्तरण गरिएको थियो । तर असार २००३ मा भने यसको नाम परिवर्तन गरियो ।

यसरी गोर्खा सैनिकहरूको सम्मानमा 'गुर्खा' र 'नेपाल' नाम गरिएका विभिन्न पानीजहाजहरू समुन्द्रमा तैरिएका थिए । यी पानीजहाजहरू नेपाल सरकारको स्वामित्वमा नभएको हुँदा नेपालको झण्डा राखिएका थिएनन् । (सुनिलल उलककाे फेसबुक वालबाट)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १, २०७८ १०:२९