शक्ति राष्ट्रहरूले रणभूमि बनाएकाे अफगानिस्तान 'साम्राज्यहरूको चिहान हो’

A+ A A-

कम्युनिस्ट प्रभाव जमाउने भन्दै सन् १९७९ मा तत्कालीन सोभियत युनियन अफगानिस्तान छिरेपछि अमेरिका पनि इस्लाम कट्टरपन्थी मुजाहिद्दीनको पुच्छर समाउँदै छिर्‍यो । सोभियत युनियनलाई पछार्न अफगानिस्तानमा छिरेको अमेरिकाले २० वर्ष (सन् २००१ देखि हालसम्म) सम्म अफगानी भूमिमा पैसा र हतियारसँगै आफ्ना सैनिक समेत उतारेर अफगानिस्तानलाई रणभूमि बनायो ।

सन् १९८९ मा सोभियत युनियनलाई अफगानिस्तानबाट फिर्ता पठाएर मुजाहिद्दीनलाई सत्तामा पुर्‍यायो अमेरिकाले । सन् १९७९ देखि १९८९ सम्म अमेरिकाले सोभियतविरुद्ध खडा गरेको धार्मिक कट्टरपन्थी समूह मुजाहिद्दीनलाई ६ अर्ब अमेरिकी डलर सहयोग गर्‍यो । अमेरिकाको खुफिया संस्थाले अपरेसन साइक्लोन नाम दिएर अफगानिस्तानको वैभव भत्काउँदै धार्मिक कट्टरपन्थीलाई सत्तामा पुर्‍यायो ।

तर, अमेरिका आफैँले जन्माएर पालनपोषण र सुरक्षा दिएर राखेको धार्मिक कट्टरपन्थी संगठन नै कालान्तरमा उसका लागि टाउको दुःखाइ बन्यो । मुजाहिद्दीनभित्रकै विद्यार्थी संगठन तालिबानले अमेरिकाद्वारा सत्तामा पुर्‍याइएको मुजाहिद्दीनविरुद्ध सशस्त्र संघर्ष सुरु गर्‍यो ।

सन् १९९२ सम्म मुजाहिद्दीनलाई आर्थिक र सामरिक सहयोग गरिरहेको अमेरिकालाई चक्मा दिँदै सन् १९९६ मा तालिबानले पहिलो पटक अफगानिस्तान कब्जा गर्‍यो । मुजाहिद्दीनभन्दा चर्को धार्मिक कट्टरवादमा विश्वास गर्ने यो समूहले शासन हातमा लिएपछि ११ सेप्टेम्बर २००१ मा अमेरिकाद्वारा आतंककारी घोषित अलकायदाका ओसामा बिन लादेनले अमेरिकामाथि हमला गरे ।

अलकायदाजस्तै तालिबान पनि अमेरिका विरोधी थियो । तालिबानले लादेनलाई अफगानिस्तानमा शरण दियो । आतंकवादविरुद्ध लड्न कस्सिएको अमेरिकाले अक्टोबर २००१ मा तालिबानी अखडामाथि बम बर्सायो । र, आतंकवाद समाप्त पार्ने, शान्ति स्थापना गर्ने नाममा अमेरिकाले आफ्ना मात्र होइन नर्थ एट्लान्टिक ट्रिटी अर्गनाइजेसन (नाटो) सैनिकसमेत अफगान भूमिमा ओराल्यो ।

लादेनलाई लुकाएको भन्दै क्रुद्ध बनेका तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति जर्ज डब्लु बुसले तालिबानलाई धम्क्याएका थिए, ‘तालिबानले यसको ठूलो मूल्य चुकाउनुपर्नेछ ।’ तर यसको सबैभन्दा ठूलो मूल्य तालिबानले होइन अफगानी नागरिक र अमेरिकाले चुकाउनु पर्‍यो ।

आतंकवाद समाप्त पार्ने, तालिबान समाप्त पार्ने र अफगानिस्तानमा अमनचयन कायम गर्दै प्रजातन्त्र स्थापन गर्ने भन्दै सैनिक उतारेको अमेरिका फर्किएसँगै अफगान तालिबानको कब्जामा आयो ।

पीआर, ग्रीनकार्डधारी शासकको बाहुल्य रहेको अफगानिस्तानको नियति नेपालमा नदोहोरियोस्

अमेरिकाले सबैभन्दा लामो (दुई दशक) समय सैनिक कारबाही चलाएको अफगानिस्तानमा यतिका वर्ष के गर्‍यो त ?

अमेरिकाले अफगानिस्तानको भूमिमा लाखौँ बम, बारुद र गोली चलायो । ४७ हजारभन्दा बढी निर्दोष अफगानी नागरिकको हत्या भयो । अमेरिकी सैनिक, नाटो सैनिक र अमेरिकी पक्षलाई सूचना दिने अफगानी तथा विदेशी गरेर ८ हजारभन्दा धेरै मानिसको ज्यान गयो । अमेरिकाले पत्रकार र सहयोगी संस्थाका हजारौँ मानिस मारिने गरी बम बर्सायो ।

कुनै समय पर्यटकीय केन्द्र र मुस्लिम आधुनिकीकरणको केन्द्र बनरिहेको अफगानिस्तान युद्ध मैदान बन्यो । २० वर्षसम्म चलेको अमेरिकी सैनिक र तालिबानको गोलाबारीमा करिब दुई लाख मानिसको मृत्यु भयो । २० हजारभन्दा धेरै अमेरिकी सैनिक घाइते भए । लाखौँ तालिबानी र अफगानी नागरिक अंगभंग भए । हजारौँ मानिस औषधिको सहारामा बाँच्नुपर्ने अवस्थामा पुगे । यो तथ्यांकमा रोग र भोकले मरेका मानिसको संख्या सामेल छैन । यो अनुमानित तथ्यांक हो, यसको आधिकारिक तथ्यांक अफगान सरकार, तालिबान र अमेरिकासँग समेत छैन ।

करिब २५ वर्षअगाडि तालिबानको हातबाट अफगानी सत्ता खोसेर फेरि तालिबानले नै अफगानिस्तानको सत्ता लिने बाटो बनाएर आएको अमेरिकी सैनिकका एक अधिकारी आफूहरूले यो युद्ध हारेको स्वीकार्छन् । अफगान युद्धमा सामेल भएका अमेरिकी सैनिक कमाण्डर जेसन लिली रोयटर्ससँगको अन्तवार्तामा भन्छन्, ‘हामीले हार्‍यौं, जसलाई हराउन गएका थियौँ नसकेर फर्कियौँ ।’

तर, अमेरिकी सरकार भने हार स्वीकार्न तयार छैन । भन्ने गरिन्छ अमेरिकीहरू हार स्वीकार्दैनन्, आत्मविश्वासका साथ हार अस्वीकार गर्छन् । अफगान युद्धमा पनि उनीहरू यस्तै गरिरहेका छन् । धेरैले अफगानिस्तानबाट अमेरिकाको फिर्तीलाई भियतनाम युद्धसँग जोडिरहेका छन् । र, भनिरहेका छन् भियतनामपछि अमेरिका अफगानिस्तानमा हार्‍यो । तर, अमेरिका सदाझैँ हार अस्वीकार गरिरहेको छ ।

अफगानिस्तान प्रवेश गरिसकेपछि मुजाहिद्दीनलाई सघाइरहेको अमेरिकाले सन् २०१५ मा मात्र त्यहाँ १ हजार बम बर्सायो ।अमेरिकाले अफगानिस्तानभित्रै अफगानीलाई लडायो । अमेरिकी सैनिकको आड पाएर तालिबानविरुद्ध लडिरहका ६४ हजारभन्दा बढी अफगानी सैनिक र प्रहरीको मृत्यु भयो ।

अफगानिस्तानमा युद्धका नाममा अमेरिकाले ८३ अर्ब अमेरिकन डलरभन्दा बढी खर्च गर्‍यो । अफगान युद्धमा आफैँले भत्काएका संरचना बनाउन भन्दै १ अर्ब अमेरिकन डलरभन्दा बढ्ता खर्च गर्‍यो । तर, हात लाग्यो शून्य । अमेरिकी सैनिकको मौजुदगीमा नै तालिबानले अफिमको कारोबार गरिरहेका थिए । खानी उत्खनन् गर्दै निर्यात गरिरहेका थिए । आफ्नो पकड भएका क्षेत्रमा कर संकलन गरिरहेका थिए । अत्याधुनिक हतियारसहितका अमेरिकी सैनिककै अगाडि समानान्तर सरकार चलाइरहेको तालिबानसँग जित्न नसकेर अमेरिका फर्कियो ।

शान्ति स्थापनाका नाममा अफगानिस्तानमा सैनिक ओरालेर अमेरिकाले अफगानिस्तानलाई झन् अशान्त बनाएको आरोप लाग्छ । तालिबानको मुख्य माग पनि अमेरिकी सैनिक फिर्ती र अमेरिकी आडमा बनेको अफगान सरकारको बर्खास्ती नै थियो । आफ्ना सैनिक फिर्ता भएसँगै तालिबानले सत्ता कब्जा गरेर अमेरिकाले २० वर्षसम्म बर्साएका गोली, बम र मिसाइल खेर गएको संकेत गरिसकेको छ ।

यी २० वर्षमा जो बाइडेनसहित अमेरिकाले चार राष्ट्रपति फेर्‍यो । सबैले एउटै रटान लगाइरहे, हामी अफगानिस्तान युद्ध जित्दैछौँ । आखिर यो हार अमेरिकाका लागि महँगो पर्‍यो । यो हारमा उसले आर्थिक क्षति मात्र व्यहोरेन, मानवीय क्षतिका साथै तालिबानले अफगानिस्तान कब्जा गरेसँगै आफूलाई शक्ति सम्राट भन्ने अमेरिका लञ्जित हुनुपरेको छ ।

सन् २०१९ डिसेम्बर ९ मा वासिङ्टन पोष्टले अफगानिस्तानमा अमेरिकाको असफलताको कथा खोतल्दै ‘द अफगानिस्तान पेपर्स अ सिक्रेट हिस्ट्री अफ दी वार, एट वार विथ ट्रुथ’ शीर्षकमा समाचार छापेको थियो । अफगानिस्तान युद्धमा अमेरिकाले अपनाएको गलत तरिका, भ्रष्टाचार र असफलताको जरा अमेरिकाको साम्राज्यवादी नीति भएको बताएको थियो ।

२५ वर्षपछि तालिबानले फेरि कब्जा गरेको अफगानिस्तानको कथा

२० वर्षसम्म चलेको यो युद्धमा एक पुस्ता जन्मेर जवान भयो । यो युद्धमा ७० हजार तालिबान मारिँदा पनि तालिबानसँग ८५ हजार सैनिक बाँकी छन् । यसको अर्थ अफगानिस्तानमा अमेरिका विरोधी धारणा बलियो छ भन्ने अर्थ हो ।

तालिबान र अमेरिकी सैनिकको बलमिच्याइँमा परेर साढे दुई लाखभन्दा धेरै अफगानी नागरिक शरणार्थी बने । शान्ति स्थापनाका नाममा गोली, बम र बारुदमा अमेरिकाले अर्बौं डलर अफगानी भूमिमा खसायो । तालिबान र अमेरिका दुवैले बर्साएका बम, गोलीका दाग अफगानी भूमिमा अझै वर्षौंसम्म रहिरने छन् ।

तालिबानी लडाकुले अमेरिकी सैनिकलाई धम्क्याउँदा भन्ने गर्थे, ‘तिमीसँग घडी छ, हामीसँग समय छ ।’ अमेरिकालाई अफगानिस्तानबाट फिर्ता पठाएर, अफगानिस्तानको शासन आफ्नो हातमा लिएर उनीहरूले आफ्नो साथमा समय भएको पुष्टि गरिछाडे । अफगानिस्तानमा तालिबानको कब्जासँगै अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले अमेरिकाको आलोचना गर्न थालेका छन् । दुई दशकसम्म अफगानिस्तानमा बसेर तालिबान समस्या समाधान नगरी फर्केको अमेरिकाले अफगानी नागरिकलाई दुःखको भूमरीमा फसाएको आरोप सधैँ खेप्नुपर्नेछ ।

तालिबानसँग हार मानेर फर्किएको अमेरिकाले त्यही तालिबानविरुद्ध मुजाहिद्दीन वा त्यस्तै अर्को संगठन बनाएर अफगानिस्तानलाई फेरि अशान्त बनाउन सक्छ भन्ने आकलन पनि हुन थालेका छन् । सोभियत युनियनको अफगान प्रवेशसँगै अफगानी नागरिकका दुर्दिन सुरु भएका थिए । यी दुर्दिनमा अफगानिस्तानका धेरै पुस्ता समाप्त भइसकेका छन् । यद्यपि अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन तालिबानमाथि जित हासिल भएको दाबी गरिरहेका छन् ।

यस्तै झुट सन् २००१ मा जर्ज डब्लु बुसले पनि बोलेका थिए । डिसेम्बर १२, २००१ मा बुसले आफ्ना सैनिक र आफूलाई सहयोग गर्नेहरूलाई धन्यवाद दिँदै भनेका थिए, ‘तालिबान समाप्त हुँदै छ ।’ तर, त्यसपछिका २० वर्षमा तालिबान समाप्त हुनुको सट्ट झन् बढ्यो । तालिबानको आकार मात्र होइन सैन्य शक्ति पनि बढ्यो । आधुनिकीकरण र शान्तितर्फ लम्किँदै गरेको अफगानिस्तानमा मुजाहिद्दीन खडा गरेर अमेरिकाले सोभियत युनियनसँग बदला लिने चक्करमा अफगानी नागरिकमाथि करिब ४२ वर्षसम्म अत्याचार गर्‍यो । २० वर्ष प्रत्यक्ष र २० वर्ष अप्रत्यक्ष रूपमा । सन् २००१ यता अफगानिस्तानमा जन्मेका हरेक अफगानी तालिबान र अमेरिकी सैनिकको त्रासमा च्यापिएर बाँचे । अफगानी नागरिकको सुरक्षा गर्न भनेर गएको अमेरिका उल्टै अफगानीका लागि असुरक्षाको मूल कारक बन्यो ।

द इकोनोमिस्टका सुरक्षा मामिला सम्पादक शशांक जोशी तालिबान र अमेरिका दुवैले अफगानी नागरिकको चाहना नबुझेको आरोप लगाउँछन् । उनी भन्छन्, ‘अफगान समस्यालाई अफगानी र अमेरिकी दुवै राष्ट्रपतिले आ-आफ्नै तरिकाले अर्थ्याए । जबकि यसलाई अफगानी नागरिकसँग सोधेर बुझेर समाधान गर्नुपर्ने थियो । त्यही भएर त सैनिक उतार्दा पनि यो समस्या समाधान हुन सकेन ।’

अफगानी सत्ता पल्टाउने तालिबानका मुख्य कमाण्डर

आधुनिक समयको युद्ध सम्राट बन्न खोज्ने अमेरिका र उसैले बनाएको अफगानी सरकारले अफगानिस्तानमा युद्ध समाप्त होस् भन्ने चाहेनन् । शान्ति वार्ताका नाममा गोली चलाए । तालिबान र अमेरिकी दुवैले निहत्था अफगानीमाथि बन्दुकको नालले शासन गर्न खोजे । शान्ति स्थापनाका नाममा तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामाले ३० हजार थप सैनिक अफगानी भूमिमा ओराले । यता तालिबानले ‘गो ब्याक अमेरिका’ भनिरहे ।

अमेरिकी सुरक्षा आडमा राष्ट्रपति बनेका असरफ घानीले सन् २०१७ मा बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा अफगानिस्तानको राष्ट्रपति हुनु भनेको पृथ्वीको सबैभन्दा ठूलो दुःख हो भनेका थिए । उनको भनाइ सही सावित भयो, १५ अगष्टको साँझ उनले अफगानिस्तान छाडेसँगै । उनी भाग्यमानी पनि हुन्, किनभने यसअगाडि भएका 'कु' मा धेरै शासक मारिएका छन् ।

तालिबानले दोस्रो पटक सत्ता कब्जा गरे पनि बन्दुकको भरमा सत्ता चलाउन सजिलो छैन भन्ने उसलाई राम्रोसँग थाहा छ । तालिबानलाई यो पनि थाहा छ, अफगानिस्तानलाई ‘ग्रेभयार्ड अफ इम्पाएर’ अर्थात् साम्रज्यहरूको चिहान किन भनिन्छ भनेर ।

र, अन्तमा अफगानिस्तानको जमिन नै झगडाको बिउ हो भन्ने अर्थ लगाउने एक कथा-किंवदन्ती ।

विश्व जित्ने अभियानमा हिँडेका सिकन्दर अफगानिस्तानमा पुगेपछि रोकिए । अहिलेजस्तो एकीकृत नभई त्यतिखेर अफगानिस्तान स-साना कबिला राज्यहरूको समूह थियो । तीन वर्षसम्म अफगानी कबिलाहरूमाथि जित हासिल गर्न नसकेपछि सिकन्दरलाई आमाको पत्र आयो । पत्रमा सिकन्दरकी आमाले लेखेकी थिइन्, ‘तिमी अझै ती स-साना कबिलासँग लडिरहेका छौँ । कहिले अगाडि बढ्छौँ ?’

जवाफमा सिकन्दरले एक मुठ्ठी अफगानी माटो पोको पारेर पठाए । र, उक्त माटो आफ्नो दरबार वरिपरि छर्न भने । अफगानी माटो सिकन्दरको दरबार वरिपरि छरेको पछिल्लो दिन नै सिकन्दरका भाइभारदारमा मारकाट मच्चियो । सिकन्दरलाई आर्थिक सहयोग गर्ने कुलीन वर्गबीच काटमार सुरु भयो ।

अनि कुख्यात लोकोक्ति चल्यो, ‘अफगानिस्तान साम्राज्यहरूको चिहान हो ।’

अफगानिस्तानलाई बद्‍नाम गर्ने यो कुख्यात लोकोक्ति पुष्टि पनि हुन्छ । तीन पटकसम्म युद्ध लडेर एकपटक मात्र जित हात पारेर फेरि अफगानिस्तानबाट लखेटिएको बिट्रिस साम्राज्य । रुसको पराजय । र, हालसालै अमेरिकाको पराजयले ।

तस्वीर स्रोत : भिओएन्युज । इडीटाइम्स । सीआरएफ । काउन्टर करेन्टस । सिजिटिएन ।

-विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमको सहयोगमा अनुवादित ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन ३२, २०७८ १२:४७