धिताेपत्र ब्रोकरकहाँ थुप्रियाे स्रोत नखुलेको पैसा, लगानीकर्ताको करिब ३५ करोड बेवारिसे बन्दै

धिताेपत्र ब्रोकरकहाँ थुप्रियाे स्रोत नखुलेको पैसा, लगानीकर्ताको करिब ३५ करोड बेवारिसे बन्दै

A+ A A-

शेयर बजारमा लगानीकर्ताको सहभागिता बढेसँगै ब्रोकरकहाँ लगानीकर्ताको स्रोत नखुलेको पैसा थुप्रिन थालेको छ । शेयर खरिद गर्ने लगानीकर्ताले विभिन्न अनलाइन पेमेन्टको माध्यमबाट भुक्तानी गरे पनि आवश्यक विवरण नपठाउँदा लगानीकर्ताको पैसा हरेक ब्रोकरमा अलपत्र बन्न पुगेको हो ।

ब्रोकर एसोसिएसनका अनुसार लगानीकर्ताले शेयर खरिदका लागि पैसा पठाए पनि आवश्यक विवरण नपठाउँदा ३५ करोड रुपैयाँभन्दा धेरै रकम अलपत्र अवस्थामा ब्रोकरमा थुप्रिएको छ । नेपालमा नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज अनलाइन प्रणालीमा गएसँगै लगानीकर्ताले विभिन्न अनलाइन भुक्तानीका माध्यमहरू शेयर खरिदका लागि प्रयोग गर्दै आएका छन् ।

नेप्सेले आईपीएस कनेक्टलाई अनलाइन ट्रेड सिस्टम टीएमएसमा राखे पनि लगानीकर्ताले अनलाइन पेमेन्ट एप्स–फोन पे, इन्टरनेट बैंकिङ, ई–सेवा, आईएमईपेलगायतका माध्यमबाट ब्रोकरलाई भुक्तानी गरेकै कारणले सो रकम बेवारिसे बनेको एसोसिएसनको ठहर छ ।

एसोसिएसनका अध्यक्ष सन्तोष मैनाली ब्रोकरले जुनसुकै माध्यमबाट आएको पैसा सहज स्वीकार्ने गर्दा यो समस्या आएको बताउँछन् । ‘अहिले इन्टरनेट बैंकिङ, फोन पे, ई–सेवालगायतका विभिन्न अनलाइन पेमेन्ट एप्सबाट लगानीकर्ताले शेयर खरिद गर्ने गर्छन् तर यसरी खरिद गर्दा ब्रोकरमा लगानीकर्ताको आवश्यक विवरण भने आइपुग्दैन,' उनले भने ।

अध्यक्ष मैनाली ब्रोकरको सिस्टमले जुनसुकै पेमेन्टका माध्यमबाट आएको पैसा सहजै स्वीकार्ने हुँदा स्रोत खोज्न मुस्किल परेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'पैसा स्वीकारेपछि ब्रोकरमा पैसा आए पनि पठाउने लगानीकर्ताको विवरण भने आउँदैन । अब ब्रोकरले कसरी थाहा पाउने कसको कति पैसा हो भनेर ?’

यसरी ब्रोकरमा पछिल्लो समय लगानीकर्ताको करोडौँ रकम बेवारिसे बन्दासमेत न त लगानीकर्ता त्यसबारे जानकार छन्, न त पैसाका स्रोतबारे ब्रोकर नै जानकार छन् । जसले गर्दा हरेक ब्रोकरकोमा अनक्लियर रकमको मात्रा बढ्दै गएको छ । अध्यक्ष मैनाली यसरी स्रोत नखुलेका पैसा ब्रोकरमा बढ्दै जानुले लगानीकर्ता मात्र नभएर समग्र ब्रोकर पनि जोखिममा पर्न सक्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘यसरी रकम बेवारिसे बन्नु भनेको ब्रोकर र लगानीकर्ता दुवै जोखिममा पर्नु हो ।’

त्यसो त ब्रोकरमा यसरी स्रोत नखुलेको पैसा थुप्रिनुमा ब्रोकरसँगै लगानीकर्ता पनि दोषी छन् । लगानीकर्ताले शेयर खरिदका लागि ब्रोकरलाई विभिन्न अनलाइन पेमेन्टका माध्यमबाट पैसा पठाए पनि त्यसबारे आवश्यक जानकारी नराख्नु, लगानीबापतको शेयर खातामा आए/नआएको बारे यथोचित जानकारी नराख्नु पनि पैसा बेवारिसे बन्नुको प्रमुख कारण बन्दै आएको छ । योसँगै अनलाइन प्रणालीमा गएको शेयर कारोबारमा ब्रोकरको काम कम भए पनि आवश्यक सेवा सुविधा नथप्दा लगानी जोखिमपूर्ण बन्दै गएको छ ।

ब्रोकरमा पैसा थुप्रिनुलाई अध्यक्ष मैनाली भने धितोपत्र बोर्डले अनलाइन पेमेन्टसम्बन्धी आवश्यक नीति नबनाउँदा समस्या आएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘धितोपत्र बोर्डले अनलाइन पेमेन्टलाई एकद्वार प्रणालीमा ल्याउँदा सहज हुन्थ्यो । अहिले हामी सबैले सबै प्रकारका भुक्तानीका माध्यमबाट पैसा स्वीकार गर्छौं, यदि एउटा माध्यमलाई मात्र स्वीकार गर्ने नीतिगत व्यवस्था हुने हो भने लगानीकर्ताको पैसासँगै उनीहरूको विवरण पनि आउँथ्यो ।’

यता धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) भने ब्रोकरले आफ्ना सेवा सुविधालाई चुस्त दुरुस्त राख्न नखोज्दा यो समस्या आएको बताउँदै आएको छ । बोर्डका कार्यकारी निर्देशक निरज गिरी भन्छन्, 'कानुनी रूपमा पेमेन्ट व्यवस्थापन गर्न बोर्ड आफैँले ढिलाइ पनि गरेको हो, तर लगानीकर्ताको पैसा लिइसकेपछि विवरण नलिनु भनेको ब्रोकरको पनि लापर्बाही नै हो ।’

हाल ब्रोकरहरूले नेप्सेले बनाएको टीएमएस मात्रै प्रयोग गर्दै आएका छन् । अब भने हरेक ब्रोकरले आफ्नै टीएमएस सिस्टम बनाएर चलाउन पाउने व्यवस्था बोर्डले गर्दै छ । जसका लागि बोर्डले विनियमावली संशाेधनका लागि समिति बनाएरै काम अगाडि बढाइएको निर्देशक गिरी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘ब्रोकरलाई आफ्नै टीएमएस प्रयोग गर्न पाउने गरी एपीआई पोलिसी ल्याउँदै छ बोर्डले । यसले पनि ब्रोकरमा हुने कारोबारलाई थप व्यवस्थित बनाउनेछ ।' हाल सेटलमेन्टदेखि खरिदबिक्रीमा समस्या भएको भन्दै लगानीकर्ताको गुनासो पनि बढेको छ । यसलाई समाधान गर्न नै बोर्डले ब्रोकरलाई आफ्नै टीएमएस सञ्चालन गर्ने अनुमति दिनका लागि लागिपरेको छ ।

ब्रोकर एसोसिएसनका अध्यक्ष मैनाली आफैँ सेक्योर्ड सेक्युरिटिज अर्थात् ब्रोकर नम्बर ३६ का सञ्चालक हुन । र, उनकै कार्यालयमा पनि लगानकर्ताको झण्डै ९० लाख रुपैयाँभन्दा बढी रकम बेवारिसे बनेको छ । उनी भन्छन्, ‘मेरै कार्यालयमा पनि ९० लाख रुपैयाँ छ, जुन कुन लगानीकर्ताले कुन कम्पनीको शेयर किन्न पठाएका थिए भन्ने विवरण नै छैन । यसरी हरेक ब्रोकरमा हेर्ने हो भने पनि कम्तीमा ३५ करोडभन्दा धेरै रकम बेवारिसे बनेको छ ।'

शेयर किने पनि खातामा आएको हेर्दैनन् लगानीकर्ता

यता ब्रोकर भने लगानीकर्ताको लापर्बाहीले पैसा बेवारिसे बनेको आरोप लगाउँदै आएका छन् । लगानीकर्ताले शेयर खरिद गर्न ब्रोकरमा पैसा पठाए पनि आफूले पाउनुपर्ने शेयरका बारेमा जानकारी राख्दैनन् । पछिल्लो समय अनलाइन प्रणालीबाट मेरो शेयरमा आफ्नो शेयर आए/नआएको हेर्न मिले पनि मेरो शेयर प्रयोगकर्ता थोरै छन् । झण्डै ३० प्रतिशत लगानीकर्ताले अझै मेरो शेयर प्रयोग गर्दैनन् । उनीहरू शेयर किन्न ब्रोकरकोमा आफैँ पुग्ने नभएर ई–सेवालगायतका माध्यमबाट भुक्तानी गर्छन् । तर, डिम्याट खातामा शेयर आउँछ भनेर सोबारे सोधखोज गर्दैनन् । वर्षाैंसम्म पनि सोधखोज नगर्दा उनीहरूले पाउनुपर्ने शेयर र खरिदबापतको रकम पनि ब्रोकरमै अड्किने गरेको छ ।

अध्यक्ष मैनाली भन्छन्, ‘हाम्रोमा धेरैजसो निष्क्रिय प्रकृतिका लगानीकर्ता छन् । जो शेयर किन्छन् तर आफ्नो खातामा शेयर आयो आएन वा आफूले तिरेको रकम ब्रोकरले प्राप्त गर्‍यो वा गरेन भन्ने कुराको कुनै जानकारी राख्दैनन् । यसरी जानकारी नराख्दा ब्रोकरमा उनीहरूको पैसा र शेयर दुवै अलपत्र हुन्छ ।’

पछिल्लो समय लगानीकर्ताले लामो समयदेखि आफूले खरिद गरेको शेयर नपाएको भन्दै गुनासो गर्न थाले पनि ब्रोकरमा आउनुको साटो सामाजिक सञ्जालमा मात्रै होहल्ला गर्न लागिपरेको अध्यक्ष मैनाली बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'यदि शेयर खातामा लामो समयदेखि आएन भने ब्रोकरकहाँ आउनुपर्‍यो नि । यहाँ त सामाजिक सञ्जालमा गुनासो गर्‍यो तर ब्रोकरलाई भेट्दै नभेट्यो, यसरी कसरी सामाधान हुन्छ त ?

लगानीकर्ता र ब्रोकर दुवैको लापर्बाहीले थुप्रिएको बेवारिसे रकमले भविष्यमा ब्रोकरलाई नै जोखिममा पार्ने सम्भावना बढेर गएको छ । यसरी बेवारिसे बन्दै गएको लगानीकर्ताको पैसाबारे ब्रोकरले थोरै सक्रियता देखाएको भए पनि त्यस्तो रकम बेवारिसे बन्दैनथ्यो । पैसा ब्रोकरले रिसिभ गर्दा इन्टरनेट बैंकिङ तथा ई–सेवामा पठाउने व्यक्तिको फोन नम्बर आउने गर्छ । ब्रोकरले सो रकम स्वीकार्नुअघि सो फोन नम्बरबाट कसले कुन प्रयोजनका निम्ति पठाएको भन्ने सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । तर, ब्रोकर यसरी समस्या सामाधान गर्न उत्सुक छैनन् । बरु थुप्रिएको पैसालाई बेवारिसे नै राख्न तयार देखिन्छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन २६, २०७८ १९:१९