बीपी कोइराला प्रतिष्ठानकाे लडाइँमा अमित सेन भएकाे भए के भन्थे हाेलान् ?

A+ A A-

एक साँझ, सदाझैँ म निराश थिएँ ।

‘विश्वकै सबैभन्दा ठूलो प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र’मा भएका बेथितिबारे क्लबहाउसमा घनीभूत छलफल चल्दै रै'छ । ‘हल वे’मा तलसम्म पुगेर फर्किएँ । अनि फुत्त छलफल भइरहेको कोठामा पसेँ र सुन्न थालेँ :

- राजनीति धेर भो !
- राजनीतिक भागवण्डाले ध्वस्त पार्‍यो !
- भर्तीकेन्द्र भो !
- भ्रष्टाचार भो !
- जचुकालीजस्तै हुने भो !
- रेफरल सेन्टर थियो, अब यतैबाट धेर रेफर हुन्छ !
- पहिले डाक्टरले औषधि चलाउँथे, अहिले औषधिले डाक्टर चलाउँछ !

०००

'कोभिड-१९ महामारीको समयमा समग्र स्वास्थ्यक्षेत्रमा डढेलो लागेको छ । जब जंगलमै आगो लागेको छ भने एउटा रुखको चिन्ता गर्ने ? के मानिसहरू भावुक हुन थालेका हुन् ?,' मैले आफैँलाई सोधेँ । अनि सम्झिएँ– आफूले सो केन्द्रमा बिताएको तीन वर्षमा सिकेको सबैभन्दा ठूलो मन्त्र : इनडिफरेन्स अर्थात् भावशून्यता ! वा भनौँ बालमतलब !

अस्पतालमा फार्मेसी बन्द छ । बालमतलब !
अस्पतालको फार्मेसीमा औषधिभन्दा धेरै पानीका बोतल बेचिन्छ । बालमतलब !
टिकट काट्ने लाइनमा उभिन गाह्रो भएर फर्किए बिरामी । बालमतलब !
भित्र नहुने जाँच गेटबाहिर हुन्छ । बालमतलब !
वर्षौंदेखि अस्वस्थकर खाना दिएर चमेना गृह साहुले लुटेको छ । बालमतलब !
पेइङमा छिट्टै हुन्छ अप्रेसन, नत्र ट्याम लाग्छ । बालमतलब !
इन्टरनेट महँगो र दयनीय छ । बालमतलब !
अक्सिजन प्लान्ट बिग्रिएर थन्कियो । बालमतलब !
बिरामी धमाधम अर्को शहर प्रेषण हुन थाले । बालमतलब !

०००

सम्झनामा निकट अतितका धेरै ‘बालमतलब’हरू आइरहे ।

इमानदार मानिसहरूको अनौठो मौनतासहित उल्टो दिशामा चलिरहेको एउटा सम्भावनायुक्त स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान । हो, निराश मेरो मनले भन्ने गरेको ‘विश्वकै ठूलो प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र’ उही बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान नै हो ।

झरी परिरहेको असारको अन्तिम आइतबार (जुन ओलीतन्त्रको पनि अन्तिम र'छ), मलाई मेरै निराशाले कैद गरायो । सोही दिन बेलुकी रिहा भए पनि दुई दिनपछिसम्म ‘तु रिहा गर’ भनेर सञ्जालमा हितैषीहरूले लेखिरहेको देख्दासमेत मैले आफू रिहा भइसकेको लेखिनँ । माफ गर्नुस् !

‘केही हुन्न त्यहाँ, धेरै भावुक किन हुने ? त्यहाँ एउटा गतिलो ‘स्टेडियम’ बन्न सक्छ । केही भएन भने पोखरी खनेर हाँस छोड्न सकिन्छ ।’ निराशाको सिमान्तमै पुग्दा आफूलाई लाग्ने कुरो मैले सुनाएँ । अनि क्लबहाउसको कोठामा हाँसो र निराशा मिसियो ।

तर, जसै भ्रष्टाचारका समाचार दिन-दिनै पत्रिका र सञ्जालबाट मेरा आँखामा ठोकिन थाले ।

मेरो मन द्रवित भयो । यो देश नपढेको मान्छेले होइन, पढेकै मान्छेले बिगारेका हुन् भन्ने भनाइ सत्य प्रतित हुन्छ । विद्वान् प्रोफेसरहरू भ्रष्टाचारसँग जोडिएका समाचार पढ्दा-पढ्दा, म निराश भएर हाँसेको छु । अनि हाँस्दाहाँस्दै निराश भएको छु । आखिर जति पढे पनि पैसा र पदकै पछि कुद्ने त र'छ संसारको रीत भन्दै पढ्दापढ्दैको किताब फ्यात्त भुइँमा फ्याँकेको छु । मान्छेको व्यवहार र आचरण शिक्षाले बदलिन्छ त ?

मलाई कहिलेकाहीं दु:ख लाग्नुपर्ने हो ! किनभने, शुद्धीकरण अभियान भनेर सुरु भएको आन्दोलनको यथोचित सम्बोधन होला र प्रतिष्ठान शुद्ध होला भन्नेमा समेत म निराश छु । तर, आशा नै छैन भने किन दु:खी हुने भनेर चित्त बुझाउँछु । जहाँ भ्रष्टहरूले नै भ्रष्टाचारको छानबिन गर्छन्, त्यहाँ आशा राखेर के काम ? सत्ताबाहिर हुँदा उही मुद्दा जायज र सत्तामा हुँदा उही मुद्दा नाजायज लाग्ने ढोँगीहरूले समेत ऐक्यबद्धता जनाइरहेको समयमा मजस्तो निराशावादीले ऐक्यबद्धता जनाउन पाउँछु भने मेरो पनि ऐक्यबद्धता छ ।

‘हामी यस्तै त हो, जनता नै भ्रष्ट छन्’ भन्ने भाष्यले नेतृत्वमा बसेर भ्रष्टाचारमा लिप्त हुनेलाई पक्कै शीतल हुँदो हो । यस्तो भाष्य नै गलत छ । जनतालाई भ्रष्ट हुन बाध्य पार्ने, झालझेल गर्ने नेतृत्व नै हुन्छ । यसैले पनि नेतृत्त्वलाई हामी निराश वा आशावादी जे भए पनि खबरदारी गर्नुको विकल्प के छ र ?

स्वास्थ्य क्षेत्रको भ्रष्टाचार भ्रष्टाचारहरूमध्ये पनि निकृष्ट हो । किनभने यसले जनताको जीवनमरणसँग प्रत्यक्ष खेलवाड गर्छ । यसले स्वास्थ्य सेवामा सहज पहुँच, त्यसको गुणस्तर, त्यसको समतामूलक वितरणमै असर पार्दै जनताको जीवन बर्बाद पार्छ । सहजै पाउनुपर्ने उपचारात्मक/ निदानात्मक सेवाबाट वञ्चित हुँदा कति परिवार गरिबीको रेखामुनि धकेलिए होलान् ? यो कस्तो ‘रकेट साइन्स’ हो जो सत्तामा हुन्छ, उसले त्यतिबेला बुझ्दै-नबुझ्ने ?

जनताको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पारिरहेको ‘विश्वकै ठूलो प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र’ को बेथितिको कुरो निरन्तर आइरहँदा कसरी चुपचाप बस्नु ? स्वास्थ्य समता (हेल्थ इक्विटी)का प्रमुख अवरोधहरूमध्ये स्वास्थ्य क्षेत्रमा हुने भ्रष्टाचार पर्छ ।

कम्युनिटी मेडिसिन पढियो, पेसा नै त्यही पर्‍यो, जुन कुरो सडकमा अरुले नै उठाइरहेका थिए । जति निराश भए पनि मेरा पाइला उही शुद्धीकरण आन्दोलनलाई बृहत् नागरिक समाजसँगै ऐक्यबद्धता जाहेर गर्न लतारिए । अनि 'भ्रष्टहरू मुर्दावाद । लुटतन्त्र मुर्दावाद' भन्दै म निराशामै कराएँ ।

जहाँ कराएँ, त्यो ठाउँ सिंहदरबारको ढोकाछेउ भएकैले मलगायतलाई पक्राउ गरियो । देख्दै निराश प्रहरी जवानहरूले भ्यानमा हाले र लगे महेन्द्र पुलिस क्लब । झरी परिरहेको असारको अन्तिम आइतबार (जुन ओलीतन्त्रको पनि अन्तिम र'छ), मलाई मेरै निराशाले कैद गरायो । सोही दिन बेलुकी रिहा भए पनि दुई दिनपछिसम्म ‘तु रिहा गर’ भनेर सञ्जालमा हितैषीहरूले लेखिरहेको देख्दासमेत मैले आफू रिहा भइसकेको लेखिनँ । माफ गर्नुस् !

‘स्वतन्त्र कैदी’ जस्तो जीवन छ हाम्रो पुस्ताको । जहाँ जेसुकै गर्नसमेत सोर्स-फोर्स चाहिने, निरन्तर चेतनामाथि मजाक चल्ने ठाउँमा रिहा भएकै महसुस गर्न सकेन मेरो निराश मनले ।

‘मानिलिनुस्, आशावादी हुनु एउटा राजनीतिक प्रतिरोधको उद्देश्यपूर्ण कार्य हो’ भन्थे ‘पिपल्स हेल्थ मुभमेन्ट’का मूर्धन्य अभियन्ता अमित सेन गुप्ता । अहिले अमित सेन जीवित भएका भए के भन्दा हुन् खै ?

यथार्थवादी हुनु नै निराशावादी ठहरिन पर्याप्त हुने समयमा मानिलिनुस्, निराश हुनुसमेत एउटा राजनीतिक प्रतिरोध हो । तपाईं निराश भएर मर्न सक्नुहुन्छ तर अहँ सडकमा नारा लाउन स्वतन्त्र हुनुहुन्न ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन ४, २०७८ १५:२८