महिनावारी हुँदा मैले छाउपडी प्रथालाई बेवास्ता गरेँ

A+ A A-

म १४ वर्षकी हुँदा पहिलो पटक महिनावारी भएँ । म किशोरावस्थामा प्रवेश गरेपछि महिनावारी हुन्छु भनेर १२ वर्षको हुँदा नै मलाई थाहा थियो ।

मेरो ग्रामीण भेगमा जन्म भए पनि त्यहाँ विभिन्न संघसंस्था तथा सूचनाको प्रचारप्रसारले गर्दा यो विषयमा पहिला नै जानकार थिएँ । अनि आफ्नै घरमा पनि बेला–बेलामा हजुरआमाले ‘तिमी महिनावारी भएको दिन लुक्नुपर्छ, तिम्रो अनुहार सात दिनसम्म हजुरबुबा, बाबा, भाइहरूलाई देखाउनुहुन्न है’ भनेर बारम्बार महिनावारी हुनुभन्दा अगाडिदेखि नै सम्झाइरहनुहुन्थ्यो । त्यही भएर पनि मलाई महिनावारी हुँदा त्यति डर महसुस हुन्न होलाजस्तै लाग्थ्यो ।

मेरो उमेरका साथीहरू पनि प्राय: महिनावारी भइसकेका थिए । मलाई महिनावारी हुँदा के हुन्छ होला भन्ने कुराले भन्दा पनि म कसरी अर्काको घरमा सात दिनसम्म बस्न जाने भन्ने कुराले चिन्ता लाग्थ्यो । म दलित परिवारकी छोरी हुँ, तर जनजाति समुदायमा बसेर होला, उनीहरूले जस्तै मलाई पनि छाउपडी प्रथा मान्नु थिएन । मेरो परिवारबाट मैले यो प्रथाको अन्त्य गर्नु थियो । त्यसैले म पहिलो पटक महिनावारी हुँदा छाउपडी प्रथालाई बेवास्ता गर्छु भनेर सोचिसकेकी थिएँ ।

मलाई पनि महिनावारी हुँदा आफ्नै परिवारसँग बस्न मन थियो, अन्त जान मन थिएन । जब म १४ वर्षकी भएँ, म पहिलो पटक महिनावारी भएँ । म महिनावारी भएको कुरा घरमा थाहा पाउनुभयो भने मलाई जसरी नि लुक्न पठाउनुहुन्छ भन्ने थाहा थियो । तर, मलाई छाउपडी प्रथा मान्नु थिएन । म छाउपडी प्रथा मान्दिनँ भनेर घरमा सम्झाए पनि मान्नुहुन्नजस्तो लागेर मैले म महिनावारी भएको कुरा आफूमा मात्र सीमित राखेँ । यसरी छाउपडी प्रथालाई बेवास्ता गर्दै म अगाडि बढेँ र महिनावारी भएको कुरा एउटा मिल्ने साथीलाई मात्र सुनाएँ । उनले मलाई डराउनु पर्दैन, म कसैलाई पनि भन्दिनँ भन्दै प्याड प्रयोग गर्ने विधिबारे सल्लाह दिइन् ।

यसरी नै मैले पहिलो महिनावारीका बारेमा परिवारबाट लुकाउन सफल भएँ । तर, उहाँहरूले थाहा पाउनुभयो भने मैले धेरै गाली खानुपर्छ भन्ने डर पनि थियो । यसरी नै ३–४ महिना बित्दै गयो । तर, एकचोटि मैले प्याडको प्रयोग गर्न नजानेर यो कुरा लुकाउन सकिनँ । कताकताबाट ठूलो ममीले मेरो लुगाबाट प्याडको छेउ निस्किएको देख्नुभयो र त्यतिबेलै 'महिनावारी भएको हो ?' भन्दै आत्तिएर सोध्नुभयो । म बाहिर थिएँ, ठूलोबाबा, भाइ, हजुरबुबा भित्र खाना खाँदै हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले ठूलो ममीले मलाई छिटो लुक्न गइहाल भनेर कराउनुभयो । म कसरी भनुँ– यो मेरो पहिलो महिनावारी होइन भनेर ?

तर मैले आँट गरेर यो मेरो पहिलो चोटि होइन, त्यसैले लुक्न जानु पर्दैन होला भनेँ । मेरो यो कुरा सुनेर योबारेमा किन ढाँटेको ? अब आफ्नो बाबा, दाजुभाइलाई नराम्रो हुन्छ भनेर मलाई ठूलो ममी र आमाले गाली गर्नुभयो । हाम्रो पहिलादेखि नै चलिआएको परम्परा हो । अब राम्रो हुन्न भन्नुभयो । मेरो कारणले घरमा केही नराम्रो हुने हो कि भनेर मलाई अलिअलि डर पनि लाग्यो । तर, मैले गाली खाए पनि अर्को चोटि फेरि महिनावारी हुँदा छाउपडीलाई बेवास्ता गर्दै गएँ ।

विस्तारैविस्तारै महिनावारी भएको बेलामा कसैलाई थाहा नदिई भान्छामा खाना बनाउने र पूजाआजाको सामान छोइदिने गर्थे‌ । पछिचाहिँ मैले यसो गरेकी छु है भन्थेँ । यसरी नै मैले छाउपडीलाई बेवास्ता गर्दै गएँ । पछिल्ला वर्षहरूमा मेरो बहिनीहरू पनि महिनावारी भए । त्यसबेला बहिनीहरूलाई म दिदी भएर त बारिनँ, तिमीहरूले पनि बार्नु पर्दैन भनेर सम्झाएँ ।

बहिनीहरूले पनि आमासँग महिनावारी नबार्ने कुरा राखे । त्यसपछि महिनावारी नबारे नि केही नहुने रहेछ भन्ने कुरा आमाले विस्तारै बुझ्नुभयो । यसरी नै मैले मेरो परिवारभित्र रहेको छाउपडी प्रथालाई अन्त्य गर्न सफल भएँ । एउटा व्यक्तिले समाजमा भएको कुप्रथालाई हटाउन नसके पनि आफ्नो परिवारमा सकिने रहेछ भन्ने बुझेँ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार २४, २०७८ १४:०६