पहिरोपीडित भन्छन्, 'राहत लिन जाँदा उल्टै ऋण लाग्छ, होस्, नजाने'

बाजुराको हिमाली गाउँपालिका– ५, क्युडीमा पहिरोका कारण विस्थापित भएका ९४ घरधुरी पालमुनी बसीरहेका छन् ।

A+ A A-

बाजुरामा शुक्रबारसम्म पहिरोका कारण घरमा क्षति भएका र जोखिममा रहेका घर धुरीको संख्या ११ सय २५ छ । उनीहरूमध्ये कमै मात्र सरकारले उपलब्ध गराएको राहत लिन पुगेका छन् । पीडितमध्ये २३ जना मात्र अर्थात् २.०४ प्रतिशत राहत लिन जिल्ला प्रशासन कार्यालय पुगेका छन् । सरकारले दिने राहतभन्दा बढी खर्च सदरमुकाम आउजाउमा लाग्ने भएपछि पीडितहरू राहत लिन सदरमुकाम नगएका हुन् ।

प्रहरीले मुचुल्का उठाएर जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पठाएको तथ्यांक हेर्दा सबैभन्दा बढी क्षति गौमुल गाउँपालिकामा भएको देखिन्छ । यो गाउँपालिकाका ५ सय ४१ घरधुरी जोखिममा छन् ।

त्यस्तै, स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिकाका २ सय ४३ घर धुरी, बुढीगंगामा ११०, हिमाली गाउँपालिकामा १८६ बडिमालिका नगरपालिकामा २२, बुढीनन्दा नगरपालिकामा दुई, जगन्नाथ गाउँपालिकामा २२, खप्तड छेडेदहमा १३, त्रिवेणी नगरपालिकाका दुई घरमा क्षति पुगेको छ । पहिरोले बुढीनन्दामा एक जानाको मृत्यु भएको छ भने त्रिवेणीका एक जना बेपत्ता भएका छन् ।

हिमाली गाउँपालिका– ५, क्युडीमा ७ असारमा पहिरोले ९४ घरधुरी विस्थापित भए । उनीहरूमध्ये केहीका घर हेर्दा-हेर्दै पहिरोले बगाएर कवडी खोलामा मिसायो । अहिले विस्थापितहरू खाली चौरमा पाल टाँगेर बसेका छन् । तर, राहतका लागि जिल्ला प्रशासन पुगेका छैनन् ।

क्युडीको पहिरोलेले घर बगाएका ज्ञानु बुढाले भने, ‘यहाँ आफ्नो बेहाल छ । सदरमुकाम जाने पैसा छैन । सदरमुकाममा धेरै दियो भने ५ हजार राहत दिन्छ । आउनजान मात्र चार दिन लाग्छ । त्यहाँ अफिसमा काम गर्ने गरी जाँदा ५ हजारले पुग्दैन । राहत लियो भन्ने नाम मात्र दर्ता हुने हो । त्यो राहत लिन गएर ऋण लगाउनुभन्दा नजानु नै वेश ।’

बुढा भन्छन्, 'प्रहरीले मुचुल्का बनाएर जिल्लामा पठाएका छन् । हामी यहाँ गाउँ नै विस्थापित भएर बिचल्ली छ । बरु यहीँ आएर दियो भने हुने थियो । त्यसो को गरीदिन्छ हामीलाई ? नेताहरूले भोट माग्दा मात्र हामी सबै व्यवस्था गरिदिन्छौँ भन्छन् । आपत् पर्दा कोही आउँदैन ।’

स्वामीकार्तिक खापार गाउँपालिका–२, छद्दरीका शक्ती बुढा भन्छन्, ‘गाउँमाथि बाट आएको पहिरोले आज ज्यान लिन्छ कि भोलि थाहा छैन । राहत माग्न सदरमुकाम गयो भने त्यहाँका कर्मचारीले माग्नेजस्तो व्यवहार गर्छन् । खर्च बढी हुन्छ बेकार हो ।’

सोही वडास्थित खडालबाडाका दीपक हमालको घर पहिरोले पुर्‍यो । अन्नपात र लत्ता कपडा सबै पुरिए । उनी पनि राहत लिन सदरमुकाम गएका छैनन् । ‘हामीले जीवन भरी आर्जन गरेको सम्पत्तिले पुग्दैन, सदरमुकाम गएर ल्याएको दुई/चार हजारले के हुन्छ र ? त्यही भएर आजसम्म गएको छैन,’ हमालले भने ।

स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिकाका वडा नं १ र २ मा पहिरोले ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ । तर, राहतभन्दा सदरमुकाम आउजाउमा बढी खर्च लाग्ने भएपछि पीडित स्थानीय राहत लिन गएका छैनन् ।

बाजुरामा रहेका २४ हजार ८ सय ८८ घरमध्ये हाल ५ हजार २९ मात्रै सुरक्षित रहेको तथ्यांक छ । ९० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल पहिरो प्रभावित छ । यो प्रतिवेदन हेर्ने हो भने बाजुराको जमिन मानव बसोबासका लागि योग्य देखिँदैन । यद्यपि यहाँका स्थानीय हरेक वर्ष पहिरोबाट जोगिएको ठाउँमा घर बनाएर बसिरहेका छन् ।

बाजुरामा बिजाेगः सयाैँ बस्ती पहिराेकाे जाेखिममा

डोजर आतंक मुख्य कारण

बाजुराका स्थानीय तहहरूमा पछिल्लो समय जथाभावी रूपमा सडक काट्न डोजरको प्रयोग गरेकाले ठूलो क्षति भएको हो । ‘सडक खनेकै कारण स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिका–१ को बालुवाको बस्ती पूरै पहिरोले गाउँ छोड्नुपर्ने बाध्यता छ । पुडेडीका ४० घर जोखिममा छन्,’ स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिका वडा नं २ का वडा अध्यक्ष विष्णु बुढाले बताए ।

स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिका–१, बालुवाको बस्तीमाथिबाट खनेको सडक । वर्षाका कारण पहिरो जान थालेपछि जोखिममा रहेको बस्ती अहिले विस्थापित भएको छ ।

बडिमालिका नगरपालिका– ९, उखाडीका लोकेन्द्र हमालले आफ्नो गुनासो यसरी सुनाए, ‘हाम्रो बस्तीको तल माथिबाट डोजरले काटेका कारण हाम्रो बस्ती नै जोखिममा परेको छ । माथिबाट जमिन फाटेर बसिसकेको छ । कुन दिन बगाउँछ, केही भर छैन । हाम्रो बस्तीका बारेमा कसैले चासो नै दिँदैन ।’

हिमाली गाउँपालिका–५, क्युरीकी कल्सरी बुढाले भनिन्, ‘गाउँको माथिबाट सडक बनाए । डोजरले काट्दा जमिन हल्लेको थियो । आज वर्षात्‌ले गर्दा त्यही सडकको माटो बगाउँदा कवाडी खोला थुनियो र हाम्रो गाउँमा बाढी पस्यो । अहिले हाम्रो उठिबास भएको छ । ठेकेदारलाई पैसा भए भैगो हामीले गाडी कहिले चढ्ने थाहा छैन तर गाउँलेको उठीबास भइसक्यो ।’

बुढीगंगा नगरपालिका–१, उमकोटको पूरै बस्ती अहिले विस्थापित भएको छ । गाउँमा भएका १ सय १० परिवार पहिरोको चपेटामा छन् । हिउँदभरि डोजरले बाटो खन्छ, वर्षा लागेपछि माटो बगाएर गाउँको पूरै खेतीयोग्य जमिन पहिरोले पुरेर र बगाएर सकिएको छ ।

बुढीगंगा नगरपालिका–१ का महादेव जोशीले भने, ‘हाम्रो गाउँ सबै बगेर सकिइसक्यो, हिउँदमा डोजर लाएर हाम्रो गाउँको मुनीतिरका सबै खनेर जमिन हल्लाउँछन्, पाँच वर्षयता न जोडर लगाउन रोकिएको छ, न त सडक नै दिगो बनेको छ । गाउँ बगेर सकिइसक्यो । यसका बारेमा कसैले सोचेनन् ।’

डोजर लगाएका कारण बडिमालिकाको मैमातोला, सिराडी, जिल्ली, मार्तडीको थापाबाडा, जुगाडा, स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिकाको पुड्यानी, छुद्दरी बालुवा, जुकु बुढीगंगा नगरपालिकाको उमकोट, बल्द्याँ, ताप्री, सेरा, बज्याडीलगायतका गाउँ अहिलो पहिरोको जोखीममा छन् ।

दिनमा गाँस, रातमा बासको खोजी

बाजुराको त्रिवेणी नगरपालिका–९ पैमा गाउँका राम खत्रीको परीवार दिनभरि तीन वर्षयता लागेको पहिरोले खेत सबै बगाएपछि छाकबासको समस्या भएको छ । दिनभर साफे मार्तडीको सडकको किनारामा सानो पसल खोलेर हातमुख जोड्ने जोहो गर्दै छन् तर छाकबास उडाउने गरी लागेको पहिरोले ज्यान लिने हो कि भन्ने पिरलो उनको छ ।

बाजुराबाट बगेर जाने बुढीगंगा नदी आसपासमा पहिरो आउन थालेपछि थुनिने खतरा बढेको छ । वर्षासँगै नदीमा पानीको बहाव बढदै जानु र त्रिवेणी नगरपालिका– ९, पैमा गाउँ तलबाट पहिरो खस्न थालेपछि नदी थुनिने खतरा बढेको त्रिवेणी नगरपालिका प्रमुख रामसिंह रावले बताए । मेयर रावले थपे, ‘बाजुराको पैमा बुढीगंगा नगरपालिकाको गुईगाडको पहिरोले बुढीगंगा नदी थुनिन सक्छ, त्यसको डर नदीआसपारमा रहेका अछामको बुढाबगर र साँफेको बस्तीमा जोखिम बढेको छ ।’

पहिरोले बुढीगंगा र त्रिवेणी नगरपालिका जोड्ने झोलुंगे पुल, दुवैतर्फको खेतीयोग्य जमिन अघिल्लो वर्ष नै बगाइसकेको छ । गत वर्षदेखि नै उक्त ठाउँमा पहिरो बग्न थालेको हो । हिउँदको समयमा सुक्खा पहिरो बगे पनि त्यसले खासै असर गरेको थिएन । वर्षात्‌मा नदीमा पानीको बहाव बढ्ने भएपछि द्वावारीमा रहेको नदी थुनिने खतरा भएपछि स्थानीय त्रसित बनेका छन् ।

स्वामीकार्तिक खापर गाउँपालिकामा जथाभावी डोजरले खनेको बाटो ।

लगातार पहिरोसँगै ठूला ढुंगा नदीको बीच भागमा जम्मा हुन थालेपछि जतिबेला पनि नदी थुनिन सक्ने खतरा रहेको त्रिवेणी नगरपालिकाले नगर प्रमुख रामसिंह रावलले बताए । नदी थुनिने जोखिम बढेपछि स्थानीयलाई समेत सचेत गराइएको उनले बताए ।

गत वर्षदेखि नदीबुढीगंगा नगरपालिका तिरको छेउतिर बगिरहेको छ । नदी एकछेउबाट बग्न थालेपछि यता बुढीगंगा नगरपालिका– १, अम्कोटको तल्लो भागबाट पहिरो जान सुरु भएको स्थानीय नवीन थापाले बताए । लगातार पहिरो जान थालेपछि त्रिवेणी नगरपालिका– ९ पैमा र बुढीगंगा नगरपालिका– १, अमकोटका स्थानीय रातभर जाग्राम बस्ने गरेका छन् । 'गाउँको छेउबाटै रातभर गड्याङगुडुङ आवाज आउँछ । निन्द्रै लाग्दैन’, स्थानीय भानुभक्त पाध्यायले भने, 'यहाँ जतिबेला जे पनि हुन सक्छ ।’

बडिमालिका नगरपालिका– ९, उखाडीको मुक्त हलिया बस्तीका नौ परिवार विस्थापित भएका छन् ।हलिया बनेर छाक टार्दै आएका उनीहरू सरकारले हलिया मुक्त गरेसँगै खाने मुखै बन्द गरेको बताउँछन् ।

विस्थापितमध्येका जोगीलुहार सात जना परिवारका मूली हुन् । ‘हामीलाई दिउँसो खान खोज्नै हैरान, सडक काटिसकेपछि पहिरोले बास खोज्न हैरान थप्यो,’ जग्गा जमिन नभएकाले उनीहरूलाई आफ्नो बारीबाट तीन महिनासमेत छाक टार्न धौ–धौ हुने गरेको छ । पहिरोका कारण बासको पनि पीडा थपिएको छ ।

काटेको कच्ची सडकबाट बगेर आएको माटोले पहिरोको रूप लिँदा खुला आकाशमा रात बिताउनुपर्ने अवस्था आएपछि दुई साताअघि उनीहरू रेडक्रसमा राहत माग्न पुगे । ‘यहाँ मरेपछि मात्र राहत माग्न आउनुहोला,’ रेडक्रसका प्रतिनिधिको भनाइ उद्धृत गर्दै स्थानीय रूपा चँदाराले भनिन्, ‘जवाफ सुनेर मन कटक्क खायो, रित्तै फर्क्र्यौं ।’

राहतको व्यवस्था

मनसुनजन्य विपद् प्रभावित निजी आवास पुनर्निर्माण तथा पुनर्स्थापना अनदुान कार्यविधि, २०७७ को विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन ऐन, २०७४ को दफा ६ बमोजिमको कार्यकारी समितिद्वारा बाजुरामा २ सय १२ घरपरिवारलाई पुनर्स्थापनका लागि रकम आएको छ । जग्गा भएका तर घर नभएकाहरूका लागि ५ लाख र जग्गा नभएकाहरूका लागि जग्गा खरिदका लागि थप ३ लाख रुपैयाँ उपलब्ध गराउने व्यवस्था रहेको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी समिर भण्डारीले बताए ।

कार्यविधिमा उल्लेख भएअनुसार परिच्छेद ३ को दफा ५ को ३ अनुसार अनुदान प्रयोजनका लागि हुने कुल लागतमध्ये स्थानीय तहका हकमा महानगरपालिका/उपमहानगरपालिकाले २० प्रतिशत, नगरपालिकाले १५ प्रतिशत, गाउँपालिकाले १० प्रतिशत ब्यहोर्नुपर्नेछ । त्यसमा ३० प्रतिशत प्रदेश सरकार र बाँकी संघीय सरकारले ब्यहोर्नुपर्नेछ । विस्थापितलाई पुनर्स्थापनाका लागि संघ सरकारको रकम जिल्लामा आए पनि अन्य रकम जम्मा हुन नसक्दा उक्त कार्यक्रम कार्यान्वयन नभएको हो ।

अन्य सामान्य राहतका कार्यक्रम भने जिल्ला प्रशासन कार्यालयले नियमित सञ्चालन गरिरहेको छ । हालसम्म २३ जनालाई २ लाख ८ हजार नगद राहत हस्तान्तरण गरेको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी भण्डारीले बताए । अहिले राहत पाउनेको सूची हेर्दा १ हजारदेखि ८ हजार रुपैयाँसम्म नगद राहत वितरण गरिएको छ ।

तस्वीर : निमेन्द्र शाही/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: आइतबार, असार २०, २०७८ १७:२६