खोजेको गणतन्त्र र भोगेको गणतन्त्र

A+ A A-

हाम्रो पुस्ताले गणतन्त्रका लागि संघर्ष गर्यो । सडकमा नारा लगायो । आफ्ना व्यक्तिगत काम छोडेर गणतन्त्रको अभियानमा सडकमा झन्डा फहरायो । हाम्रै पुस्तामध्ये केहीले बन्दुक बोके, कोही खाली हात सडकमा निस्किए । कसैले गीत लेखे, कसैले कविताबाट विद्रोह पस्किए । हाम्रै पुस्ता, जसले सडक र विचारबाट गणतन्त्रको आगो ओकले ।

सञ्चारमाध्यममा गणतन्त्रको नारा पस्कियो हाम्रै पुस्ताले । यसको अर्थ यो होइन कि अघिल्लो पुस्ताले गरेन । नेपालमा गणतन्त्र ल्याउन गरिएको आन्दोलनको लामो इतिहास छ । तर, यो सत्य हो, हाम्र्रो पुस्ताको जोसले राजतन्त्रलाई धक्का दियो र गणतन्त्र आयो । हाम्रो पुस्ता अर्थात् गणतन्त्रको अभियन्ताको पुस्ता । हाम्रै पुस्ताले धनगढीमा मसाल जुलुस निकाल्दा झापामा सभा गर्यो । हाम्रै पुस्ताले मुगुमा जुलुस निकाल्दा ताप्लेजुङमा विरोधसभा गर्यो ।

मसाल जुलुस हातमा लिँदा होस् वा चर्काे घाममा गणतन्त्रको नारा लगाउँदा, नेपाली समाजमा गणतन्त्र आएपछिको एउटा सपना थियो । मनमनमा नयाँ नेपालको परिकल्पना थियो । हाम्रो पुस्ताले केवल विरोध मात्रै गरेको थिएन । विरोधसँगसँगै मनभित्र गणतान्त्रिक राजनीतिको सुन्दर चित्र पनि थिए । ती चित्रलाई मनभित्र सँगालेर हाम्रो पुस्ता गणतन्त्रको लाइनमा लामबद्ध भएको थियो । तर, त्यो चित्र र अहिलेको यथार्थबीच कति फरक छ होला ? के सोचिएको थियो होला गणतन्त्रमा ? अहिले के भोगिँदै छ ? धेरै टाढा गएर विश्लेषण गर्नुपर्दैन ।

राष्ट्रपति प्रणालीमा हामी गयौं । राष्ट्रपतिले भर्खरै संसदमा नीति तथा कार्यक्रम सम्बोधन गर्दा ‘मेरो सरकार’ भनेर भन्नुभयो । अन्त मेरो भनिन्छ या भनिँदैन, त्यो अर्काे कुरा हो । तर, नेपालमा राजाले मेरो सरकार भनेर वाक्कदिक्क बनाएका थिए । त्यस्तै, राष्ट्रपतिले ‘मेरो सरकार’ भनेर नागरिकको स्वाभिमानमा धक्का लाग्ने गरी बोलिदिनुभयो ।

जनताले हाम्रो सरकार मान्नै पाएनन् । गणतन्त्रको आन्दोलनमा हामी हाम्रो सरकार ल्याउन हिँडेका थियौं । तर, आयो राष्ट्रपतिको सरकार । हाम्रो सरकारको अभियान मेरो सरकारमा खुम्चियो । पुराना राजावादीलाई अलिकति मजा आयो होला, नारायणहिटी खाली भए पनि धन्न संसदमा मेरो सरकार भनेर राजाको तिर्खा मेटाइदिनुभयो भन्ने लागेर । कसैलाई मेरो सरकार भन्दा आफ्नो अस्तित्व मेटियो भन्ने लाग्याे होला, जस्तो मलाई लागेको छ ।

मेरा एक साथीले रोचक टिप्पणी गर्नुभयो, ‘मेरो सरकार भन्दा आत्तिनुपर्ने कुनै कारण छैन । किनभने, राष्ट्रपतिको शिरमा श्रीपेच छैन । नारायणहिटीमा फाल्तु भएको श्रीपेच शिरमा लगाएर मेरो सरकार भनिदिनुभएन । श्रीपेचै लगाइदिएको भए के हुन्थ्यो होला, राष्ट्रपतिले ठूलो गुण गर्नुभएको छ । जनताको पालो आगामी निर्वाचनमा आउँछ । श्रीपेच नलगाई मेरो सरकार भनेकोले जनताले आफ्नो सार्वभौमिकता आगामी निर्वाचनमा देखाउन सक्छन् ।’

कुरा ठीकै हो । राष्ट्रपतिको शिरमा श्रीपेच थिएन । चित्त बुझाउन यहीनेर सकिन्छ । जेहोस्, राष्ट्रपतिको शिरमा श्रीपेच थिएन । कामना गरौं, अर्काै वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा पनि राष्ट्रपति श्रीपेचबिनै प्रस्तुत हुनुहुनेछ ।

हामीले खोजेको राष्ट्रपति यस्तो होस् । जसलाई कहिलेकाहीँ असनमा तरकारी किन्न जाँदा भेट्न सकियोस् । पुतलीसडकमा भटमास र चिउरा खाँदा राष्ट्रपतिसँग वातचित होस् । राष्ट्रपतिलाई जनताले आफ्नै सुरक्षा दिएर सम्मान गर्नेछन् । म यो पनि बुझ्छु, राष्ट्रपतिका लागि सुरक्षाको जरुर व्यवस्था हुनुपर्छ । तर, म यो पनि बुझ्छु कि राष्ट्रपति हिँड्ने दिन बाटै पूरा खाली गरेर राणा शाहीको चलनलाई बचाइराख्नुपर्दैन । राष्ट्रपति र जनता सँगसँगै हिँड्न सक्छन् ।

हामीले खोजेको राष्ट्रपति त विमानस्थलमा भीआईपी कक्षमा होइन, म त जनताको मान्छे भनेर सर्वसाधारणको कक्षमा आउने राष्ट्रपति खोजेको हो । राष्ट्रपति उड्ने दिन एयरपोर्ट दुई घण्टा लग गरेर जनतालाई रुवाउने राष्ट्रपति खोजेको होइन । जनतासँग बातचित गर्ने र दुःखसुख साटासाट गर्ने राष्ट्रपति खोजेका हौं । सडकमा नारा लगाउँदा हामीले त्यस्तो सपना सँगालेका थियौं । तर, आज त्यो सपनामाथि नेपाली राजनीतिले मुक्का हान्यो । सैनिकद्वारा घेरिएको राष्ट्रपति र बेग्लै टापुमा राखिएको राष्ट्रपति अर्थात् श्रीपेच नलगाएको राजा हामीले खोजेको होइन, केवल श्रीपेच थन्क्याउनु मात्रै मूल उद्देश्य थिएन ।

समाजलाई निरन्तर गणतान्त्रिक प्रक्रियामा लैजाने र लोकतन्त्रलाई अझ लोकतान्त्रिक बनाउँदै लैजाने बाटो थियो । हाम्रो विचारको फूलबारीमा यही सजाएका थियौं । हामीले खोजेको गणतन्त्र र भोगेको गणतन्त्रको अतुलनीय फरक देख्दा अचम्म त लाग्छ । तर, निराश हुनुपर्दैन किनभने समयको गति यति वेगवान् छ, जागरणको गति यति द्रुत छ, यस्ता प्रवृत्ति जनताले ठेलठाल गरेर फालिदिन्छ । जनताले गाली गर्ने राष्ट्रपति होइन ।

जनता बाटो हिँड्दा छेक्ने राष्ट्रपति होइन । जनता एयरपोर्टमा थुनिनुपर्ने राष्ट्रपति होइन । जनताले खोजेको जनताले माया गर्ने राष्ट्रपति हो । आफ्नो मनमा सजाएर सुन्दर तस्बिर राख्न सक्ने राष्ट्रपति खोजेको हो । अहिलेलाई यति भन्न सकिन्छ, अभियान जारी छ । आजको दिनमा जति नकारात्मक चित्र देखिए पनि हाम्रो अभियानले वास्तविकता हाम्रै सोचअनुसार लैजाने विषयमा कुनै द्विधा पाल्नुपर्दैन किनभने बाटो साँचो गणतन्त्रकै हो ।

गणतन्त्रबाट नेपाली दीनदुःखी जनताले के पाए ? जब यो प्रश्न गर्नुपर्ने बेला आउँछ तब गणतन्त्र आफैंमा कमजोर छ भन्ने कुनै थप विश्लेषण गर्नुपर्दैन ।

दस वर्ष सशस्त्र विद्रोहमा हिँडेका ती योद्धालाई अहिले कस्तो लाग्दो हो ? गणतान्त्रिक आन्दोलनमा सडकमा नारा लगाएका व्यक्तिलाई कस्तो लाग्दो हो ? सामन्तवादको मूल नाइके राजा हो भन्ने नारा लगाएर राजा हटेपछि छुवाछुत पनि हट्ला भनेर नारा लगाउने मेरा कथित दलित बनाइएका मित्रलाई कस्तो लाग्दो हो ? पुरुष सत्ता र सामन्ती सत्ताबाट पिल्सिएका महिलालाई यो गणतन्त्र कहाँ आयो होला ? मतवाली भनेर वर्षाैंदेखि हेपिएका जनजाति मित्रलाई कस्तो लाग्दो होला ? समाज उस्तै छ ।

शीतल निवासमा मेरो सरकार छ । काठमाडौंका सडकमा मकै पोल्ने दिदीबहिनी र दाजुभाइलाई गणतन्त्रले के सहयोग गर्ला ? यस्ता थुप्रै प्रश्न छन् हामीमाझ । यी प्रश्न नकारात्मक अनुभवबाट र भोगाइबाट जन्मिएका छन् । एउटा कुरा भन्न सकिन्छ, अहिलेको हाम्रो भोगाइ सकारात्मक छैन, हामी हाम्रो भोगाइबाट थला परेका छौं । गणतन्त्र एउटा अभियान हो, लगभग यो अभियानको सुरुवात भइसकेको छ । अहिलेकै उपलब्धि पनि सानो त होइन, लामो अवधिको राजतन्त्रलाई फाल्न सक्यौं । खालि गौरव गर्न सकेका छैनौं र नयाँ अभियान सिर्जना गर्न सकेका छैनौं त्यसैले विगतलाई गौरव गर्दै अब राज्यले नयाँ अभियान खोजेको छ ।

गणतन्त्रलाई सम्मान गर्दै नयाँ रचनात्मक अभियानमा अब हामी लागिहाल्नुपर्ने छ, ढिलो नगरौं । नेपाली राज्य र समाजलाई साँचो अर्थको गणतान्त्रिक र लोकतान्त्रिक बनाउने अभियानको यही गणतन्त्रको उत्सवबाट सुरु गरौं । गणतन्त्रको उत्सव नयाँ अभियानबाट थालौं ।

आउनुहोस्, नयाँ अभियान हाम्रै हो । हामी सुरु गरौं । हामी सबै सहभागी होऔं । सम्भव छ, हामीले खोजेको गणतन्त्र । हामीले खोजेको गणतन्त्र र भोगेको गणतन्त्र एउटै बनाउने प्रण आजको गणतन्त्र दिवसबाट गरौं । यो नै गणतन्त्र दिवसको सबैभन्दा ठूलो सम्मान हुनेछ । नयाँ गौरवगाथा बुनौं । जुन गणतन्त्रमा कोही पनि सानो र ठूलो नहोस्, भोकाएको र अघाएको नहोस् । आत्मसम्मान, स्वतन्त्रता र पहिचान व्यवस्थित हुने अभियान सुरु गरौं, त्यो पनि गणतन्त्र दिवसकै दिनबाट । आउनुहोस्, सुरु गरौं ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ १५, २०७६ २०:४९