पृथ्वीसुब्बा गुरुङसँग अन्तर्वार्ताः एमाले दुई हप्ताभित्र एकढिक्का हुन्छ, विपक्षी गठबन्धन विघटन हुन्छ (भिडियो)

पृथ्वीसुब्बा गुरुङसँग अन्तर्वार्ताः एमाले दुई हप्ताभित्र एकढिक्का हुन्छ, विपक्षी गठबन्धन विघटन हुन्छ (भिडियो)

तस्वीर : सिद्धार्थ गौतम

A+ A A-

पृथ्वीसुब्बा गुरुङ संघीयताको पहिला पदमुक्त हुने मुख्यन्त्री बने । करिब ४० महिना गण्डकी प्रदेशको नेतृत्व गरेका गुरुङ गत २९ जेठमा कांग्रेस नेतृत्वमा सरकार बनेसँगै सत्ता छोड्नुपर्ने पहिलो मुख्यमन्त्री बनेका थिए ।

उनी प्रदेशसभाको एकल प्रतिपक्षी एमालेको दल नेता छन् । त्यसबाहेक उनी पार्टीको प्रदेश इन्चार्ज पनि हुन् । मुख्यमन्त्रीबाट पदमुक्त भएका उनी पार्टीको काम र भेटघाटले फुर्सदमा भने छैनन् ।

उनी आफू संघको लडाइँको सिकार बनेको बताउँदै आएका छन् । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा उनले कामहरू प्रारम्भ भएको बताउँदै आफ्नो कार्यकाल सफल हो भन्दा अतिशयोक्ति नहुने तर्क गरे ।

प्रस्तुत छ, गण्डकीका निवर्तमान मुख्यमन्त्री गुरुङसँग मुख्यमन्त्री रहँदाको अनुभव, एमालेको आन्तरिक विवादमा केन्द्रित रहेर शिलापत्रले गरेको कुराकानीः

४० महिनाको अवधिमा दुई पटक गण्डकी प्रदेशको बागडोर सम्हाल्नुभयो । आफ्नो कार्यकाललाई कसरी मूल्यांकन गर्नुहुन्छ ?

हामी संघीय शासन प्रणालीमा थियौँ । कानुन निर्माणको सन्दर्भ, भौतिक पूर्वाधार संरचना हस्तान्तरण गर्नुपर्ने थियो, कर्मचारी व्यवस्थापन गर्नुपर्ने थियो । यी यावत् कुरामा केही भएन भन्न मिल्दैन । संघीय सरकार र गण्डकी प्रदेश सरकारको कामको गति नै मिलेन । सबै मिलेको भए शतप्रतिशत मैले काम गरेँ भन्न सक्थेँ । प्रदेश सरकार शून्यबाट सुरु हुँदा जे काम गर्नुपर्ने थियो, त्यो आधारभूत काम हामीले सम्पन्न गरेका छौँ । त्यस कारण ७५ प्रतिशत काम राम्रो सम्पादन भयो ।

सुशासनको क्षेत्र, पूर्वाधार निर्माण, समृद्धिको अभियान, उत्पादन उत्पादकत्व वृद्धि, रोजगारी सिर्जना गर्ने या जनशक्ति व्यवस्थापनजस्ता कुरा ४० महिनामा सुरु भएर अन्त्य हुने थिएन । काम सबै धेरै राम्रोसँग प्रारम्भ गरेका छौँ । त्यस कारण मेरो करिब ४० महिनाको कार्यकाल सफल हो भन्दा अतिशयोक्ति हुँदैन ।

भनेपछि जति समय बिताउनुभयो सरकारमा, त्यसमा सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?

हाम्रो सरकार नेपालको एउटा क्लिन सरकार हो । सात वटामध्ये विवाद नभएको प्रदेश नै छैन । कहीँ माननीयलाई १०/१५ करोड दिने भनेर हचुवामै निर्णय गरेको हुन्छ । हामीले १६७ वटा कार्यविधि बनाएका छौँ, कामलाई व्यवस्थित गर्न ।

हाम्रा मन्त्रीहरू कुनै भ्रष्टाचार, घुसखोरी र अनियमिततामा मुछिएका छैनन् । यो हिसाबले पनि हाम्रो सरकार क्लिन सरकार थियो । मेरो समस्या मैले मन्त्रीहरूलाई भिजन, स्पिरिटअनुसार लैजान सकिन भन्ने लागिरा'छ । उहाँहरूलाई धेरै आलोचना गरिरहन्थे, हामी एउटा टिमवर्कको भावनासाथ काम गर्‍यौँ । अरुसँग तुलना गर्दा हाम्रो सरकार राम्रो सरकार हो । मैले चाहेको जस्तो सरकार चलाएँ भन्ने कुरामा म सन्तुष्ट छैन ।

अरु प्रदेशमा समस्या आइसक्दा पनि तपाईं सुरक्षित हुनुहुन्थ्यो । यसरी पद छोड्नुपर्ला भन्ने सोच्नुभा'थ्यो ?

माओवादी केन्द्र र एमालेको एकतापछि दुईतिहाइको कमाण्ड गरेर बसेको मान्छे हो । कसैले दुइटा पार्टी यति चाँडै टुक्रिएला, आफ्नो बाटो लाग्लान् भनेर कल्पना पनि गरेको थिएन ।

पृथ्वीसुब्बालाई समर्थन गरेको माओवादी र राष्ट्रिय जनमोर्चा दुईवटा बाम थिए । उनीहरूले दिइरहेको समर्थन केन्द्रमा जुन गठबन्धन बन्यो, त्यस कारणले गण्डकी प्रदेश सरकारविरुद्ध लाग्नुपर्ने स्थिति भयो । त्यस कारण एकता टुक्रिएपछि म स्वतः अल्पमतमा थिएँ । म हिजो पनि ठूलो दलको नेता थिएँ, बहुमतप्राप्त दलको नेता थिइनँ । मेरो पार्टनरले हात झिक्नेबित्तिकै जोखिममा भए पनि त्यसलाई धेरैले कल्पना गरेनन् ।

सातमध्ये प्रदेश नम्बर २ बाहेक छवटैमा नेकपाको सरकार थियो हिजो । हामीलाई नेकपा एमालेभित्रको विवादले खासै असर परेन । केपी–माधवको झगडाले गण्डकी प्रदेश सरकार टुट्ने स्थिति थिएन । किनकि २७ जना सबै एकढिक्का थियौँ ।

अन्तिम समयमा आएर एक जना सांसदले साथ छोड्नुभयो । यसलाई कसरी लिनुभएको छ ?

राजीव गुरुङले मात्रै यो अनौठो काम गरेका होइनन् । पहिला २०४८ देखि २०६४ सम्म बहुदलीय व्यवस्था कार्यकालमा पनि ‘ओल्लो घरको नरे पल्लो घरमा सरे’ भन्ने भइरहन्थ्यो । राजीवले भोलि भविष्य के हुन्छ भन्दा पनि तत्काल के फाइदा हुन्छ, त्यही काम गर्नुभयो ।

हिसाबकिताब गर्दा पृथ्वीसुब्बासँग बहुमत रहने भएन । चार दल मिल्दा मैले समर्थन गरेँ भने ३१ पुग्ने भयो, यता रहँदा २९ मात्रै हुने भयो । चारवटा दलको गठबन्धन तल पनि नछुट्ने स्थिति देख्दा एक भोट दिनेबित्तिकै बहुमत हुने भयो, अनि मन्त्री कायम हुने भयो । आफ्नो मन्त्री कायम हुने भएपछि उतातिर गएको हो ।

भन्नुको अर्थ उहाँमा राजनीतिक संस्कार भएन ?

यो एउटा अवसरवाद हो । जता मल्को उतै ढल्क्यो भनेजस्तै जता बहुमत पुग्यो, उतै दौडने । स्वतन्त्र भए पनि हामीले जिताएर ल्याएको मनाङबाट । हाम्रो पार्टीको दलका सदस्य थिए । पछि आफैँले स्वतन्त्र हुँ भने । कुनै स्वतन्त्र व्यक्ति दलमा प्रवेश गर्न सक्छ । दलमा प्रवेश गरेपछि दलकै सदस्य हुन्छ । त्यो दल छोड्छु भन्यो र स्वतन्त्र हुन्छु भन्यो भने सांसद पद धरापमा हुने हो । राजनीतिमा आफ्नो मनमा जे–जे लाग्यो, त्यो गर्नु राम्रो मानिँदैन । त्यसलाई कारबाही, अनुशासनको इस्यु बनाइनँ । मेरो कमजोरी थियो भने त्यो थियो ।

राजनीतिमा यस्तो अवसरमा छेकबार गर्नुपर्थ्यो । सांसदको तानातान, सबै पार्टीमा विवाद स्थापना गर्ने स्थिति विपक्षी गठबन्धनका कारणले तय भएको छ । यो राजनीतिमा सबैभन्दा घिनलाग्दो खेल हो । संसदीय व्यवस्थामा फ्लोर क्रस सबैभन्दा ठूलो अपराध मानिन्छ । आफ्नो पार्टीको नेता प्रधानमन्त्री हुँदाहुँदै अर्को पार्टीको नेतालाई प्रधानमन्त्री बनाउन हस्ताक्षर गर्नु पनि फ्लोर क्रस हो ।

आफ्नो पार्टीको अध्यक्षले विश्वासको मत माग्दा पार्टीको नेताले विश्वासको मतमा भोट हालेन । यो पनि संसदीय राजनीतिको दुर्गन्धित खेल हो । अहिलेको राजनीति सबै संकटमा छ । सबै पार्टी विवादमा छन् । जनता समाजवादी पार्टी विभाजनको तहमा छ । शिरदेखि तिरसम्म विभाजनको स्थितिमा छ । एमाले पनि विवादमै छ । हामी त्यसलाई मिलाउने ठाउँमा छौँ, मिलाउँछौँ । संसदीय अनुशासनहीनताको पराकाष्ठा जुन देखियो, यसले पार्टीहरू पनि कमजोर बने, हाम्रो व्यवस्थालाई पनि खिल्ली उडाउने काम भयो । संघीयताका विरोधीहरूले प्रश्न उठाउने मौका पनि पाएका छन् । जे भइरहेको छ गलत भइरहेको छ ।

गत १६ वैशाखमा स्वतन्त्र सांसदलाई दिएको नियुक्तिको विषयलाई लिएर तपाईंको आलोचना भयो । अहिले उहाँले साथ छोड्दा मैले गलत गरेँ भन्ने लागेको छ कि छैन ?

त्यो मेरो इच्छाको विषय थियो, निष्ठाको विषय थिएन । उनले आफूलाई स्वतन्त्र घोषणा गरे पनि हाम्रै दलका सदस्य थिए । अब आदर्शको हिसाबले मनोनीत गर्ने कुरा गलत थियो । उसलाई मन्त्री बनाएर उसले निष्ठा कायम राख्यो भने मेरो सरकार बच्न सक्थ्यो । उसको विगतको पृष्ठभूमिको हिसाबले हेर्दा मेरो आदर्शको हिसाबले गलत थियो । त्यो परिस्थितिको बाध्यता थियो मलाई ।

विपक्षीसँग बहुमत हुँदाहुँदै तपाईंले दाबी प्रस्तुत गर्नुभयो र एमालेकै सांसदले विद्रोह गर्ने चेतावनी आएकाले पछि हट्नुभयो भन्ने छ नि ?

पृथ्वीसुब्बाले गलत नियतले काम गर्न खोजेको भए उपधारा ५ मा पनि नजान सक्थ्यो । उहाँहरूले पनि पहिला अविश्वासको मत पनि पूरा पुर्‍याउन सक्नुभएन । विश्वासको मतमा मैले पुर्‍याउन सकिनँ, दुवैसँग बहुमत थिएन । त्यसलाई आधार मानेर निहुँ खोज्ने भए मैले सक्थेँ नि, भोलि अदालतमा मुद्दा पर्दा जे हुन्छ हुन्छ भनेर मैले विघटन सिफारिस गर्न सक्थेँ । प्रदेश प्रमुखले के गर्नुहुन्थ्यो बेग्लै कुरा हो । यो गलत बाटो हो, संवैधानिक बाटो होइन, लोकतान्त्रिक बाटो होइन भनेर रोजिनँ । त्यसका लागि सुझाव दिनेहरू पनि धेरै थोरै थिए नि ।

उहाँहरूले उत्ताउलोपन देखाउनुभयो । ३१ जना हस्ताक्षर गर्न लगिएन भने हाम्रो कोही न कोही एलायन्समा नरहन सक्छ, आफ्नै दलको सदस्यप्रति विश्वास भएन उहाँहरूलाई । भेडाबाख्राजसरी होटलमा थुनेर राख्नुभयो आफ्ना सांसदलाई । मैले थुनेँ ?, मैले अविश्वास प्रस्तावमा मैले थुनिनँ कुनै सांसदलाई । मेरा सांसदप्रति मलाई विश्वास थियो । उहाँहरूले सांसदको आफ्नो व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको सम्मान गर्न सक्नुभएन । थुनेको ठाउँबाट हस्ताक्षर गराएर ल्याउनुभयो ।

यो प्रदेश प्रमुखले तलमाथि गर्न सक्छ भनेर हुँदो नहुँदो आरोप लगाउनुभयो । एक जना ड्युटीको प्रहरीलाई सांसदले हाम्रो सरकार बनेपछि सरुवा गर्छु भन्नुभयो, मुख्यमन्त्रीलाई गलहत्याउनुपर्छ निवासबाट भनेको सुनेको छु मैले । यो त अलोकतान्त्रिक मान्छेले गर्ने कुरा हो, निरंकुश मान्छेले गर्ने कुरा हो । धर्ना उहाँको स्वादले बस्नुभएको, परिस्थितिले थियो धर्ना बस्नुपर्ने ?

दाबी मैले पनि गर्न पाउँथेँ नि । मैले दाबी गर्नु अपराध, अलोकतान्त्रिक हुन्छ र ? मैले २७ जना सांसदको हस्ताक्षर मात्रै पेस गरेको हो । कृष्ण थापाजीले कांग्रेसको मुख्यमन्त्रीलाई समर्थन छैन भन्दै आउनुभएको थियो । म पृथ्वीसुब्बा गुरुङलाई समर्थन गर्छु भनेर सनाखत गर्नुभयो ।

जनता समाजवादी पार्टीको साथीले मलाई भन्नुभएको थियो । त्यस्तो गरेर काम छैन भनेँ । तपाईंको पार्टी विवादित छ । पार्टीले चिट्ठी दिएको आधारमा यहाँ कसैको पक्ष, विपक्षमा मत जाँदैन । हाम्रो संविधानले, कानुनले त्यो भन्दैन । आज जसरी उहाँहरूको सरकार बनेको छ, मलाई दोष लगाउने के औचित्य छ ? दोष लगाउने ठाउँ कहीँ नपाएर हुँदै नभएको कुरा गर्नु निन्दनीय छ र भर्त्सनायोग्य छ ।

एक जना जनमोर्चाको सांसद तपाईंको पक्षमा अडिग भएर लाग्नुभयो । पद गुमाउनुभयो । उहाँ तपाईंसँग यसरी किन लाग्नुभयो ?

मुख्यमन्त्रीको व्यवहार, उसले गरेको काम, निष्ठापूर्वक काम गर्ने शैलीबाट पनि उहाँ प्रभावित भएको हुनसक्छ । तर, उहाँको मुख्य कुराचाहिँ बागलुङमा कांग्रेससँग जहिल्यै जीवन–मरणको लडाइँ लडेका छौँ । एउटा मेला लाग्यो त्यहाँ पनि झगडा, चाडबाड आयो झगडा हुन्छ । हरेक चुनावमा झगडा हुन्छ ।

२०४८ सालको जैमिनी काण्डदेखि अस्ति भर्खरको फागुपूर्णिमाको काण्डसम्म कांग्रेससँगै लडेका छन् । बागलुङको कार्यकर्ता ठूलो विरोध छ, कांग्रेसलाई भोट नहाल्नुस् भनेर । उनले त्यहाँको कार्यकर्ता, जिल्ला कमिटीको सम्मान गरेको हो ।

माओवादीको मुख्यमन्त्री भएको भए भोट हाल्न सक्नुहुन्थ्यो । खिमविक्रम शाहीले पनि जिल्लाको प्रेसरले हाम्रोतिर भोट हाल्ने स्थिति थियो । पछि कृष्ण थापालाई कारबाही भएपछि डराएर उता लाग्नुभयो ।

त्यो कस्तो पार्टी होला जसले अर्काका लागि आफ्नो सांसदलाई शहीद बनाउने । सरकारमा पनि जाँदैन अहिले प्रतिपक्षमा बस्छु भन्छ, नाटक गर्छ । मन्त्री खानु पनि छैन, के को लागि गरेको ? पार्टी सकिने कुरा हो । नेपालभर जम्मा चार जना प्रदेशसभामा, बागलुङका तीन जना । एक जना लुम्बिनीको । यहाँ भएका तीन जनालाई तहसनहस पारेर कहाँ जान खोज्या ? मोहनविक्रम सिंह र चित्रबहादुर केसीले विचार पुर्‍याउनु पर्दैन ?

कृष्ण थापाले साथ नदिए पनि सरकार बनिहाल्यो । यो गठबन्धनको सरकारमा खटपट होला कि के लाग्छ ?

खटपट सुरुमै भइसक्यो । चार/पाँच दिनमै विश्वासको मत लिनुपर्ने अवस्था किन आयो ? त्यो भनेको उहाँहरूलाई एक महिनासम्म विश्वासको मत नलिई मन्त्रालय बाँडफाँट गरिहाल्यो भने टिक्दैन भन्ने डरले मन्त्रालय बाँडफाँट नगर्दै विश्वासको मत लिइसकियो ।

प्रधानमन्त्रीलाई दुइटा काम कुनै हालतमा नगर्नुस् भनेको थिएँ । त्यसका बारेमा म अहिले खोल्दिनँ । त्यस्तो गरेमा मेरो साथ समर्थन रहँदैन भनेको थिएँ । पार्टीको हितमा छैन, व्यवस्थाको, मुलुकको हितमा छैन भनेँ । आज पनि त्यो कुरा मनमा खट्किरहेको छ ।

मत लिएपछि मुख्यमन्त्री बलियो हुन्छ । अनि मुख्यमन्त्रीले यति सिटमा चित्त बुझाउनुपर्छ, यो मन्त्रालय बुझाउनुपर्छ भन्ने । मुख्यमन्त्रीजी र उहाँको पार्टीले बुद्धि पुर्‍याउनुभयो । अरु साथीले यी कुरा नटुंग्याई जान्नौँ भन्नुपर्थ्यो, त्यो उहाँहरूकै कुरा हो ।

त्यसो भए गठबन्धन कहाँसम्म जाने देख्नुहुन्छ ?

यो त के जाला ! तर, मैले के विरोध गर्नु ? सरकार भइसकेपछि घरिघरि फेर्ने कुरा नहोस् । मैले अलिकति बल गरेको भए, इख लिएको भए विश्वासको मत भत्काइदिन सक्थेँ । मलाई एक जना मात्रै चाहिएको थियो । एक जना व्यक्तिलाई कुनै न कुनै रूपमा कन्भिन्स गरेको भए सकिन्थ्यो । साम, दाम, दण्ड, भेद किन प्रयोग नगरेको भन्नेहरू पनि छन् नि । कस्तो बेलामा प्रयोग गर्ने भन्ने मुख्य कुरा हो । म मुख्यमन्त्रीबाट गएको एक हप्ता भाको छैन, फेरि फोहोरी खेल खेलेर त्यो सरकार गिराउन किन लाग्नु ? चलाओस्, चलोस् उहाँहरूको सरकार ।

नीति तथा कार्यक्रममै गठबन्धनको विरोध आइसकेको थियो । अस्ति विश्वासको मत दिने दिनमा पनि हाम्रो दलको समर्थन फलानोलाई हुन्छ भन्नुभयो, अरु कुरा हुँदैन ? किन समर्थन गरेको सबै पार्टीकाले बोले एउटा पार्टीकाले बोलेन । अर्को पार्टीको त समर्थन गर्छौँ तर सरकारमा जाँदैनौँ भन्छ । त्यो त नौटंकी कुरा भइहाल्यो ।

कांग्रेसभित्र त्यही दिन विग्रह भा'थ्यो मन्त्री बाँडफाँटको हिसाबले हेर्दा । माओवादी केन्द्रमा पनि भित्रभित्र भुसको आगोजस्तै सल्किरहेको छ । जसले अपेक्षा गरेका थिए, बाहिरबाट हेर्दा जसलाई दिइएला भन्ने अनुमान गरेका थियौँ, उसलाई आउट गरिएको छ । पार्टीको नेताहरूले जबर्जस्ती जुन निर्देशन लादेका छन्, त्यसले गर्दा ठूलो असन्तुष्टि छ । त्यो कुनै दिन पाक्छ नि ।

केन्द्रमा आफ्नै सरकार हुँदा पनि काम गर्न दिइएन भनेर गुनासो पोखिरहनुहुन्थ्यो । यहाँ अब कांग्रेसको नेतृत्व र केन्द्रमा एमालेको हुँदा काम गर्न कठिनाइ हुने देख्नुहुन्छ ?

उहाँहरूले धेरै कामै गर्न सक्नुहुन्न । समन्वय गर्ने, पहुँच पुर्‍याउने हिम्मत गठबन्धनसँग छैन । जुन व्यक्तिविरुद्ध लागेर यहाँ सरकार परिवर्तन गरेको छ, त्यो प्रधानमन्त्री रहँदासम्म उहाँको सरकारको राम्रो समन्वय प्रश्नै छैन । अहिले बजेटको संकट छ, हामीलाई धेरै बजेट छ किनभने धेरै काम सुरु गरेका थियौँ ।

अर्को मुख्यमन्त्री आएपछि किन दिने भन्न पनि सक्छ । अर्थमन्त्रीको पनि टोन परिवर्तन हुन्छ नि । अर्थमन्त्रीलाई पनि पीडा छ नि आफ्नो मुख्यमन्त्रीको सरकार गिरेकोमा । संघीय सरकारसँग राम्रो सम्बन्ध हुने देख्दिनँ । सम्बन्ध कायम गर्ने क्षमता विस्तार गर्नुहुन्छ भन्ने पनि देख्दिनँ । आगामी दिन अहिलेको सरकारलाई भालुको कन्पट समातेजस्तो हुन्छ ।

तपाईंकै पार्टीमा विवाद छ । नेकपा टुक्रियो–टुक्रियो । एमालेमा पनि किन यसरी आन्तरिक कलह झाँगियो ?

आन्तरिक कलह एकदम झाँगिएर संकटमा छौँ हामी । यो संकटबाट मुक्त हुने तरखरमा छौँ ।

मिलनबिन्दु के हुन सक्छ ?

मिलनबिन्दु अहिल्यै भन्न सकिँदैन । पहिलो कुरा नेकपा माओवादी केन्द्र र नेकपा एमालेबीच एकता हुनुअघि जे एमालेको पोजिसन थियो, त्यहाँबाट सुरु गर्ने कुरा एकताको मुख्य विन्दु हुन सक्छ ।

कार्यदल बनाइएको छ । दोस्रो तहका नेता अझ सक्रिय छन् । तपाईं के भूमिका खेल्नुहुन्छ ?

नेताहरू आ–आफ्नौ बाटो लागेका हुन् नि । वरिष्ठ नेता र अध्यक्ष आआफ्नो बाटो लागे । पार्टीमा बसेकोलाई अर्कै बाटोमा लागे भन्न पनि भएन । अरु नेताहरू पेरिसडाँडामा गएर बैठक बस्नुभयो, धुम्बाराही आउनुभएन । पार्टी अर्कै खोलिसक्नुभयो । समानान्तर पार्टी अझै छ ।

एकले अर्कोलाई मान्यता नदिने गर्नुभयो । दोस्रो तहको नेताले पार्टी एक गराउनुपर्‍यो भनेर लागेकाले सकरात्मक नै भएको देखिन्छ । एक हुन नदिन पनि लाग्नेहरू छन् । तर, पार्टी एक हुनुपर्छ भन्ने साथीहरू बढ्नुभएको छ । यसले गर्दा एक/दुई हप्ताभित्र एमाले एक हुन्छ ।

प्रदेशमा एकल प्रतिपक्षीको भूमिकामा हुनुहुन्छ । प्रदेशमा पनि इन्चार्ज हुनुहुन्छ । केन्द्रतिर बढी जोड दिने सोचमा हुनुहुन्छ भन्ने पनि सुनिन्छ नि ?

काम गर्ने हो भने मलाई यता भ्याइ–नभ्याइ हुन्छ । अब संसद् कति चल्छ र ? उहाँहरूलाई कानुन बनाउन आएको भन्नुपर्ने पनि छैन । कुनै पनि हालतमा पृथ्वीसुब्बालाई हटाउनुपर्ने थियो । देउवाजी, प्रचण्डजी, उपेन्द्रजी, बाबुरामजीको इच्छाअनुसार हटाइएको हुँ । यहाँ मेरो प्रतिपक्षीको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुँदै हुन्छ, निर्वाह गर्ने क्रममै छौँ । योभन्दा पहिलाको भन्दा गज्जब भएर लाग्नुपर्नेछ ।

पार्टी एकता भएर पार्टी ठूलो भयो । पार्टी सुन्नियो, फुल्यो, ठूलो भयो तर त्यहाँभित्र केही गुदी थिएन, अक्सिजन थिएन । एकताको अवसान अनिवार्य थियो । दुःख मान्दामान्दै पनि भयो । माओवादीबाट, विप्लवबाट पनि थुप्रै साथीहरू आउनुभएको छ । हाम्रो पार्टीभित्र अब एकता हुन्छ । अक्सिजन भरेको भर्‍यै गरेर पहिलाकै ठाउँमा पुर्‍याउनुपर्नेछ ।

एमाले बलियो मात्रै हुन सक्यो भने नेपालको पोलिटिकल कोर्स फेरि सच्चिन्छ । त्यो आजको महत्वपूर्ण कुरा हो । एमाले एकता हुनेबित्तिकै सकियो नि विपक्षी गठबन्धन, त्यसको अस्तित्व समाप्त हुन्छ । त्यो त केपी ओलीलाई हटाएर शेरबहादुर देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउन खडा भएको संरचना हो । कसको बलमा भन्दा हाम्रो केही नेता जोसँग २६ वटा भोट थिए, त्यो भोट जोडेपछि १४६ भोट पुग्छ । एमाले एक भएपछि त्यो भोट सकिन्छ । अदालतको मुद्दा पनि हाम्रो एकताले केही न केही प्रभावित हुन्छ । विपक्षी गठबन्धन विघटन हुन्छ ।

अदालतले के फैसला गर्छ, त्यो न्यायालयको कुरा भयो । चुनावमा जाने भए पनि संसद् पुनर्स्थापनामध्ये एउटा हुन्छ । जुन फैसला भए पनि नेकपा एमाले एक भयो भने मुलुकको राजनीति ट्रयाकमा आउँछ । लिकबाट बाहिर गएको नेपालको राजनीतिलाई सही ट्रयाकमा ल्याउन नेकपा एमालेको एकता एकदमै जरुरी छ ।

अर्को चुनावमा केन्द्रमा जाने कि प्रदेशमा केही योजना बनाउनुभएको छ ?

केही योजना बनाइसकेको छैन । एउटा कुरा भन्छु, अघिल्लोपटक प्रधानमन्त्री एवं हाम्रो पार्टीका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीसँग सोधेँ– म प्रदेशमा जान चाहन्छु, संघमै बसौँ कि प्रदेशमा जाऔँ भन्दा उहाँले दुई पटकसम्म संघमै बस्नुस् भन्नुभयो ।

दिलैदेखि एकपटक प्रदेशमा गएर संघीयता कार्यान्वयन गर्न पाए हुन्थ्यो, मुख्यमन्त्री धेरै शक्तिशाली हुन्छ भन्ने परिकल्पना थियो । मुख्यमन्त्रीले कमसेकम ६०/७० अर्ब बजेट पाउँछ । केही न केही विकास गर्न सक्छु । संघीयता कार्यान्वयनमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सक्छु । प्रतिकूल अवस्थाका बाबजुद योगदान दिएँ भन्ने लागेको छ ।

प्रदेशमै जान्छु भनेपछि उहाँले हुन्छ भन्नुभएन, नजानुस् पनि भन्नुभएन । बलजफ्ती प्रदेशमा आएँ । चुनावको घोषणा भएपछि साथीहरूले चुनावमा उठ्नुपर्छ भन्नुभयो । म यता मुख्यमन्त्री छु, टिमको नेतृत्व गरिरहेको छु, प्रदेशका जनताको नेतृत्व गरेको छु, जनतालाई निराशा आइहाल्ने काम गर्नुभएन नि ।

भोलि संघमा जाने परिस्थिति बने पनि पाँच वर्षको अवधि बिताउनुपर्छ । प्रमुख प्रतिपक्षी भएकाले मलाई प्रेसर हुन्छ– अब बीचमै चुनाव भए माथि आउन भनेर । प्रधानमन्त्रीले अनुभूति गरेको कुरा के छ भने दुई/चार जनालाई मुख्यमन्त्री बाहिर पठाएर मैले राजनीतिमा धेरै जोखिम व्यहोरेको छु ।

संघमा संघीयताको बारेमा छलफल गर्ने मान्छे पार्टीभित्र एक जना देखिँदैन । माओवादीले कहिल्यै गरेको छ ? छैन । कांग्रेसको त एजेन्डा नै छैन । जनता समाजवादी ठूलो कुरा गर्छ, तर संघीयताबारे धेरै गरेजस्तो लाग्दैन । संघीयताबारे बोल्न त उहाँहरू हो नि । संघीयता हामीले सोचेजस्तो आएन भन्छ । संविधान संशोधन गर्न कार्यदल बनाउँदा विरोध गर्नुहुन्छ । उहाँहरूको त पार्टीगत कुरा मात्रै रहेछ, मुलुकको रहेनछ ।

त्यो पार्टीका केही नेतासँग कुरा गरेँ । केपी ओलीलाई हटाउने एजेन्डा हो भने त्यो तपाईंहरूका लागि गलत हो । कांग्रेस, माओवादीलाई जरुरी होला तर तपाईंहरूको पार्टी संसदमा चौथो पार्टी छ संसदमा । छुट्टै राजनीतिक मुद्दा बोकेर आउनुभएको छ । मधेस तपाईंहरूको हुँदै हो, त्यसै बलियो हुनुहुन्छ ।

अहिले एमालेसँग मिलेर सरकारमा जानुभयो र चुनावमा मिलेर जाने स्थिति बन्यो भने मधेसमा तपाईंहरूको छँदै छ, पहाडमा पनि केही न केही सिट वृद्धि गर्नुहुन्छ । कांग्रेससँग जनतालाई कुनै आशा छैन । प्रचण्डले पनि केही गर्दैनन् भन्ने जनतालाई छँदै छ । त्यसकारण दोस्रो वैकल्पिक शक्ति स्थापित हुनसक्ने ठूलो सम्भावना छ ।

संविधान सबै नहोला, केही संशोधनको जस लिनुभयो भने अगाडि बढ्ने कुरा हुन्छ, त्यो ख्याल गर्नुस् तपाईंहरू मैले भनेको । तर, उहाँहरूमा ठूलोे द्वन्द्व छ । एउटा प्रतिगमन नभन्ने मिलेर जाने भन्ने । उपेन्द्र समूहमा पनि त्यस्तो शक्ति छ तर उपेन्द्र बहुमतमा लुप्त बसेको छ । संघीयता कार्यान्वयन गर्ने कुरामा एउटा शक्ति आयो भने संघीयतालाई बल पुग्थ्यो भनेर त्यस्तो कुरा गरेको थिएँ ।

तपाईंहरूलाई त प्रतिगमनकारीको ट्याग लागेको छ नि ?

प्रधानमन्त्रीलाई दुइटा काम कुनै हालतमा नगर्नुस् भनेको थिएँ । त्यसका बारेमा म अहिले खोल्दिनँ । त्यस्तो गरेमा मेरो साथ समर्थन रहँदैन भनेको थिएँ । पार्टीको हितमा छैन, व्यवस्थाको, मुलुकको हितमा छैन भनेँ । आज पनि त्यो कुरा मनमा खट्किरहेको छ ।

संसद् भंग गरेर प्रधानमन्त्रीले मौलिक अधिकार आफूसँग राखेको भए, संसद भंग गरेर ‘कु’ गरेको भए त्यो प्रतिगमन हुन्थ्यो । शेरबहादुरले भएको संसद् विघटन गरेर राजालाई बुझाएको जस्तो भए त्यो प्रतिगमन हुन्थ्यो । नयाँ म्यान्डेटमा जान्छु भन्नु कहिल्यै प्रतिगमन हुँदैन । कस्तो सांसद बनाउने, कसलाई कति भोट दिने भनेर जनतालाई छोडेको हो नि । केपी ओलीले आफैँ भएँ भनेको होइन ।

प्रतिगमन भनेर नाटक रच्नुको कारण के हो भने कुनै नेताले चुनाव जित्नेवाला थिएन । प्रचण्डले, माधव नेपालले त्यतिखेरको स्थितिमा चुनाव जित्थेन । एउटा देउवाजी जितेर आउनुहुन्थ्यो । देउवा अघिल्लोपटक संसद् विघटनको विरोधी होइन नि, रामचन्द्र पौडेल हो ।

प्रमुख प्रतिपक्षीले त जुन बेला पनि चुनाव माग्छ नि । किन प्रतिगमन भन्दै लागेभन्दा रामचन्द्र पौडेलको ठाउँ धरापमा थियो, चुनाव जित्थेनन् । उपेन्द्र, बाबुराम भट्टराईको त्यही हालत थियो । अहिले गठबन्धन बाँधेर बसेका कुनै नेता चुनाव जित्नेवाला थिएनन् । आफ्नो ठाउँ हेरेर प्रतिगमन भनेर व्याख्या गर्छन् । अनि, कार्यकर्तालाई त्यही कुरामा कन्भिन्स गराए । कार्यकर्ताहरू नेताले भनेपछि सही ठान्ने स्कुलबाट हुर्केर आएका छौँ ।

त्यो प्रतिगमन नभए पनि त्यो बेला गर्नुहुन्थ्यो कि हुन्थेन त्यो प्रश्न हो । प्रमुख प्रतिपक्षले होइन पार्टी चल्न नदिने प्रचण्ड–माधव हुन सरकार चलाउन नदिने । केपी ओलीले काम गर्न नपाएकै हो । पुस ५ को घटनापछि नेपालको राजनीति विस्तारै बिग्रँदै गयो ।

कल्पना गरिएको थियो यहाँ कृष्णचन्द्र नेपाली मुख्यमन्त्री बन्छ भनेर ? उहाँले मलाई भन्नुभयो– कल्पनै थिएन, आस थिएन, राजनीति भनेको यस्तो अनौठो खेल रहेछ । आज तपाईंहरूलाई विस्थापित गरेर मुख्यमन्त्री भा'छु । हामी दुई भाइको कहिलेकाहीँ हुन्छ नि । राजनीतिमा असम्भव देखिने कुरा सम्भव पनि हुन्छ । असम्भव खेलको सम्भव मुख्यमन्त्री बन्नुभयो भने ।

अन्तिममा, पुस ५ पछि नेपाली मिडियाले खेलेको भूमिकाबारे यहाँको धारणा के छ ? ठीकै हो भन्ने लाग्छ कि केही गुनासो छ ?

मिडिया जहिले पनि संस्थापन पक्षको विरुद्धमा हुने रहेछ । संस्थापन पक्षको विरुद्धमा लागेन भने मिडियाको व्यापार नहुँदो रहेछ अर्थात् उसको कुरा बिक्दो रहेनछ । पहिलो संविधानसभा सदस्य हुँदाको एउटा घटना सधैँ सम्झिन्छु । मधेसी फोरमको एक जना महिला सांसद हुनुहुन्थ्यो, करिमा बेगम (हाल प्रदेश २ को सांसद) । तराईको मुस्लिम महिला पहिलोपटक मन्त्री (कृषि राज्यमन्त्री) भएर गृहजिल्ला पर्सा जानुभयो । सीडीओ पहाडी मूलका थिए । गाडीको प्रबन्ध गर्दा जानीजानी थोत्रो गाडी पठाइदिए । धुवाँ फाल्छ, गाडी चल्दैन । मन्त्रीलाई रिस उठ्यो ।

मन्त्रीको विषoमा यति धेरै लेखियो, एउटा सीडीओलाई मन्त्रीले यस्तो गर्‍यो, उस्तो गर्‍यो भनेर । संसदीय दलको कार्यालयमा आएर पत्रकारले सोध्नुभयो । रवीन्द्र अधिकारीले मन्त्रीको विरुद्धमा बोल्नुभयो, सीडीओको पक्षमा बोल्नुभयो । पत्रकार मतिर आउनुभोे । मैले मन्त्रीले जे गरिन्, ठीक गरिन् भनेँ । तपाईं खालि मन्त्रीले यसो गर्न हुन्थेन मात्रै भन्नुहुन्छ, सीडीओले के गर्‍यो भन्नुस् न । एउटा मधेसी महिला, मुस्लिम महिला मन्त्री भएर गएको छ, अपमान गर्न मिल्छ ? उसको आफ्नो मर्यादा छैन, मन्त्रीको मर्यादा नगर्ने, समस्यामा पार्ने सीडीओ बदमास होइनन् ? पत्रकारले माइक ताने । मलाई थाहा थियो, तपाईंले यस्तै गर्नुहुन्छ भनेँ । तपाईंले त्यो मन्त्रीलाई गाली गरोस् भन्ने खोज्नुभएको थियो भनेँ ।

सीडीओको पनि मर्यादा हुन्छ । एउटा मन्त्रीले हातै चलाउने होइन । मन्त्रीको पनि गल्ती हो । मन्त्रीले त कलम चलाउनुपर्छ । अब मेरो कुरा तपाईंले लेख्नुहुन्न भनेँ । पछिल्लो समय पनि न्यूजमा केपी ओली तानाशाह हो, निरंकुश हो, असंवैधानिक कदम चाले मात्रै भनियो । पछि अदालतले सच्यायो । प्रतिनिधिसभा विघटन गर्नु प्रतिगमन हो भन्ने साथीले गतिलोसँग चलाउनु पर्दैन ? चलाउन ध्यान दिए ? सभामुखले गर्नुभयो ? प्रधानमन्त्री संसदमा आएन भनेर गाली गरे । प्रधानमन्त्री दिनदिनै संसदमा गइराख्छ ? म दिनदिनै जान्छु ? भ्याउँदिनँ नि ।

उनीहरूको उद्देश्य संसद् स्थापना गरेर नयाँ कोर्समा जाने कुरा थिएन । चुनावबाट बच्ने कुरा मात्रै थियो । यो सबै कुरामा मिडियाको भूमिका रचनात्मक भएजस्तो लागेन ।