जोखिम पहिचान तीन वर्षअघि नै, सरकारी बेवास्ताले मेलम्चीले अहिले ब्यहोर्‍यो क्षति (जोखिमका बस्तीको सूचीसहित)

जोखिम पहिचान तीन वर्षअघि नै, सरकारी बेवास्ताले मेलम्चीले अहिले ब्यहोर्‍यो क्षति (जोखिमका बस्तीको सूचीसहित)

A+ A A-

सिन्धुपाल्चोकको मेलम्ची क्षेत्रमा पहिरो र डुबानको जोखिम भनेर पहिचान भएका बस्ती स्थानान्तरण वा व्यवस्थित गर्न सरकार चुक्दा अहिले कहालीलाग्दो क्षति पुगेको देखिएको छ । २०७२ को भुइँचालोले थप जोखिम बढायो । मेलम्ची क्षेत्र पहिरो र डुबानमा पहिलादेखि नै जोखिम क्षेत्रका रूपमा विश्लेषण भइरहेको थियो ।

भुइँचालोकै कारण मेलम्ची नगरपालिकाका २३ वटा बस्तीमा समस्या देखिएको थियो । ०७५ सालमा गरिएको अध्ययनअनुसार ती बस्तीभित्र भुइँचालोका कारण धाँजा फाटेका थिए र कतिपय बस्तीमा पहिरोसमेत गएको थियो । जसका कारणले ती बस्ती पहिरो, भू-क्षय र डुबानको समस्यामा देखिन्थे ।

त्यसै कारण नगरपालिकाले ०७५ मा नगर विकास योजनाका लागि अध्ययनसमेत गरेको थियो । उक्त अध्ययनका लागि यूएनडीपीले सहयोग पनि गरेको थियो । तर, तीन वर्षअघि मेलम्ची नगरपालिका क्षेत्रभित्रका १ सयभन्दा बढी बस्ती जोखिम क्षेत्रका रूपमा पहिचान भएका थिए । त्यसरी पहिचान भएका बस्तीलाई व्यवस्थित गर्नुको साटो नगरपालिकाले गुरुयोजना कार्यान्वयनका लागि सहमति जुटाउन पनि सकेन ।

तीन वर्षअघि बस्तीमा बढ्ता समस्या रहेको र नदी कटान तथा पहिरोको समस्या रहेको विश्लेषण गरिएको थियो । अहिलेको पहिरो र डुबानले त्यही क्षेत्रलाई लपेटेको छ । त्यसमा मेयर डम्बर अर्याल पनि अस्वीकार गर्दैनन् । बरु त्यतिबेला अनुमान गरेको भन्दा बढ्ता क्षति भएको उनी बताउँछन् । अर्याल भन्छन्, ‘तीन वर्षअघिको अध्ययनले अनुमान गरेको क्षतिभन्दा बढ्ता क्षति अहिलेको बाढी, पहिरो र डुबानले भएको छ ।’

तीन वर्षअघिको अध्ययनमा मेलम्ची बजारक्षेत्र पनि नदी कटानको जोखिममा रहेको उल्लेख थियो । त्यसलाई व्यवस्थित बनाउन नसक्दा अहिले त्यतिबेलाकै विश्लेषणअनुसार मेलम्ची बजार क्षेत्र जोखिममा परेको छ । मेलम्ची क्षेत्र पहिरो र नदी कटानका कारण पहिलादेखि नै जोखिममा रहेको क्षेत्र पहिचान भए पनि व्यवस्थित गर्ने प्रयास नभएको पहिरोविज्ञ श्रीकमल द्विवेदी बताउँछन् । द्विवेदी भन्छन्, ‘भौगर्भिक कारणले सिन्धुपाल्चोक पहिरोको जोखिम क्षेत्रमा पर्छ, त्यस कारण पहिरोको जोखिमबाट बस्ती बचाउन पर्याप्त प्रयास भने भएको छैन ।’

मेलम्ची नगरपालिकाका मेयर अर्याल जोखिम क्षेत्र भनेर पहिचान भएका बस्ती स्थानान्तरण तथा रोकथामको प्रयास भइरहेको बताउँछन् । यद्यपि, अपेक्षित रूपमा काम भने नभएको स्वीकार्छन् । नगरपालिकाले २०७५ सालमा एकीकृत नगर विकास योजनासम्बन्धी प्रतिवेदनपछि गुरुयोजना बनाएको थियो ।

मेयर अर्यालले शिलापत्रसँगको कुराकानीमा भने, ‘अध्ययनअनुसार गुरुयोजना बनाएका थियौँ तर सहमति नजुट्दा कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।’ मेयर अर्यालका अनुसार मेलम्ची बजारक्षेत्रमा भएका काम पनि अहिलेको डुबानले ध्वस्त बनाएको र बाहुनपाटीमा भने काम नै सुरु भएको छैन ।

त्यसैगरी, मेलम्ची नगरक्षेत्रभित्रका धेरैजसो बस्ती र स्थान पहिरो, भू–क्षय र नदी कटानजस्ता प्राकृतिक जोखिममा रहेको उक्त अध्ययनले देखाएको छ । त्यसो त, वडा नं. २ ज्योतिष गाउँको माथिको ठूलो ढुंगाले गर्दा मुनिका ४–५ घर जोखिममा थिए ।

त्यही जोखिमका कारण ढुंगालाई फुटाउने काम भएको थियो । साथै, शिखरपुर जाने बाटोमा पनि ठूलो ढुंगा हटाउनुपर्ने अवस्था थियो । राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले पहिचान गरेका जोखिमयुक्त ठाउँहरूमध्ये वडा नं. ६ को कार्की टोल, कामी टोल र देवीथान टोल पहिरोको उच्च जोखिममा रहेको अध्ययनमा उल्लेख छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार ४, २०७८ १८:१३