वन्डरल्यान्डका एलेक्स र ‘ब्रान्ड लेनिन’

A+ A A-

रुसको कजान सहरको कजान्का नदी किनारमा रहेको रिभेयरा होटलको २२औं तलाको झ्यालबाट नदीपारि हेर्दा गुम्बजहरुका अनौठो संसार देखिन्थ्यो, परिकथाहरुमा जस्तै । त्यो क्रेमलिन हो, कसैले बताएको थियो ।

मस्कोमा मात्र क्रेमलिन सुनेको । त्यहाँ पनि सुन्दा अनौठो लाग्यो ।

कजान अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सवको स्वागत सत्कारमा कुनै कमी थिएन । निर्धारित कार्यक्रम भएको बेला कुनै अप्ठ्यारो महसुस भएन । भाषा नबुझे पनि केही इसाराको भरमा र केही टुटेफुटेको अंग्रेजी बोलीका भरमा कजान सुन्दरीले सहयोग गरिरहे । तर, अधिकांश समय अंग्रेजीसमेत नबुझ्ने मान्छेका बीचमा अनि अनौठो संस्कृतिको सहर वन्डरल्यान्ड नै थियो ।

वन्डरल्यान्डमा एक्लो भौंतारिनु सहज लागेन । ती रहस्यमय जस्ता देखिने घरहरु भएको क्रेमलिन हेर्ने अनि आफूले सुनेअनुसार लेनिनले पढाइ गरेको विश्वविद्यालय पुग्ने रहर लागि नै रह्यो ।

‘लेनिन कजान विश्वविद्यालयमा पढेका थिए नि ? कता हो त्यो विश्वविद्यालय ?’ भनेर सोध्दा सहज जवाफ आएन । नयाँ पुस्ताका रुसीलाई लेनिन पढेको विश्वविद्यालय कुन हो भन्ने थाहा नभएको हो वा बताउन नचाहेका हुन्, बुझ्न सकिएन । सोध्दा कजान नामकै अरु विश्वविद्यालय पनि भएको बुझियो । तर, लेनिन पढेको विश्वविद्यालय कसरी पुग्ने, बताउने कोही भेटिएन ।

मस्को गएर लेनिनको समाधिमा जाने इच्छा हवाई टिकटको समय हेरफेर गर्न नसक्दा तुहिसकेको थियो । कजानमा पनि लेनिनको कुनै सम्झना स्थलमा पुग्न नपाउँदा रुस भनेको लेनिनको पर्यायका रुपमा हेर्न मजस्तालाई अप्ठ्यारो लाग्ने नै भयो ।

रुसमा लेनिन बेपत्ता भए जस्तो लाग्यो । अनि बेपत्ता भएका लेनिलाई कसैले खोजिरहेको थिएन । विदेशबाट आएर लेनिनको खोजी गर्दा अनौठो भएको थियो, रुसमा ।

कजान विश्वविद्यालयमा नै अंग्रेजी पढिरहेकी एक इन्टरप्रेटर भेटिइन् । जो राम्रो अंग्रेजी बोल्न सक्थिन् । कुरा सहज हुने भयो । तर, ‘ए अँ लेनिन...’ भन्नु बाहेक उनी थप केही बोलिनन् । कता कता मनमा डर लागेजस्तो पनि भयो । कतै लेनिनको कुरा गर्दा निगरानीमा परिने त होइन !

केही यताउताका कुरा, केही नेपालका कुरा, केही बुद्धका कुरा, केही सरगमाथाका कुरा, अनि हामीले यहाँ गर्ने नेपाल अन्तर्राट्रिय मानव अधिकार चलचित्र महोत्सवमा निम्तो गर्ने कुरा भएपछि अलि सहज महसुस भएको जस्तो भयो, वार्ता ।

लेनिनबारे थाहा छ हामीलाई, तेत्रो ठूलो हस्ती हाम्रो देशमा जन्मनु त गौरवको कुरा हो नि । तर, हामीलाई राजनीतिक कुरा गर्न छुट छैन,’ उनले भनिन् ।

‘राजनीतिक कुरा त सजग नागरिकले गर्नैपर्छ नि ?’ मैले भने ।

‘कसैले कुरा नगर्नु नै त भनेको होइन । तर, विदेशी नागरिकसँग हाम्रो आफ्नाे राजनीतिक कुरा किन गर्नु ?’ उनले भनिन् ।

‘यति भन न त अहिले ठीक छ कि पहिले ठीक थियो ?’

‘ठीक त पहिले थियो भन्छन्,’ यसअघि उनले केही भन्न चाहिनन् ।

लेनिनको पाइला पछ्याउने मेरो उद्देश्य अझै पूरा नहुने देखियो । न मस्को जान पाइने भयाे न कजानमा नै भनेको ठाउँ घुम्न ।

मस्कोमा साथीलाई फोन गरें, ‘म त आउन नपाउने भए, यता कोही नेपाली छैनन् ?’

‘एकजना मात्र छन् क्यारे नेपाली त्यहाँ । डीजेको काम गर्छन्, सम्पर्क भेटिए पठाइदिउँला,’ मस्कोबाट जवाफ आयो । अनि केही छिनमा सम्पर्क पनि आयो । नाम एलेक्स ।

ह्वाट्स एपमा एलेक्ससँग केही क्षणको प्रयासपछि कुरा भयो । उनी आउने भए ।

फिल्म फेस्टिभलले आयोजना गरेको नगर दर्शन कार्यक्रम छुटिसकेको थियो । सहर हेर्न चाहने तर जान नपाउने एक्लो विदेशी अतिथि थिएँ । तर, नगर दर्शनमा गएको भए चाहेको ठाउँ पुग्न पाउने पनि थिइनँ । अब एलेक्स थिए ।

निर्धारित समय बितिसक्दा पनि एलेक्स आएनन् । केहीबेर बाटो हेरेपछि फेरि सम्पर्क भयो । एलेक्सका रुममेटले कोठाको साँचो सँगै लान बिर्सिएछन् । रुममेट नआउन्जेल एलेक्सले कुर्नुपर्ने भएछ । म यता होटलको लबिमा कुरिरहें ।

केहीबेरपछि एलेक्सको मेसेज आयो, बाहिर आउनुस् न ।

मैले कल्पना गरेकोभन्दा एउटा फरक केटो कुरिरहेको थियो । कल्पना गरे जस्तो नभए पनि एलेक्स नै होला भनेर ठम्याउन गह्रो भएन । किनकि, ऊ डीजे हुनुपर्ने जस्तै थियो ।

लामो दाह्री, लामो कपाल, खुकुलो ज्याकेट अनि कालो स्टकिँग बाहिर हाफ प्यान्ट । हातमा मोबाइल, कानमा हेडफोन ।

मेरो जनाकारीमा कजानको एक्लो नेपाली, एलेक्स ।

‘कोही नेपाली आए, सम्पर्क गरे खुसी लाग्छ, आएकालाई घुमाइदिने गरेको छु,’ एलेक्सले भने ।

‘तपाईं एक्लै हो यहाँ ?‘

‘होइन । ततारस्थानमा अरु दुईजना छन् । एरोनोटिक्स पढ्ने एकजना केटी अनि एक जना मेरै भाइ छ, यहाँदेखि नजिकैको स्हरमा आईटी पढ्दै ।’

एलेक्स आफैंले पनि यहीँ कजानमा एरोनोटिकल इन्जिनियरिङ गरेका रहेछन् ।

इन्जिनियरिङ गरेर डीजे ! अनौठो लागेको थियो ।

जे होस्, मेरा लागि वन्डरल्यान्ड, ततारस्थानमा एलेक्स भेटिएका थिए ।

ततारस्थान रुसको स्वायत्त प्रान्त । संघीयतामा भर्खर गएको नेपालबाट कजान पुगेको मलाई ततारस्थानकोे संघीयता अनौठो लाग्यो । त्यहाँको आफ्नै राष्ट्रपति छन्, आफ्नै झन्डा छ, आफ्नै संविधान, आफ्नै संसद अनि आफ्नै राष्ट्रिय गान पनि ।

ततारस्थानमा कुनै देशका राष्ट्र प्रमुख आउँदा वा तातरस्थानका राष्ट्रपति कुनै अर्को देशमा जाँदा राष्ट्रपतिले रुसको झन्डासँगगै आफ्नो झन्डा पनि प्रयोग गर्दा रहेछन् । रुसको राष्ट्रगानसँगै ततारस्थानको राष्ट्रिय गान पनि बज्ने । प्रान्तभित्रको सम्पूर्ण अधिकार प्रान्तीय सरकारलाई छ ।

आफ्नो बारेमा उनीहरु आफैं निर्णय गर्न सक्छन् । भाषा, संस्कृति, शिक्षा, स्राेतको बाँडफाँटबारे निर्णय गर्न प्रान्तीय सरकार स्वतन्त्र छ । तर, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध भने संघीय सरकारले नै हेर्ने गर्छ ।

कुनै समय अर्थोडक्स क्रिस्चियानिटी मान्ने ततार समुदाय अहिले मुस्लिम बन्दै छन् । उनीहरुमा आफूलाई मुस्लिमबाट जबरजस्ती क्रिस्चियन बनाइएको भन्ने मान्यता बलियो हुँदै गएको छ । तर, अझै ततारस्थानमा मस्जिदभन्दा चर्चहरु नै धेरै भेटिन्छन् । आफूलाई मुसलमान भन्नेहरु पनि सहज रुपमा चर्चमा गइरहेका देखिन्छन् ।

ततारस्थान, जहाँ बहुसंख्यक ततार बस्छन्, उनीहरुको पुर्ख्याैलीबारे फरक मान्यता छन् । कुनै बेला इरानबाट उनीहरु त्यहाँ पुगेका हुन् भन्ने एकथरी मान्यता छ भने उनीहरुलाई मंगोल जातिसँग जोडेर पनि हेरिन्छ । पछिल्लो समय उनीहरु आफूलाई मुस्लिम भनेर चिनाउन चाहन्छन् । अहिले हलाल खानालाई प्राथमिता दिइँदै छ । ततारस्थानी हलाल खाद्य सामग्रीलाई हलाल मान्यता लिएर अन्तर्राट्रिय व्यापार गर्ने सरकारको लक्ष्य छ । घरघरमा पाक्ने खानामा भने कन्टिनेन्टल स्वाद नै भेटिन्छ ।

कजानमा अहिले, सोभियतकालीन सम्झना पर्यटक बोलाउने उपाय बन्न सक्छ भन्ने बहस पनि सुरु भएको छ । विशेषगरी, लेनिनले अध्ययन गरेको र धेरै समय बिताएको विश्वविद्यालयमा चिनियाँ पर्यटक भित्र्याउने अभियानमा सरकार लागेको देखिन्छ । विश्वविद्यालयमा पढ्दा लेनिन बसेकाे घरलाई म्युजियम बनाइएको छ, चिनियाँ पर्यटकलाई लक्षित गरेर । ‘लेनिन’ अब व्यवसायका प्रशाधन बन्दै छन् । ‘ब्रान्ड लेनिन ।’

एलेक्स कजानमा निकै लोकप्रिय रहेछन् । कजान क्रेमलिनसम्म पैदल जाने क्रममा बाटोमा युवतीहरु एलेक्सलाई देखेर हात हल्लाउँदै चिच्याउँदै थिए ।

‘साथीहरु हुन् कि क्या हो ?’

‘हैन, डीजेमा आउने केटीहरु हुन्, कजानका अधिकांश तन्नेरी युवा पुस्ताले मलाई चिन्छन् । राति डीजेमा आउने कल्चर छ यहाँ ।’

म एक जना सेलिब्रेटीसँग हिँड्दै थिएँ ।

एलेक्स भन्दै थिए, ‘विशेषगरी विकेन्डमा बारहरुमा निकै भीड हुन्छ । बिहानसम्म बार खुलेकै हुन्छन् । कहिलेकाहीँ त भोलिपल्ट दिउँसो हुन्छ घर पुग्दा । म यहाँको निकै लोकप्रिय थोरै डीजेमा पर्छु । कमाइ पनि राम्रै हुन्छ ।’

यसअघि मैले भेटेका मुस्लिम कट्टरतातिर जाँदै गरेको हो कि भन्ने जस्तो समाज र अहिले एलेक्ससँग भेटेपछि देखेको समाज एकदम भिन्न थियो ।

‘यिनीहरु मुसलमान नै हुन् । तर, मुसलमान जस्ता छैनन् । कट्टर छैनन्,’ एलेक्स भन्दै थिए ।

‘पैसाकै लागि एरोनोटिकल इन्जिनियरिङ छोडेर यता लागेको हो र ?’ मैले सोधें ।

‘मेरो इच्छा त डीजे नै थियो । घरको चाहनामा पढाइ गरियो । पढाइ गरेर नेपाल फर्किएँ पनि । जागिर गर्ने कुरा पनि भयो । नागरिक उड्डयन प्राधिकरणमा जागिर हुने लगभग पक्का जस्तै थियो । तर, अन्तिम समयमा हाकिमका आफ्नै मान्छेले अवसर पाए । त्यस पछि फेरि यतै फर्किए,’ उनले भने ।

एलेक्स चानचुने डीजे होइनन् । इटालीमा भएको ‘वर्न रेसिडेन्सी’ डिजे कम्पिटिसनमा उनी सातौं स्थानमा आएका थिए विश्वभर १ हजार डीजेहरुमध्येबाट । कम्पिटिसनमा उनले नेपालकै प्रतिनिधित्व गरे । त्यसबेला केही नेपाली पत्रिकाले उनीबारे छापेका थिए पनि ।

२०१६ अक्टुबरमा उनले आफ्नै डीजे एल्बम पनि निकाले ‘लाइट अफ’ । अनि उनले इटालीको प्रसिद्ध म्युजिक कम्पनी ‘क्याडिलिक रेकर्ड’सँग सम्झौता पनि गरे । उनको रेकर्डहरु अहिले आई ट्युन जस्ता प्लेटफर्ममा निकै लोकप्रिय छन् ।

‘पहिले आमाबुबा खुसी हुनु हुन्थेन । पपुलर भएपछि त खुसी हुनुभएको छ । एकचोटि बुबाआमालाई बोलाएर घुमाएर पठाउने विचार छ,’ एलेक्स अर्थात पोखराका अनल थपलिया भन्छन् ।

एलेक्स, टेक्नो/डपस्टेप/हिपहप/म्यासहप बजाएर कजान तन्नेरीलाई मस्त नचाउँछन्, अचेल ।

‘कजान बसेको कति भयो ?‘

‘१० वर्ष भयो ? अब त रसियन पनि राम्ररी बोलिन्छ, यहीँका मान्छे जस्तो । कजान भाषा पनि बुझिन्छ । तर पनि मलाई नेपाली भनेर चिन्छन् धेरैले ।’

‘लेनिनले पढेको विश्वविद्यालय यहीँ हो नि ? थाहा छ,’ मैले सोधें ।

‘हो र ?’ चासो देखिएन एलेक्समा । ‘यहाँका युवालाई मतलब छैन त्यस्तो । मोजमस्ती गर्न पाए पुग्यो ।’

‘कजान युनिभर्सिटी कता हो, थाहा छ ?‘

हामी क्रेमलिन पुगिसेको थियाैं । फोटो खिचिसकेका थियाैं । अनि बोइमन स्ट्रिटमा दिउँसोको खाना पनि खाइसकेका थियाैं ।

‘कजान युनिभर्सिटी यही माथितिर पर्छ ।’

‘त्यहाँ लेनिनको सालिक पनि छ रे नि, होइन ?‘

रुस पुगेर पनि लेनिनको सालिक देख्न नपाएको म इन्टरनेटको ज्ञानको भरमा बोल्दै थिए । अनि एलेक्सलाई अलिअलि गर्दै नजानिँदो किसिमले कजान युनिभर्सिटीतर्फ तान्दै थिए ।

‘खै त्यो त छैन क्यारे ?’

दाँयापट्टिको बाटोमा एउटा भव्य भवन देखियो ।

‘त्यही हो युनिभर्सिटी,’ एलेक्सले टाडैबाट देखाए । मैले उनलाई त्यता नलगी छोडिनँ ।

भव्य विश्वविद्यालयको पृष्ठभागमा अझै पनि शोभियत संघको निसाना छाप जस्ताको तस्तै रहेछ । अनि विश्वविद्यालयको ठीक अगाडि युवा लेनिनको सालिक । ‘भ्लादिमिर उल्यानोभ’ लेखिएको । अनि सालिकको फेदीमा श्रद्धापूर्वक चढाइएका केही गुलाफका फूल ।

‘यही त हो नि लेनिनको सालिक,’ मैले साेधें ।

उनलाई त्यो युवा अनुहारको ठिटो लेनिन हो जस्तो लागेनछ क्यार अनि नाम पनि लेनिन लेखिएको थिएन ।

मै जान्ने बनें – यो लेनिनको कजान विश्वविद्यालय अध्ययन गर्दा ताकाको अनुहारको सालिक हो । अनि उनी त्यतिबेला लेनिन भइसकेका थिएनन् । त्यसैले यहाँ उनको वास्तविक नाम भ्लादिमिर उल्यानोभ लेखिएको हो ।

त्यसपछि एलेक्सले मलाई नजिकैको लेनिन पार्क देखाए । मार्कस स्ट्रिट, पुस्किन स्ट्रिट अनि चौबाटोमा रहेको लेनिनको अर्को ठूलो सालिक ।

त्यही सालिकको पछाडि राष्ट्रपतिको कार्यालय थियो । जहाँ एक दिनपहिला म राष्ट्रपतिसँगको औपचारिक भेटका लागि पुगिसकेको थिएँ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ १२, २०७६ ००:४१