ज्यानमारा गोरेटो : टेलिफोन गर्न तीन दिन पैदल

A+ A A-

वरिपरि भीमकाय चट्टानी पहाड । बीचमा साँघुरो खोंच । खोंचमा बस्ती । जहाँ पुग्न पहरोमा भुन्डिनुपर्छ । झुन्डिँदा झुन्डिँदै कतिबेला सेती नदीमा खसिने हो, भर हुँदैन । यो बैतडीको सिगास, डोटीको सायल र आदर्श गाउँपालिकाको कथा हो ।

स्थानीयको पीडा वरपरका पहाडभन्दा अग्ला र ठूला छन् । खेती गर्न जमिन छैन, किनेर खान पैसा । पैसा भए पनि सामान खरिदका लागि ६ घण्टासम्म पैदल हिँड्नुपर्छ ।

केही स्थानीयसँग घोडा र खच्चड छ । उनीहरु घोडा र खच्चड प्रयोग गरे खाद्यान्नलगायत सामग्री ओसारपसार गर्छन् । नहुनेहरु आफैं खच्चड बन्न बाध्य छन् । एकपटक बजार पुगेका बेला महिनाभर पुग्ने खाद्यान्न बोकेर ल्याउँछन् । सकिएपछि फेरि बजार झर्छन् ।

‘हाम्रो जिन्दगी त खच्चडको जस्तै छ । हामीलाई सरकार भएको अनुभूति छैन,’ बैतडी सिगासका गजेन्द्र साउद भन्छन्, ‘पहिला दुर्गमका हौं भनेर चित्त बुझायौं । भारतको टनकपुरबाट पनि नुन ल्याएर खायौं । अहिले त देशमा व्यवस्था परिवर्तन भएको छ । जसको हामीले अनुभूति गर्न पाएका छैनौं ।’

‘यहाँ बस्न सक्ने स्थिति नै छैन,’ साउदले भने, ‘न त कतै जाने ठाउँ नै छ ।’

डोटीको छपाली र आदर्श गाउँपालिकाका नागरिकको स्थिति पनि उस्तै दर्दनाक छ । यहाँबाट सदरमुकाम पुग्न एक दिन लाग्छ । त्यसैले उनीहरु किनमेल र अन्य कामका लागि बझाङ झर्न बाध्य छन् । उनीहरु यति पछाडि छन्, अधिकांशले अहिलेसम्म सवारीसाधन चढेका छैनन् ।

ज्यानमारा गोरेटो, खच्चडजस्तै जिन्दगी

यातायात सुविधा निकै परको कुरा । स्थानीयले पैदल हिँड्दा पनि ज्यान जोखिममा राख्नुपर्ने स्थिति छ । पहिरो काटेर बनाइएको पैतला मात्रै अट्ने गोरेटो हुँदै आवतजावत गर्नुपर्छ । बिरामी बोकेर हिँड्ने बाटो पनि त्यही नै हो । ससाना बालबालिका त्यही बाटो भएर विद्यालय जान्छन् । पहिरोको फेदमा सेती नदी सुसाइरहेको हुन्छ । धेरैले यही मार्ग भएर यात्रा गर्दा ज्यान गमाइसके ।

स्थानीय भन्छन्, ‘ज्यानमारा बाटो !’

बाँदर, गुना, मृगलगायत जीवजन्तुले बाटोमाथिबाट ढुंगा खसालिरहेका हुन्छन् ।

‘कतिबेला ढुंगा लागेर मरिने हो, ठेगान हुँदैन,’ आदर्श गाउँपालिकाका गणेश बोहरा भन्छन्, ‘जन्ती, मलामी र स्वास्थ्य चौकीसम्म जाने सहज बाटो छैन ।’

बाटोका कारण स्ट्रेचरमा बिरामी बोक्न गाह्रो भएपछि डोकोमै बोक्न बाधय छन्, स्थानीय ।

अधिकांश स्थानीयको दैनिकी खच्चडको जस्तै छ । अप्ठ्यारो बाटोमा ज्यानबाजी राखेर दिनभर भारी बोक्छन् । सडक पहुँच कहिले पुग्ने हो, कुनै पत्तो छैन । गाउँलेलाई हिँड्ने बाटो सजिलो भए पुग्छ । सिगास गाउँपालिका अध्यक्ष हरिसिंह धामी भन्छन्, ‘भूगोल कठिन भएकाले सडक पु¥याउन सकिएको छैन । अबको दुई वर्षभित्र सबै वडामा सडक पु¥याउँछौं ।’

फोन गर्न ती घण्टा पैदल

बैतडीको सिगास गाउँपालिकावासी र डोटीको आदर्श गाउँपालिका केही वडावासी फोन गर्न तीन घण्टा हिँड्नुपर्ने बाध्यतामा छन् । सिगास गाउँपालिकाभित्रका लेकमबस्ती, मौरीबगर, बोरी र आदर्श गाउँपालिकाका सेती नदी किनारका स्थानीयले फोन गर्न घण्टौं लगाएर अग्लो डाँडामा धाउनुपर्ने स्थिति छ ।

‘अन्यत्र गाउँमा इन्टरनेट पुगेको सुन्दा हामीलाई अचम्म लाग्छ,’ सिगास गाउँपालिका मौरीबगरकी तुल्सी साउदले भने ।

उनका अनुसार गाउँमा टेलिफोन सुविधा नहुँदा बिरामी बोक्ने मान्छे नपाएर ज्यान गुमाउनुपरेको छ । स्थानीय फोन गर्नैका लागि अग्लाअग्ला ठाउँ, थलाकाँडा, नुवाघर, गर्जे, लेकलुपोण बझाङको देउरलगायतका ठाउँमा पुग्छन् ।

सिगास गाउँपालिका अध्यक्ष हरिसिंह धामीले भने वडा नम्बर १ र २ मा टेलिफोनको टावर निर्माण भइसकेको र अब छिट्टै सेवा सुचारु भने बताए । दुर्गम मानिने ६ नम्बर वडाका लागि पनि नेपाल टेलिकमलाई जानकारी गराइसकेको उनको भनाइ छ ।

डोटीको आदर्श र सायल गाउँपालिकाका केही वडामा फोन नलाग्ने समस्या हुँदा डाँडातिर लाग्नुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीयको भनाइ छ ।

पायकमा स्वास्थ्य चौकी छैन

यी तीन गाउँपालिकामा पायक पर्ने स्थानमा स्वास्थ्य चौकी अभावमा सुत्केरी हुँदा र बिरामी पर्दा निकै सास्ती हुने गरेको छ । गाउँमा कसैलाई सुत्केरी व्यथा लाग्दा काल निम्तिएझैं लाग्ने गरेको बताउँछन् स्थानीय । आफूले हालसम्म नजिकै स्वास्थ्य चौकी नहुँदा तीन महिलालाले ज्यान गुमाएको थाहा पाएको मौरी बगरका व्यापारी गोपाल बोहरा बताउँछन् ।

त्यस्तै, ७५ वर्षीया जुनादेवी साउद आफू दमको बिरामी भएकाले पटक–पटक बझाङको रायल जानुभन्दा रोग पालेर घरमै बसेको बताउँछिन् ।
हेमन्त मेडिकल हल सञ्चालक तुल्सी साउद स्थानीयको हितका लागि बसेको बताउँछन् । उनले भनिन् , ‘मैले यस दुर्गम भेगबाट गएर कञ्चनपुरमा चिकित्सा शिक्षा अध्ययन गरें । मेरा माइती पनि महेन्द्रनगरमा बस्छन् । मैले यहाँको अवस्थालाई हेरेर अन्त जान सकिनँ ।

यहाँका बासिन्दा लागि म २४ घण्टा सेवा दिन तत्पर छु ।’

अर्का स्थानीय लक्ष्मण बोहरा भने यो क्षेत्र पहिलेदेखि अहिलेसम्म उस्तै हुनुमा यहाँका नेता र नेपाल सरकारले वास्ता नगरेको बताउँछन् । सिगास गाउँपालिकाको लेकमबस्तीमा एउटा बर्थिङ् सेन्टर स्थापना भए पनि त्यहाँ एकजना अनमी मात्र हुने र उपचारका लागि पर्याप्त मेसिन र सामग्री नभएको स्थानीय बताउँछन् ।

यस्तै, डोटीको आदर्श गाउँपालिकास्थित सेती नदी किनारका बासिन्दालाई नजिकै स्वास्थ्य संस्था नहुँदा समस्या हुने गरेको छ ।

स्ट्रेचर खोज्न अर्को वडामा

सिगास गाउँपालिकाको तल्लो भेगका बासिन्दा बिरामी पर्दा स्ट्रेचर खोज्न एक वडाबाट अर्को वडा जाने गरेका छन् । स्थानीय गोपाल बोहराले गाउँमा स्ट्रेचर अभाव भएकाले कोही बिरामी पर्दा स्ट्रेचर खोज्दै अर्को गाउँ जानुपरेको बताए ।

उनले भने, ‘कहिलेकाहीँ त स्ट्रेचर खोज्दाखोज्दै बिरामीको ज्यानसमेत गइसकेको हुन्छ । आपतविपद् पर्दा कतिबेला के हुन्छ, थाहा हुँदैन । स्थानीय सरकारले यसमा पटक्कै ध्यान दिएको छैन । यसरी दुःख पाउने हो भने हामीलाई सरकार किन चाहियो ? जुनसुकै भूगोलमा बसे पनि सरकारले हाम्रो सामान्य आधारभूत आवश्यकता त पूरा गरिदिनुपर्‍यो नि !’

छरिएर रहेका बस्ती हुनाले स्ट्रेचर खोज्न निकै समस्या भएको गुनासो स्थानीयको छ । तर, गाउँपालिका अध्यक्ष हरिसिंह धामीले भने अब सबै ठाउँमा स्वास्थ्य सेवा पुग्नेमा ढुक्क हुन आग्रह गरेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ ११, २०७६ १८:१३